آویختن . [ ت َ ] (مص )آویزان کردن از. آویزان شدن به . تعلیق . متعلق شدن . آونگ کردن . آونگ شدن . استرسال . دروا شدن . دروا کردن .اندروا شدن . اندروا کردن . دلنگان کردن
: که طغرل بشاخی درآویخته ست
کنون بازدارش بگیرد بدست .
فردوسی .
که خون چنان خسروی ریختی
همی کوه در گردن آویختی .
فردوسی .
سیاوش نشست از بر تخت عاج
بیاویخت او از بر عاج تاج .
فردوسی .
ز زین اندر آویخت اسفندیار
بدان تا گمانی برد گرکسار.
فردوسی .
نهادند زیر اندرش تخت عاج
بیاویختند از بر عاج تاج .
فردوسی .
بیاویخت بر نیزه ران بره
ببست اندر اندیشه دل یکسره .
فردوسی .
چو رفتی جهاندار بر تخت عاج
بیاویختندی بزنجیر تاج .
فردوسی .
دو زلفکانْت بگیرم دل پر از غم خویش
چو مرغ بسمل کرده از او درآویزم .
خفاف .
آبی مگر چو من ز غم عشق زرد گشت
وز شاخ همچو چوک بیاویخت خویشتن .
بهرامی .
آری مرا بدان کِت برخیزم
وز زلف عنبرینْت بیاویزم .
سروری (از فرهنگ اسدی ).
آن جخش
۞ ز گردنْش بیاویخته گوئی
خیکیست پر ازباد بیاویخته از بار.
لبیبی .
چوک ز شاخ درخت خویشتن آویخته
بانگ کنان تا سحر آب دهان ریخته
۞ .
منوچهری (از تحفه ٔ اوبهی ).
یک پایک او را ز بن اندر بشکسته
وآویخته او را بدگرپای نگونسار.
منوچهری .
نهال او را [رَز را ] دید درخت شده و آن خوشه ها از او درآویخته .(نوروزنامه ). چون مدتی برآمد شاخهاش [ رَز ] بسیار شد و بلگها پهن گشت و خوشه خوشه به مثال گاورس از او درآویخت . (نوروزنامه ). همچون آن مرد باشد که از پیش شتر مست بگریخت و بضرورت خویشتن در چاهی آویخت . (کلیله و دمنه ).
-
امثال :
هر بزی را بپای خود آویزند ؛ کل ﱡ شاة بِرِجلها معلَّقة.
|| فروهشتن . فروگذاشتن . افکندن . پائین انداختن . سدل .اسدال . تسدیل . ارسال . ارخاء
: خانه برآوردند خواب قیلوله را... و خیشها آویختند. (تاریخ بیهقی ).
یکی چادری جوی پهن و دراز
بیاویز چادرز بالای گاز.
ازرقی (از تحفه ٔ اوبهی ).
-
آویختن دلو بچاه ، آویختن رسن از بام ؛ فروهشتن دلو و رسن .
|| حمایل کردن . تقلد. توشح . اتشاح
: بروزکارزار خصم و روز نام و ننگ تو
فلک در گردن آویزد شغا و نیم لنگ تو.
فرخی .
|| بدار کشیدن . صلب . مصلوب کردن . بر دار کردن . بدار زدن
: فکندند ناگاه بر گردنش
بیاویختند آن گرامی تنش .
فردوسی .
برآشفت و سودابه را پیش خواند
گذشته سخنها بدو بازراند
که بی شرمی و بد بسی کرده ای
فراوان دل من بیازرده ای
نشاید که باشی تو اندر زمین
جز آویختن نیست پاداش این .
فردوسی .
بدژخیم فرموده کاین را بکوی
بدار اندر آویز و برتاب روی .
فردوسی .
برآویختشان در شبستان شاه
بدان تا دگر کس نجوید گناه .
فردوسی .
و مهتر ایشان را، عطاش ، بکشتند و بیاویختند. (مجمل التواریخ ). و در آن گوری هست که ترسایان آن را قبرالمسیح خوانند، گور آن مرد است که مسیح بر او پیدا آمد و بیاویختندش . (مجمل التواریخ ). ان یقتلوا او یصلّبوا
۞ ؛ بکشند یا بیاویزند. (راحةالصدور راوندی ). خواجه قوام را بر در لیشتر بیاویخت . (راحةالصدور راوندی ). جزای ایشان ... آن است کشان بکشند یا بیاویزند یا دست و پاهاشان مخالف ببرند. (راحةالصدور راوندی ).
نازکی ّ و لطف دزدید از بناگوش تو دُر
غوطه ای در آب دادند آنگهش آویختند.
