اسماعیل . [ اِ ] (اِخ )
۞ ابن ابراهیم خلیل (ع ). مؤلف تاریخ گزیده گوید: ساره (زوجه ٔ ابراهیم ) هاجر را با ابراهیم بخشید، ابراهیم را ازو پسری آمد در هشتادوشش سالگی ، او را اسماعیل نام نهاد، ساره را بدان رشک خاست ، اسماعیل را ختنه کرد و بر همه ٔ مسلمانان واجب شد. چون اسماعیل دوساله شد ساره با هاجر شکیبا نبود، ابراهیم (ع ) هاجر و اسماعیل را بزمین مکه برد، آنجا بگذاشت ، ببرکت اسماعیل آب زمزم پیدا شد و چون قوم بنی جُرْهُم بواسطه ٔ آب آنجا آمدند اسماعیل در میان ایشان پرورش یافت ، چون اسماعیل چهارساله شد امرقربان رسید، و آن چنان بود که ابراهیم (ع ) نذر کرده بود که اگر او را پسری بود قربان کند، درین وقت فرمان آمد که بوعده وفا نماید. ابراهیم (ع ) اسماعیل را قربان خواست کرد، چون از پدر و پسر در آن کار گرانی طبع نبود حق تعالی نیت پذیرفت و از بهشت گوسفندی بکوه ثیب
۞ بحدود مکه فرستاد تا بعوض اسماعیل قربان کرد. بعد ازین به یک سال اسحاق از ساره بسن هفتادسالگی متولد شد. چون اسماعیل بحدّ مردی رسید، از بنی جرهم زن خواست ، ابراهیم بدیدن اسماعیل رفت ، اسماعیل بشکار بود، زن اسماعیل ابراهیم را (ع ) خدمتی نکرد، ابراهیم (ع ) گفت اسماعیل را بگو که آستانه ٔ خانه بدل کن ، اسماعیل زن را طلاق داد و دیگری بخواست . چون خانه ٔ کعبه که شیث ساخته بود خراب گشته بود، ابراهیم و اسماعیل بفرمان خدای تعالی باز بنا کردند، حق تعالی حجرالاسود را بفرستاد تا در رکن خانه نشاندند و حج فرض شد. (تاریخ گزیده چ براون ج
1 ص
33-
34). و هم حمداﷲ مستوفی گوید: اسماعیل علیه السلام را حق تعالی پیغمبری داد، بعمالقه ٔ یمن و حضرموت فرستاد، پنجاه سال ایشان را دعوت دین ابراهیم میکرد که ایمان آوردند، چون عمرش بصدوسی سال رسید درگذشت . او را در جنب مادرش هاجر در حرم کعبه دفن کردند. (تاریخ گزیده ج
1 ص
36). و رجوع بهمان کتاب ص
9،
21،
126،
130،
131 و
849 شود. لقب او ذبیح اﷲ است . مؤلف قاموس کتاب مقدس آرد: اسماعیل (مسموع از خدا) (سفر پیدایش
16:
1و
17:
20 و
21:
17)، و او پسر ابراهیم بود که هاجر برای او تولید کرد و بدان لحاظ بنظر حقارت بخاتون خود سارا نگاه میکرد. و این مطلب سبب آن شد که هاجر و پسر وی در تنگی و تلخ جانی افتند، لکن ابراهیم با وجودنبوتی که در سفر پیدایش
16:
12 مکتوب است اسماعیل رافرزند موعود می پنداشت تا زمانی که سارا حامله شده اسحاق را آورد. از آن پس هاجر و پسر او از حضور خاتون خود رانده شدند و چون هاجر کنیزک مصریه بود بملاحظه ٔحب وطن پسر خود را برداشته راه مصر گرفت و در اثنای راه حرارت و تشنگی بر ایشان غلبه کرد، بطوریکه مشرف بهلاکت بودند، لکن اعجازاً رهایی یافته در بیابان پاران زیست کردند. اسماعیل صیادی قوی بازو گردید و زوجه ٔ مصریه ای برای خود نکاح کرد و دوازده پسر که هر یک رأس و رئیس یکی از طوایف اعراب بودند تولید کرد (سفر پیدایش
25:
13-
16) و او را دختری نیز بود که بحباله ٔ نکاح عیصو درآمد (سفر پیدایش
28:
9) و چون ابراهیم از دارفانی بسرای باقی شتافت اسماعیل با اسحاق برادر خود همدست شده وی را بخاک سپردند. و اسماعیل در
137 سالگی جهان را بدرود گفت . (سفر پیدایش
25:
17).
اما مسکن اولاد او یعنی اسماعیلیان از حویلا تا شور که مقابل مصر است امتداد داشت (سفر پیدایش
25:
18) یعنی فیمابین بحر قلزم و سر خلیج فارس
۞ . بعدها آنها با نسل یقطان بن ابراهیم که سلسله ٔ چهارمین سام و نَسَب به یقشان بن ابراهیم میرسانند (سفر پیدایش
25:
3) و گویا با بعضی از برادران یقطان و یقشان علاوه بر طوایف کوشی که در جنوب بودند (سفر پیدایش
10:
7) در تمام شبه جزیره ٔ عربستان ساکن گردیدند. ذریه ٔ اسماعیل برحسب وعده ٔ الهی که در سفر پیدایش (
17:
20) مکتوب است بسیار و بی شمار شد و مقصد نبوت در حق او و ذریه ٔ او واضح و مبرهن گشت ، زانرو که او خود مرد صحرائی بوده اکثر ذریّه ٔ او در مشرق بدوی و صحرانشین میباشد و قصد از این گفته که «در میان برادران خود ساکن خواهند شد»، زندگانی در میان طوایف و خویشان میباشد و دست هر کس بضد آنها و دست آنها بضد هر کس بوده ، همواره آتش نزاع و جدال در میان ایشان افروخته بود و صحرانشین و غارتگربودند. طوایف اعراب بدوی که اسماعیل را رأس سلسله ٔخود میدانند با وجودی که اسماً رعیت دولتند تا حال هم وحشی و گردنکش مانده اند - انتهی . اسماعیل ملقب بذبیح است ، گویند او نخستین کسی بود که بعربی نوشت و بدان تکلم کرد. اصل سریانی این نام بی الف وسط تلفظ میشود و از این روی در عربی بی الف نوشته میشود. مادروی هاجر کنیزی قبطی مصری از قریه ای بود بنام ام العرب که نزدیک فرط است . (تنقیح المقال ج
1 ص
126). و رجوع باز قاموس الاعلام ترکی شود.