پیچان . (نف ، ق ) صفت فاعلی بیان حالت در حال پیچیدن . پیچنده
: بخوردند و کردند آهنگ خواب
بسی مار پیچان برآمد ز آب .
فردوسی .
همی زور کرد آن بر این این بر آن
گرازان و پیچان دو مرد جوان .
فردوسی .
سرمژه چون خنجر کابلی
دو زلفش چو پیچان خط بابلی .
فردوسی .
چپ و راست پیچان عنان داشتن
میان یلان گردن افراشتن .
فردوسی .
یکی دار فرمود کسری بلند
فروهشت از دار پیچان کمند.
فردوسی .
ز فتراک بگشاد پیچان کمند
بیفکند و آمد میانش ببند.
فردوسی .
ابر خاک چون مار پیچان ز کین
همی خواند بر کردگار آفرین .
فردوسی .
برستی ز دریا و جنگ نهنگ
بدشت آمدی باز پیچان بجنگ .
فردوسی .
برافکند برگستوان بر سمند
بفتراک بربست پیچان کمند.
فردوسی .
بشد گرد چوپان و دو کره تاز
ابا زین و پیچان کمندی دراز.
فردوسی .
نهانی ازان پهلوان بلند
ز فتراک بگشاد پیچان کمند.
فردوسی .
اژدها کردار پیچان در کف رادش کمند
چون عصای موسی اندر دست موسی گشته مار.
فرخی .
پیچان درختی بار او نارون
چون سرو زرین پر عقیق یمن .
فرخی .
ز صحرا سیلها برخاست هر سو
دراز آهنگ و پیچان و زمین کن .
منوچهری .
چو رویش باد نیکو ماه و سالش
چو مویش باد پیچان بدسگالش .
فخرالدین اسعد (ویس و رامین ).
چو شاه زنگ بودش جعد پیچان
دو رخ پیشش چو دو شمع فروزان .
فخرالدین اسعد (ویس و رامین ).
به رخشش بکردار پیچان درختی
که پیچان پدید آید از ابر آذر.
؟ (از حاشیه ٔ فرهنگ اسدی نخجوانی ).
ما در طلب زلف تو چون زلف تو پیچان
ما در هوس چشم تو چون چشم تو بیمار.
سنایی .
چون پوست فکند و ز دهان مهره برآورد
این افعی پیچان که کند عمر گزایی .
خاقانی .
خواص آذربیجان چو دود آذر پیچان
بسوختند وز هریک هزار دود برآمد.
خاقانی .
از تحیر گشته چون زنجیر پیچان کاین زمان
بر در ایوان نه زنجیر و نه دربان دیده اند.
خاقانی .
فلک افعی زمرد سلب است
دفع این افعی پیچان چکنم .
خاقانی .
سر زلف پیچان چو مشک سیاه
وزو مشکبو گشته مشکوی شاه .
نظامی .
بس جهان دیده این درخت قدیم
که تو پیچان برو چو لبلابی .
سعدی .
خبل ؛ روزگار سخت و پیچان بر مردم . خجوجاة؛ باد وزان سخت درپیچان . (منتهی الارب ). رجوع به در پیچان شود. تشغزبت الریح ؛ پیچان وزید باد. تشغزب ؛ پیچان وزیدن باد. (منتهی الارب ). عقص ؛ پیچان گردانیدن شاخ گوسفند. (منتهی الارب ). مرغول ، جعد، مجعد، مقصب ؛ موی پیچان . جعاده ، جعودة، تجعد، تقرد؛ پیچان گردیدن موی . (منتهی الارب ). رجل جعد؛ مرد پیچان موی . (منتهی الارب ). || گردان . روی برگرداننده . روی برتابنده . دوری جوینده . پرهیزکننده . پیچنده . روی گردان
: بسنده نباشیم با شهر خویش
همی شیر جوییم پیچان ز میش .
فردوسی .
|| بهم برآینده . طومارسان پیچنده . گردان بهرسوی بسبب تک و تاز مخالفان یا بپیروی از سران و پیشروان لشکر
: چو با مهتران گرم کرد اسب شاه
زمین گشت جنبان و پیچان سپاه .
فردوسی .
-
مصراع پیچان ؛ کنایه از مصراع و مضمونی که بتأمل و تفکر معلوم شود
: مصرع پیچانم از من اهل دانش بگذرید
عقده از دل واشود گر پی بمضمونم برید.
دانش (از آنندراج ).
|| متأثر. مضطرب . بی آرام . باتشویش . از دردی یا اندوهی بر خویش پیچنده
: بخورد و ز خوان زار و پیچان برفت
همی راند تا خانه ٔ خویش تفت .
فردوسی .
نهانی ز سودابه ٔ چاره گر
همی بود پیچان و خسته جگر.
فردوسی .
همی بود پیچان دل از گفتگوی
مگر تیره گرددْش زین آب روی .
فردوسی .
شب آمد باندیشه پیچان بخفت
تو گفتی که با درد و غم بود جفت .
فردوسی .
همه زیردستانْش پیچان شده
فراوان ز تندیش بیجان شده .
فردوسی .
بدین تیره اندیشه پیچان بخفت
همه شب دلش با ستم بود جفت .
فردوسی .
چو دیدند رنگ رخ شهریار
برفتند گریان و پیچان چو مار.
فردوسی .
برفتند پیچان و لب پرسخن
پر از کین دل از روزگار کهن .
فردوسی .
بسوزم چون ترا پیچان ببینم
بپیچم چون ترا سوزان ببینم .
فخرالدین اسعد (ویس و رامین ).
پیش حق آتش همیشه در قیام
همچو عاشق روز و شب پیچان مدام .
مولوی .
جهان چون چاکری است که پیچان و لرزانست در فرمان او با چون و چراش کاری نیست . (کتاب المعارف ). آدمی بچه پیچان عظیم است در سلامت نمی زید چنگ بهر جای درمیزند از آنکه از هوای عدم اینجا درافتاده است ، نه اول می بیند و نه آخرمی بیند، می ترسد که اگر چنگ در جائی زند هلاک شود. (کتاب المعارف ). || پیچنده بر خویش از خشمی یا اندوهی یا کینه ای
: کنیزک نیامد ببالین اوی
برآشفت و پیچان شد از کین اوی .
فردوسی .
برفتند پیچان دمور و گروی
بر شاه توران نهادند روی .
فردوسی .
|| کوفته . رنجور. پیچنده
: بدو گفت گوید جهاندار شاه
که من سخت پیچانم از رنج راه .
فردوسی .
همی راند حیران و پیچان براه
بخواب و بآب آرزومند شاه .
فردوسی .