کمال خجندی .
|| جنگ . حرب . رزم . پیکار
: فراز آمد آن روز آویختن
همان خون ز بهر پدر ریختن .
فردوسی .
بپرهیز از این رزم و آویختن
به بیدادبرخیره خون ریختن .
فردوسی .
گرش رای کین است و خون ریختن
نداریم نیروی آویختن .
فردوسی .
نگر تا نبینید بگریختن
نگر تا نترسید از آویختن .
فردوسی .
کنون غارت از تست و خون ریختن
بهر جای تاراج و آویختن .
فردوسی .
ببیند کنون راه خون ریختن
بیاساید از رنج آویختن .
فردوسی .
شما را حلال است خون ریختن
بهر جای تاراج و آویختن .
فردوسی .
هنرْتان همی روز آویختن
نبینم جز از زود بگریختن .
اسدی .
بدین وقتها رای آویختن
فزون کن که خواهند بگریختن .
اسدی .
چون مخیّر شد میان جستن و آویختن
کرد آب زاده را بر آتش تیغ اختیار.
مسعودسعد.
|| جنگ کردن . رزم دادن . نبرد کردن . بجنگ درآمدن
: وز آن پس بروی سپه بنگرید
سپه را همه گونه پژمرده دید
ز رنج نبرد و ز خون ریختن
بهر جای با دشمن آویختن .
فردوسی .
بسی رنج بردی ّ و آویختی
سرانجام از آن بنده بگریختی .
فردوسی .
چو زور تن اژدها دید رخش
کز آنسان برآویخت با تاج بخش .
فردوسی .
و لشکر میمنه بازگشت و بگتکین چوکانی و ... با سواری پانصد می آویختند. (تاریخ بیهقی ). || بجنگ درآمدن . بجنگ پرداختن . بجنگ آغازیدن
: سپاه از دو سو اندرآویختند
یکی گرد تیره برانگیختند.
فردوسی .
دو جنگی بدانسان برآویختند
که گفتی بهمْشان درآمیختند.
فردوسی .
دو لشکر بجنگ اندر آویختند
همه یک بدیگر درآمیختند.
فردوسی .
نبینی که عیسی ّ مریم چه گفت
بدانگه که بگشاد راز نهفت
که پیراهنت گر ستاند کسی
میاویز با او به تندی بسی .
فردوسی .
-
آویختن با، بر ؛ گلاویز، دست و گریبان ، دست و یقه ، هُشت و مُشت شدن . تناسب
: بباره برآمد چو مرغی بپر
درآویخت با من گو نامور.
فردوسی .
برآویخت با شاه مازندران
همی لشکرش خیره گشت اندر آن .
فردوسی .
بریده برآویخت با او بهم
چو پیل سرافراز و شیر دژم .
فردوسی .
پیاده بهم اندر آویختند
یکی گرد تیره برانگیختند.
فردوسی .
چون خطیب بجای ذکر خلیفه رسید به وی اندر آویختند و خطبه بریده شد. (مجمل التواریخ ). || چنگ زدن
: حالی که من این سخن بگفتم دامن گل بریخت و در دامنم آویخت که الکریم اذا وعد وفی . (گلستان ). || چنگ زدن بر، چنانکه گرگ و پلنگ و مانند آن در صیدی
: چو با زور و با چنگ برخیزد اوی
بپروردگار اندر آویزد اوی .
فردوسی .
|| درزدن . تشبت . زَدَن
: چو روشن شد آن چادر مشک رنگ
سپیده بدو اندر آویخت چنگ .
فردوسی .
-
آویختن دل کسی بکسی ؛ بدو تعلق خاطر پیدا کردن
: چو دانست سودابه کو گشت خوار
بیاویخت در وی دل شهریار...
فردوسی .
-
امثال :
تا از گوشوار من چه آویزی ؛ تا در مقابل این خدمت بمن چه عطا کنی
: دگر گفت کاری که فرمود شاه
برآمد بکام دل نیک خواه ...
وز این پس کنون تا چه فرمان دهی
چه آویزی از گوشوار رهی .
فردوسی .
|| مأخوذ، مسئول شدن . معاقَب ، مؤاخَذ، مَجْزی ّ شدن
: هر آنکس که از داد بگریزد اوی
ببادافره ما بیاویزد اوی .
فردوسی .
هر آن خون کز این کینه شد ریخته
بدین گیتی او باشد آویخته .
فردوسی .
که هر خون که آید بکین ریخته
تو باشی بدان گیتی آویخته .
فردوسی .
بر این رزم خونی که شد ریخته
تو باشی بدان گیتی آویخته .
فردوسی .
