احمد. [ اَ م َ ] (اِخ ) ابن محمدبن عبدالجلیل السجزی . مکنی به ابوسعید. از مشاهیر ریاضیین و معاریف منجمین قرن چهارم هجری از مردم سیستان . وی در علم نجوم و حساب و هندسه و هیئت تألیفات کثیره دارد از آن جمله است : کتاب جامع شاهی معروف و آن مجموعه ای است مرکب از پانزده رساله در علم نجوم و اختیارات و زایجات طالع و نحوها و در موزه ٔ بریطانیه در لندن نسخه ٔ بسیار ممتازی از آن موجود است
۞ در یک موضعی ازین کتاب (ورق
57 از نسخه ٔمذکور) گوید: و هذا جدول لمواضع الکواکب الثابتةفی الطول و العرض لسنة ثلثین و ثلثمائة من یزدجردبن شهریار الخ . و سنه ٔ
330 یزدجردی مطابق است باسنه ٔ
351 هجری ، و در موضعی دیگر از همان کتاب (ورق
90) سنوات یزدجردیه را می برد تا سنه ٔ
358 که مطابق است با سنه ٔ
380 هجری ، پس عصر وی فی الجمله تعیین شد، و ظاهراً غالب اوقات عمر خود را در شیراز در کنف حمایت عضدالدوله ٔ دیلمی (
338 -
372 هَ . ق .) بسر برده و بسیاری از تألیفات خود را نیز به نام او موشح نموده است . از جمله نفایس ذخایری که در کتابخانه ٔ ملی پاریس محفوظ است مجموعه ای است
۞ مرکب از
41 رساله درعلم حساب و هندسه و هیئت تألیف اشخاص مختلفه از مشاهیر ریاضیین و تمام این مجموعه بخط احمدبن محمدبن عبدالجلیل سجزی صاحب ترجمه است و آن رادر سنوات
358 تا
361 یعنی در عهد عضدالدوله ٔ دیلمی در شیراز نوشته است و هر چند در آخر تمام رساله ها نام خود را رقم نکرده ولی واضح است که تمام کتاب [ باستثنای رساله ٔ آخرین که خط یکی از مالکین این کتاب و مورخ است بسنه ٔ
658 ] خط یک کاتب است ، و رسائلی که احمدبن عبدالجلیل سجزی در آخر آنها نام خود را رقم کرده است از قرار ذیل است که در آخر ورق
18 مسطور است :تمت المقالة بحمداﷲ و منه وصلی اﷲ علی محمد و آله کتبه احمدبن محمدبن عبدالجلیل بشیراز فی شهر ربیع الاول سنة ثمان و خمسین و ثلثمائة. و در آخر ورق
42 نوشته : تمت المقالة الثانیة و تم ّ تفسیر المقالة العاشرةمن کتاب اوقلیدس نقل ابی عثمان الدمشقی و الحمداﷲ وصلی اﷲ علی محمد و آله و سلم کتبه احمدبن محمدبن عبدالجلیل بشیراز فی شهر جمیدی الاولی سنة ثمان و خمسین و ثلاثمائة. و در آخر ورق
75 مسطور است : تم ما وجد بخط ابی الحسن ثابت بن قرة الصابی فی هذا المعنی وﷲ الحمد ولی العدل و واهب العقل کما هو له اهل و کتب احمدبن محمد بن عبدالجلیل من نسخة نظیف
۞ بن یمن النصرانی المتطبب بشیراز سلخ جمادی الاخر [ کذا ] سنة تسع و خمسین و ثلاثمائة. و در آخر ورق
122 نوشته است : تمت المقالة فی مساحة المجسمات المکافئة لثابت بن قرة و الحمداﷲ رب العالمین وصلی اﷲ علی سیدنا محمد خاتم النبیین و علی آله و کتب احمد بن محمدبن عبدالجلیل بشیراز لیلة السبت لمن (کذا، ظ: لثمان ) بقین من ربیع الاول سنة ثمان و خمسین و ثلثمائة و در آخر ورق
136 مسطور است : تم ّ کتاب ابراهیم بن سنان بن ثابت فی مساحة القطع المکافی کتبه احمدبن محمدبن عبدالجلیل بشیراز فی ماه اردیبهشت سنة ثمان و ثلثین و ثلثمائة یزدجردیة وﷲ الحمد والمنة. و سنه ٔ
338 یزدجردی مطابق است با سنه ٔ
359 هجری ، و در آخر ورق
180مسطور است : تم ّ کتاب ابی الحسن ثابت بن قرة فی الاعداد تلقب بالمتحابة و هو عشرة اشکال کتبه احمدبن محمدبن عبدالجلیل بشیراز من نسخة ابی الحسن المهندس ایده اﷲ فی آخر خرداد ماه سنة ثمان و ثلثین و ثلاثمائة لیزدجرد. و در آخر ورق
187 نوشته است : تم ّ بحمداﷲ و منه وصلی اﷲ علی محمد و آله کتبه احمدبن محمدبن عبدالجلیل من نسخة سیدی ابی الحسن المهندس باصلاحه بشیراز فی آخر شعبان سنة شنح هجریة. مجموع آنچه از تألیفات احمدبن عبدالجلیل سجزی اکنون در مکاتب اروپا موجود است
29 کتاب است از جمله
15 رساله که مجموع آنها را جامعشاهی گویند در موزه ٔ بریطانیه در لندن
۞ ، و
8 رساله در کتابخانه ٔ ملی پاریس
۞ ، و
6 رساله ٔ دیگر در کتابخانه های دیگر اروپا
۞ ، و علاوه برین
29 رساله ، کتابی موسوم به صد باب نظامی عروضی در چهارمقاله (ص
54) و رساله ای در اسطرلاب حاجی خلیفه در کشف الظنون
۞ بدو نسبت داده اند. (تعلیقات آقای محمد قزوینی بر چهار مقاله ).
و مراکشی حسن ابوعلی در کتاب خود جامع المبادی که به سال
660 هَ . ق . تألیف کرده از ابوریحان بیرونی آورده است که اسطرلاب سجزی مبنی بر حرکت زمین است نه حرکت فلک و فلک جز سبعه ٔ سیاره ثابت است و بیرونی میگوید حل این شبهه مشکل است یعنی شبهه ٔ حرکت زمین . رجوع به کتاب نلینو منطبعه ٔ روم
1911 شود. (نقل از گاهنامه ٔ سید جلال الدین طهرانی ). او راست : منتخب کتاب الالوف و کتاب الدلائل و رجوع به ابوسعید ... احمد شود.