چشمه علی ری

چشمه علی ری . [ چ َم َ ع َ ی ِ رَ ] (اِخ ) مؤلف مرآت البلدان نویسد: «چشمه ای است در شمال شهر قدیم ری که آبش از زیر سنگ صلب خارایی خارج شده بجانب جنوب جاری میشود و بنابر تحقیقات و اطلاعات نگارنده قلعه ٔ «ری بندی » که خلیفه مهدی عباسی بنا نمود بالای همین چشمه و روی تخته سنگ بوده چنانکه حالا آثار آن باقی و نمودار است نیز احتمال میرود که قلعه ٔ طبرک همین قلعه ٔ «ری بندی » باشد و سایرین آن را به این اسم موسوم ساخته باشند و چون در لغت فرس «طبر» به معنی کوه است چنانکه طبرستان بمعنی کوهستان میباشد و طبرک با کاف که در فارسی علامت تصغیر است به معنی کوه کوچک است و این قلعه بر روی کوه کوچک واقع شده ممکن است بعضی از مورخین از این جهت این قلعه را طبرک نامیده باشند. بعضی گویند منوچهر این قلعه را بنا کرده و برخی قلعه ٔ طبرک را «زبیدیه » نوشته اند. بهرحال چشمه علی ری در سوابق و سوالف ایام آب زیادی داشته چنانکه داغی که در سنگ باقی و نمودار است گواهی میدهد، لکن قنواتی که در بالای آن حفر کرده اند آب آن را بقدری کم کرده که در فصل پائیز یک سنگ و نیم آب دارد و این آب از موقوفات حضرت عبدالعظیم علیه السلام است . از شهر تهران بدو راه بزاویه ٔ مقدسه و قصبه ٔ شاهزاده عبدالعظیم میروند، یکی راهی است بخط مستقیم و بیشتر معمول و راه دیگر از راه چشمه علی است که قدری از جاده ٔ مستقیم منحرف و بالنسبه دروتر است .چشمه علی بین قصبه ٔ شاهزاده عبدالعظیم و آبادی و باغ دولت آباد که از باغات دولتی میباشد واقع است . خاقان خلدآشیان فتحعلی شاه که اغلب به چشمه علی به تفرج میرفتند در سال 1248 هَ . ق . حکم فرمودند که در بالای چشمه علی صفحه ای را همواره کرده بر روی سنگ تمثال آن پادشاه را با بعضی از شاهزادگان منقور سازند و بعضی اشعار در دور آن صفحه کتیبه شده که از تاریخ این عمل خبر میدهد و چون تمام صور و اشعار را در یک صفحه مشهود و معلوم کردن خالی از اشکال نبود ناچار در دو صفحه ٔ بعد صورتها را آشکار ساخته اسامی صاحبان صور وکتیبه ٔ اشعار را آنچه باقی مانده مینگاریم تا بر مطالعه کنندگان ظاهر باشد. ابن حوقل اسم چشمه علی را «سوربنی » نوشته . بقعه ٔ ابن بابویه نزدیک چشمه است و همچنین مقبره ٔ صفائیه مضجع مرحوم حاجی میرزا صفا که از اجله ٔ مشایخ عرفا و ارباب دانش بود و در تهران برحمت ایزدی پیوست و جناب اشرف مشیرالدوله حاجی میرزا حسینخان سپهسالار اعظم و وزیر امور خارجه آن را بنا کرده انددر حوالی چشمه علی است ». سپس مؤلف مزبور در صفحه ای نقش صورتها را و در صفحه ٔ دیگر اسامی صاحبان صورتهاو اشعار کتیبه ٔ دور سنگ را نقل کرده که شعرهای کتیبه در سه قطعه ٔ مختلف است و قطعه ٔ آخرین به ماده تاریخ ذیل که بحساب حروف ابجد 1248 هَ . ق . ختم میشود:
چو موسی خامه ٔ ثعبان صفت بگرفتم و گفتم تجلی کرد نورجاودان از سینه ٔ سینا.
(از مرآت البلدان ج 4 ص 239، 240، 241 و 242).