چون نترسم که چو جائی بروم دیگر
به بد خویش بیاویزم و درمانم .
ناصرخسرو.
آویزد آن کسی که گریزد ز مهر تو
گرچه رسن دراز سرش هم بچنبر است .
معزی .
عقل را هرکه با بدی آمیخت
لاجرم عقل جست و او آویخت .
سنائی .
|| گرفتار شدن . دچارگشتن
: بیاویزد آنکس به غدر خدای
که بگریزد از عهد روز غدیر.
ناصرخسرو.
هرکس که ز ما قصد جهان دارد از اوباش
بس زود بیاویزد در ننگ و نکالش .
ناصرخسرو.
|| افتادن
: چو شد کار بی برگ بگریختم
بدام بلا برنیاویختم .
فردوسی .
که ایدر برینسان بماندیم دیر
برآویخت بر دام روباه شیر.
فردوسی .
بدام من آویزد از ناگهان
بخونها که او ریخت اندر جهان .
فردوسی .
از آن لشکر روم بگریخت اوی
بدام بلا درنیاویخت اوی .
فردوسی .
دو مهتر بد از جنگ بگریختند
بدام بلا درنیاویختند.
فردوسی .
|| نصب کردن . کار گذاشتن . جا گذاشتن
: و ده در بر آن آویخته چهار زرین و شش از سیم خام . (مجمل التواریخ ). و دری از آهن بدو پاره بر وی آویخته . (مجمل التواریخ ). و پیرامونش دیوار است چهار در بر آن آویخته . (مجمل التواریخ ). و آن درها از واسط بیاورد و بر آنجادرآویخت . (مجمل التواریخ ). و دری آهنین بدو پاره بر وی درآویخته . (مجمل التواریخ ). و آن در را بر باب البصره آویخت و یکی در دیگر از مصر بیاوردند و بر باب الکوفه آویخت . (مجمل التواریخ ).
|| درافتادن با. ایذاء
: نه والا بود خیره خون ریختن
نه از شاه با بنده آویختن .
فردوسی .
تو دانی که تاراج و خون ریختن
چو با بی گنه مردم آویختن
مهان سرافراز دارند شوم
چه با شهر ایران چه با شهر روم .
فردوسی .
مرا نیست آئین خون ریختن
نه بر خیره بامهتر آویختن .
فردوسی .
|| شبک . تشبیک . در هم افکندن . نسج . انشباب
: چنان نیزه در نیزه آویختند
تو گفتی بهمْشان درآمیختند.
فردوسی .
و رجوع به آویخته شود. || بستن
: بپیچید اولاد را بر درخت
بخم ّ کمندش بیاویخت
۞ سخت .
فردوسی .
|| دوسیدن . چسبیدن . انتشاب . نشوب . تنشب . تعلیق
: بدلهااندر آویزد دو زلفش
چو دوژه اندرآویزد به دامن .
خفاف .
چه آویزی در این چون می ندانی
که دینه ست این مدینه یا کهینه .
ناصرخسرو.
|| سرگرم شدن . مشغول گشتن .وررفتن
: چون سگ که در استخوان آویزد. (تاریخ طبرستان ). || بحث بسزا کردن . تعمق . تحقیق . استقصا. فحص کردن
: و من میخواستم که این تاریخ بکنم هر کجا نکته ای بودی در آن آویختمی . (تاریخ بیهقی ). || آرامیدن . آرامیدن با. وقاع . بضاع
: بیک ماه یک بار از آویختن
فزون گر کنی خون بود ریختن
هم این مایه از بهر فرزند را
بباید جوان خردمند را.
فردوسی .
|| برآویختن هور با ماه ، در بیت ذیل فردوسی ظاهراً به معنی خسوف یا کسوف است
: تو گفتی برآویخت با هور ماه
ز باریدن تیر و گرد سپاه .
فردوسی .
|| پیچیدن . (برهان ). || درگرفتن . (برهان ). || توسل کردن . متوسل شدن
: همه آویخته از دامن دعوی ّ و دروغ
چون کُفه از کُس گاو و، چو کلیدان ز مدنگ .
قریعالدهر.
-
لب و لنج آویختن ؛ سُرش را آویختن . با ملامح روی خود ناخرسندی خویش نمودن . ومصدر دوم آن آویز یا آویزش باشد: آویختم . بیاویز. اعتلاج ؛ با یکدیگر بیاویختن در جستن و گرفتن و آنچه بدان ماند. (تاج المصادر بیهقی ). زوشیدن ؛ درآویختن . بشلیدن . بردوسیدن . در مردم آویختن . (فرهنگ اسدی ). اعتلاق ؛ در چیزی درآویختن .