امکان اشرف

امکان اشرف . [ اِ ن ِ اَ رَ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) (قاعده ٔ...) حکماء به استناد قاعده ٔ امکان اشرف بسیاری از مسائل مربوط بفلسفه را حل و وجود بسیاری از وسائط را اثبات کرده اند مفاد قاعده ٔ امکان اشرف آن است که هرگاه موجود ممکن اخس تحصل و وجود یافته باشد به استلزام بایستی موجود ممکن اشرفی قبل از آن موجود باشد که علت آن باشدبه این بیان که مشاهده می کنیم که موجودات طبیعی و جسمانی هستند و وجود دارند حال اگر گوییم که این موجودات جسمانی بلاواسطه از ذات حق و علةالعلل صادر شده اند اشکالاتی وارد میشود از جمله قاعده ٔ لزوم سنخیت میان علت و معلول و دیگر توحید و وحدت میان علت و معلول و با توجه به آن اشکالات و اصول مسلم عقلی و حسی ، امور جسمانی طبیعی نمی توانند از ذات مجرد بلافاصله صادرشوند و دیگر امور متکثره از واحد بالذات صادر نمیشوند در حالی که موجودات طبیعی متکثره موجودند پس از وجود ممکنات اخس بحکم قاعده ٔ امکان اشرف متوجه میشویم که باید موجودات متوسطه مانند عقول و نفوس طولیه و غیره صوادر اول و ثانی و ثالث باشند و آنها وسائط و علل موجودات جسمانی باشند. پس موقعی که موجودات اخس ممکن بوده اند و موجود شده اند موجودات اشرف هم ممکن اند و لابد موجود شده اند و ممکن اشرف باید اقدم باشد درمراتب وجود از ممکن اخس . این قاعده را ملاصدرا عکساًنیز صادق میداند و گوید: هرگاه ممکنات اشرف موجود باشند ممکنات اخس هم باید موجود شوند و همانطور که ازوجود موجودات اخس پی بوجود موجودات اشرف میبریم که عقول مجرده و نفوس و مثل معلقه و غیره باشد از راه عکس قضیه نیز ثابت میشود که موجودات اخس بعد از موجودات اشرف میباشند که مراتب نازل وجودند و بعد از آنکه ثابت شد که برای موجودات طبیعی و بسائط عنصری عقل مدبر است در عالم مفارقات ثابت خواهد شد که برای آنهانفس نباتی و حیوانی و قوت خیال موجود در عالم برزخ نیز هست . قاعده ٔ امکان اشرف را باین طریق نیز میتوان بیان کرد که از موجود واحد ازلی الذات موجودات مناسب با او که اشرف از موجودات طبیعی اند باید صادر شود بطور الاشرف فالاشرف ، تا برسد بموجودات طبیعی و عکس قضیه از موجودات طبیعی بطور الاشرف فالاشرف متصاعداً، تا برسد بموجودات مجرد. (از فرهنگ علوم عقلی سیدجعفر سجادی ، ذیل قاعده ٔ امکان اخس و اشرف ). و رجوع به حکمةالاشراق چ انستیتو ایران و فرانسه صص 154 - 167 شود.