تنگ شدن

تنگ شدن . [ ت َ ش ُ دَ ] (مص مرکب ) کم وسعت شدن . (ناظم الاطباء). ضیق گشتن . مقابل فراخ شدن :
ز بس کشته و خسته بر دشت جنگ
شد آوردگه را همه جای تنگ .

فردوسی .

از ایشان بکشتند چندان سپاه
کز آن تنگ شد جای آوردگاه .

فردوسی .

بیابان چنان شد ز هر دو سپاه
که بر مور و بر پشه شد تنگ راه .

فردوسی .

رنگ را اندر کمرها تنگ شد جای گریغ
ماغ را اندر شمرها سرد شد جای شنا.

؟ (از لغتنامه ٔ اسدی از یادداشت بخط مرحوم دهخدا).

تظلم زنانند بر شاه روم
که بر مصریان تنگ شد ۞ مرز و بوم .

نظامی .

از شوق اینکه روی تو گلرنگ می شود
گل را قبای رنگ به بر تنگ می شود.

عالی (از آنندراج ).

جسم زار ما ز بس بالید از غمهای او
شد لباس زندگانی تنگ بر اندام ما.

سلیم (ایضاً).

|| سخت و دشوار شدن . در مضیقه شدن .
- تنگ شدن از چیزی ؛ در مضیقه ٔ آن افتادن :
بباشیم تا دشمن از آب و نان
شود تنگ و زنهار خواهد بجان .

فردوسی .

- تنگ شدن روزی ؛ سخت شدن معاش و زندگی بر کسی :
شنیدم که بر مرغ و مور و ددان
شود تنگ روزی ز فعل بدان .

(بوستان ).

- تنگ شدن زندگانی ؛ سخت شدن آن :
هر آنکس که پیش آید او را به جنگ
شود در جهان زندگانیش تنگ .

فردوسی .

- تنگ شدن عالم ؛ سخت و دشوار شدن جهان بر کسی :
تنگ شد عالم بر او ازبهر گاو
شورشور اندرفکند و گاوگاو.

رودکی .

- تنگ شدن عرصه ؛در سختی و فشار واقع شدن . ناتوان و درمانده شدن در اجرای امری .
- تنگ شدن کار ؛ سخت و دشوار شدن کارزار. صعب و مشکل شدن امری :
زمانی همی گفت کاین روز جنگ
بکار آیدم چون شود کار تنگ .

فردوسی .

چو شد زین نشان کار بر شاه تنگ
پس پشت شمشیر و از پیش سنگ .

فردوسی .

به روز چهارم چو شد کار تنگ
به پیش پدر شد دلاور پشنگ .

فردوسی .

عبداﷲ چون کارش سخت تنگ شد از جنگ بایستاد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 176).
- تنگ شدن معاش ؛تنگ شدن روزی . سخت شدن زندگی . کم شدن وسایل زندگی .
- تنگ شدن نفس ؛ به سختی برآمدن دم . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) : تا نفس ایشان تنگ نشود و خفقان نباشد... (ذخیره ٔ خوارزمشاهی از یادداشت ایضاً).
|| آشفته خاطر شدن . (ناظم الاطباء). ملول و غمزده شدن . غمگین شدن . اندوهناک شدن . و با دل ترکیب شود :
رخ شاه ایران پرآژنگ شد
وزآن کار دشمن دلش تنگ شد.

فردوسی .

دل شاه کاوس از آن تنگ شد
که از بزم جایش سوی جنگ شد.

فردوسی .

و مدتی ببود آنجا و بازگشت که دلش تنگ شد و امروز اینجا به غزنین است . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 249). رجوع به تنگدل و دلتنگ و تنگ و دیگر ترکیبهای آن شود.
|| نایاب شدن . کم و دیریاب شدن .
- تنگ شدن چیزی ؛ کمیاب شدن آن . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) : و اندر سال ستة و اربعمائة (406 هَ . ق .). غله تنگ شد.(تاریخ سیستان ).
- تنگ شدن خبر ؛ دشواریاب شدن آن . (از آنندراج ).
- تنگ شدن دستگاه ؛ بی چیز شدن . کم شدن مال و متاع :
چه بینید گفت ای سران سپاه
که ما را چنین تنگ شد ۞ دستگاه .

فردوسی .

گر به این دستور گردد دستگاه عیش تنگ
صبح نتواند تبسم را مکرر ساختن .

صائب (از آنندراج ).

- تنگ شدن قافیه ؛ نایاب و کمیاب شدن آن :
شاها چو دل دشمن تو قافیه شد تنگ ۞
با آنکه مکرر شد چون جود شهنشاه .

فرخی .

- تنگ شدن کَرَم ؛ نایاب شدن جوانمردی . کم و دیریاب گردیدن کَرَم :
به فرّ شه ، که روزی ریز شاخست
کرم گر تنگ شدروزی فراخست .

نظامی .

- تنگ شدن وقت ؛ عبارت از کم فرصتی است . (از آنندراج ). نزدیک به آخر رسیدن آن . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
|| در راه بد شدن . || لذیذ شدن . (ناظم الاطباء). || سخت نزدیک رفتن :
چو شد تنگ نزدیک تختش فراز
نبوسید تخت و نبردش نماز.

فردوسی .

چو رامین تنگ شد بر پای دیوار
بدیدش ویس از بالای دیوار.

(ویس و رامین ).

شد آنگه برش رازگوینده تنگ
نهان دشنه ٔ زهرخورده به چنگ .

(گرشاسبنامه ).

ملک برفرش دیباهای گلرنگ
جنیبت راند و سوی قصر شد تنگ .

نظامی .

رجوع به تنگ و دیگر ترکیبهای آن شود.