چهل ستون قزوین

چهل ستون قزوین . [ چ ِ هَِ س ُ ن ِ ق َ ] (اِخ ) نام بنایی به قزوین که در اطراف آن باغ بسیار بزرگی بود. طول آن از خیابان واقع در شمال سبزه میدان کنونی تا حیات نادر و عرض آن نیز از جلوی اداره ٔ پست و تلگراف تا دیوار غربی شعبه ٔ بانک ملی امتداد داشت ولی قسمت زیادی از باغ مزبور در خیابانها افتاد و بخش بزرگی هم بنام «سبزه میدان » به گردش گاه عمومی اختصاص یافت . در این باغ ساختمان دو آشکوبه ای است که از چهار سوی آن چهار خیابان کشیده بودند. خیابان جنوبی از خیابانهای دیگر طولانی تر، وسیعتر و پاکیزه تر بود. در دو طرف خیابانها چنارهای بلند وجود داشت و سراسر باغ از درختان میوه پوشیده بود. در شمال و جنوب عمارت دو حوض بود که از نهرهای پیرامون کلاه فرنگی آب پیوسته داخل آنها میشد و ازنهری که در وسط خیابان جنوبی بود بجانب حیاط نادری میرفت . این بنا تا پیش از 1300 هَ .ق . به «کلاه فرنگی شاه طهماسب » معروف بود چنانکه شاهزاده فرهادمیرزا معتمدالدوله هنگامی که از زیارت خانه ٔ کعبه بازمیگشت در قزوین شاهزاده احمدمیرزا عضدالدوله فرماندار قزوین از او استقبال و پذیرائی نموده و در این باره در کتاب «هدایةالسبیل و کفایة الدلیل » چنین مینویسد: «روز جمعه نوزدهم ربیعالاول سنه 1293 هَ .ق . صبح به تماشای باغ کلاه فرنگی شاه طهماسب اول رفتیم خیلی خراب و ویران شده بود». از این عبارت حدس نزدیک به یقین میتوان زد که مرحوم سعدالسلطنه که فرماندار قزوین بوده است در سال 1306 یا 1312 هَ .ق . آنجا را تعمیر اساسی نموده و آن را بنام چهل ستون خوانده است . عمارت مذکوردو آشکوبه است ازاره سازی آن با سنگ و بقیه را با آجر ساخته و بندکشی نموده اند لچکیهای طاق نماها را با کاشی زینت داده اند و باقی با گچ سفید شده است . پوشش آشکوب اول با طاق آجری است و آشکوب دوم نیز با آجر ساخته شده و روی آن را با گچ سفید کرده اند ساختمان آشکوب دوم تالار بزرگ مرتفعی است که از هر سمت ارسیهای پهن پنج چشمه بلندی که وسط دارد و در دو طرف آن در کار گذاشته اند. راه طبقه ٔ بالا سابقاً از جانب مشرق بودولی حالا از طرف شمال راه باز کرده اند. هر دو آشکوب عمارت غلام گردش دارد. طبقه ٔ زیرین با ستون و طاق آجری است و در آشکوب بالا تیرهای چوبی صاف و ظریف کار گذاشته اند. سقف غلام گردش و تالار بالا قاب است و پوشش خرپشته میباشد. این بنا بیشتر در دست فرمانداران بود. از 1330 هَ .ق . به بعد این باغ و بنا به اختیار اداره ٔ ژاندارمری که فرماندهان آن افسران سوئدی بودند گذاشته شد. اداره ٔ مزبور در طرف شمال شرقی این بنا بفاصله ٔ تقریبی صدگام بیمارستانی احداث کرد که اکنون اثری از آن نیست . از 1300 هَ . ش . ببعد عمارت مزبور دردست فرمانداران بوده و برخی تغییرات در آن داده اند که یکی تغییر راهروی طبقه بالا است و دیگری دو اطاق کوچک در تالار جدا کرده و به دفتر اختصاص داده اند. طبقه ٔ زیر ظاهراً مخصوص آبدارخانه بوده یک اطاق بزرگ دروسط و چند اطاق کوچک در اطراف آن است در سال 1334 هَ . ش . آشکوب زیرین را خواستند تعمیر کنند اندکی از گچهای آن را که تراشیدند از زیر آن نقاشیهای دوره صفوی بیرون آمد. از سال 1336 هَ .ش . بنای چهل ستون بموزه اختصاص داده شده است . (از مینودر صص 608 - 610).