تاریخ غازانی . [ خ ِ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) تاریخ ایلخانی . حسن تقی زاده در کتاب گاه شماری آرد:... بقول مشهور از
13 رجب سنه ٔ
701 هَ . ق . موافق اول حمل و اول فروردین ماه جلالی سنه ٔ
225 جلالی شروع میشود.
۞ در نزهت القلوب نیز اول محرم سال
740 هَ . ق . را معادل
24 تیرماه جلالی سنه ٔ
261 و
24 تیرماه سنه ٔ
38 غازانی می شمارد که بنابر آن باز مبداء بسنه ٔ
701 هَ . ق . ولی بتاریخ جلالی سنه ٔ
224 میافتد. لکن در تاریخ وصاف که تألیف آن مقارن همان زمان ایجاد تاریخ غازانی بود در ص
404 روز
22 رجب سنه ٔ
702 هَ . ق . را آغاز سنه ٔ
694 خراجی و سنه ٔ سوم خانی غازانی میشمارد و در ص
435 گوید: «ابتدای سنه ٔ احدی خانی مطابق سنه ٔ اثنین و تسعین و ستمائة الخراجیه » و از این قرار مبداء تاریخ بدوم ماه رجب سنه ٔ
700 هَ . ق . میافتد که مطابق آغاز سال
223 جلالی میشود و این فقره با آنچه در اکثر تقویم های این عصر ثبت است هم موافقت دارد چه مثلاً امسال را (
1314 هَ . ش .) مطابق
857 جلالی و
634 ترکیه ٔ ناقصه ٔ غازانیه ثبت می نمایند که مبداء بهمان سنه ٔ
223 جلالی میرسد و ظاهراً باید قول تاریخ وصاف را ترجیح داد.
سالهای این تاریخ شمسی است و در واقع عیناً نظیر تاریخ جلالی است فقط با فرق در مبداء تاریخ و هر ماه و هر روز از سالهای آن نیز عیناً همان ماه و همان روز از سالهای جلالی است و چنانکه از تطبیق نزهت القلوب دیده میشود و چون این تاریخ و سال و ماه را برای امور دولتی استعمال میکردند و برای امور مذهبی تاریخ هجری قمری معمول بود لهذا یکی شمسی و دیگری قمری با مبداء تاریخ مختلف حساب شده و تصادمی با هم نداشتند و چون مبداء یکی نبود اختلاف بین آنها باعث اشتباهات و اختلال حساب نمیشد. چنانکه گفته شد اسامی ماهها در این تاریخ همان اسامی ماههای ایرانی بوده و در نزهت القلوب تصریح میکند بر اینکه سال غازانی ماههای مخصوص یا اسامی دیگر ندارد ولی بعدها در تقویم ها دیده میشود که ماههای سال غازانی را به اسامی ترکی ثبت کرده اند و حتی در شرح ملا مظفر جنابذی (گنابادی ) بر بیست باب عبدالعلی بیرجندی درضمن تقویمی که برای سنه ٔ
1005 هَ . ق . ساخته بهمین نحو عمل کرده است . عمل «ازدلاق » ظاهراً بعد از تأسیس تاریخ غازانی بکلی فراموش نشد و از اینکه عثمانیها از اواخر قرن یازدهم هجری به این طرف آن را مرتباً مجری داشتند معلوم میشود که قبل از آن یا در خود آن مملکت و یا بعضی ممالک دیگر اسلامی ولی بطور نامرتب مجری بوده و یا چون بکلی از خاطرها نرفته بود دولت عثمانی آنرا... احیا نمود.
۞ (از گاه شماری تقی زاده صص
163 -
164). رجوع به تاریخ ایلخانی شود.