بروجرد. [ ب ُ ج ِ ] (اِخ ) وروجرد. وروگرد. ولوگرد. بروگرد
۞ . شهرکیست خرم [ از جبال ] و بانعمت ، و از وی زعفران و میوه ٔ نیک خیزد. (حدود العالم ، ذیل بروگرد). شهری است بین همدان و کرج ، اول قریه ای بود بعد بزرگ شد. (از مراصدالاطلاع ). لقب این شهر دارالسرور بوده است . (یادداشت دهخدا). شهری است زیبا از بلاد جبل در هجده فرسنگی همدان . این شهر انهار و اشجار زیاد دارد. (از الانساب سمعانی ). شهری است بین همدان و کرج ، با همدان هجده فرسنگ و با کرج ده فرسنگ فاصله دارد. طول آن نیم فرسخ و عرض آن اندک است . ابتدا قریه ای بیش نبودو چون «حمولة» وزیر آل ابودلف کارش بالا گرفت آنجا رامنزلگاه خود ساخت و منبری در آنجا برای خود اختیار نمود. شهری است مستحکم و پر خیر و برکت که میوه های آن به کرج (کرج ابودلف ، کره رود) حمل میشود. زعفران نیز در آنجا میروید. (از معجم البلدان ). نام شهری است نزدیک به همدان و اصل در آن پیروزگرد بوده یعنی شهر فیروز و معرب شده است . (از آنندراج ). شهر بروجرد مرکز شهرستان بروجرد از استان ششم کشور بوده ، مشخصات آن بشرح زیر است : مختصات جغرافیایی - این شهر در
48 درجه و
40 دقیقه ٔ طول شرقی و
33 درجه و
54 دقیقه ٔ عرض شمالی واقع است و اختلاف ساعت آن با تهران
11 دقیقه است . فاصله ٔ بروجرد نسبت به شهرهای مجاور بشرح زیر است : طهران
533، خرم آباد
111، همدان
143، اراک
226، خمین
275، گلپایگان
323، ملایر
57 کیلومتر. هوای شهر سردسیر سالم و در تابستان معتدل و در زمستان خیلی سرد می شود. شهر بروجرد طبق آخرین صورت اداره ٔ آمار دارای
46هزار تن سکنه است و در حدود
900 باب مغازه و دکاکین و دوهزار عمارات مختلف و پنج دستگاه ساختمان دولتی متعلق به شهرداری ، بهداری ، فرهنگ ، پست و تلگراف و دارائی است . دو بازار بزرگ آن مشهور به بازار مسجد شاه و بازار مسجد جامع است . از میدان مرکزی شهر دو خیابان در جهت شمال و جنوب احداث شده به خیابان شاهپور مشهور و طرفین آن به شوسه ٔ ملایر - خرم آباد منتهی می گردد. آب آشامیدنی از قنوات امامزاده جعفر و غلامعلی خان بیرجندی تأمین می شود. در این شهر
4 دبیرستان و
12دبستان پسرانه و
7 دبستان دخترانه وجود دارد. اکثر ساکنان شهر مسلمان و شیعه ٔ اثناعشری می باشند. در حدود
2500 تن کلیمی نیز در این شهر ساکنند. از بناهای تاریخی شهر بنای مسجد جامع است که از آثار قرن چهارم هجری است . بناهای مسجد شاه ، امامزاده جعفر، امامزاده قاسم ، امامزاده بیژن ، شاهزاده ابوالحسن نیز از آثارقدیمه ٔ آن میباشد. (از فرهنگجغرافیایی ایران ج
6).