خروار. [ خ َرْ ] (اِ مرکب ) توده چیزی که بقدر بلندی جسم خر، یا آنکه چیزی که در بار بقدر برداشتن خر باشد یعنی خر آنرا تواند برداشت ، یا آنکه «وار» دراصل بار بوده بقلب اضافت یعنی بار خر و بدین تقدیر باری که معتاد برداشتن خر باشد، یا آنکه خر بمعنی کلان و خربار بمعنی بار کلان ، پس در این صورت در هر دو اخیر بار بمناسبت قرب مخرج به واو بدل کرده اند. (آنندراج ). تنگ . (فرهنگ اسدی ). در حاشیه ٔ برهان قاطع آمده است : از: «خر» + «وار» (بار)، بار یک خر، باری که خر تواند برداشت ، تنگبار. (ناظم الاطباء)
: درم بار کردند خروار شست
هم ازگوهر و جامهای نشست .
فردوسی .
که گوید فزون زین بگنج تو نیست
همان مانده خروار باشد دویست .
فردوسی .
که بردی بخروار تا خان خویش
بر خرد فرزند و مهمان خویش .
فردوسی .
همانا که خروار و پانصدهزار
بود نقره ٔ ناب و زرّ عیار.
فردوسی .
نکوتر از گهر نابسوده صد خروار.
فرخی .
بیا تا ببینی شکفته عروسی
که زلفین و عارض بخروار دارد.
ناصرخسرو.
گر بخروار بشنوند سخن
بگه کارکرد خروارند.
ناصرخسرو.
میوه چون بَاندک باشد بدرختی بر
بی مزه ماند در برگ بخروارش .
ناصرخسرو.
کمینه خدمت هر یک ز تنگه صد بدره
کهینه هدیه ٔ هر یک ز جامه صد خروار.
مسعودسعد.
منصب مطَلب که هر کجا هست
هر خرواری همان دو تنگست .
انوری .
جهاندار در وقت آن دستبوس
ببخشیدشان چند خروار کوس .
نظامی .
چو بازرگان صد خروارقندی
چه باشد گر بتنگی در نبندی ؟
نظامی .
زآن گنجهای نعمت و خروارهای مال
با خویشتن بگور نبردند خردلی .
سعدی .
بارها دیده ام که خواجه خروارخروار وی را زر می دادند. (مجالس سعدی ). خادم را گفتم تا درازگوش بگیرد با او بکنار آب حرام کام رفتیم ویک خروار خاشاک مسجد آوردیم و در مسجد انداختیم . (بخاری ).
-
امثال :
خروار نمک است مثقال هم نمک است .
دو لنگه یک خروار ، نظیر: چه علی خواجه چه خواجه علی .
|| بسیار. فراوان . زیاد. بمقدار زیاد. (یادداشت بخط مؤلف )
: آنچه بخروار ترا داده اند
با تو نه مکیال بجا نه قفیز.
کسائی .
فراوان بدرویش دینار داد
همان خوردنیها بخروار داد.
فردوسی .
زهدانکتان بچه ٔ بسیار گرفته
پستانکتان شیر بخروار گرفته .
منوچهری .
یک حرف جواب نشنود هرگز
هرچند که گفت مست خرواری .
ناصرخسرو.
یک بوسه ندادت ز ره مهتری و شرم
وآن سوی مواجرْش ترا گاد بخروار.
سوزنی .
بر دشمن من زرّ بخروار برافشاند
وز دامن من درّ به انبار نپذرفت .
خاقانی .
پس آنگه از خز و دیبا و دینار
وجوه خرج دادندش بخروار.
نظامی .
وز خاصه ٔ خویشتن در این کار
گنجینه فدا کنم بخروار.
نظامی .
-
امثال :
حساب بدینار، بخشش بخروار .
|| مطلق بار ستوری : وقر؛ خروار استر. (لغت نامه ٔمقامات حریری ). بار شتر و اسب . || اجناس که خر الاغ تواند برداشت . (ناظم الاطباء). اجناس که خرحمل می کند. || یکصد من تبریز از غله و جزآن . (ناظم الاطباء).
-
خروار اسبی ؛ بیست من شاه . (یادداشت بخط مؤلف ).
-
خروار استرآباد ؛ نود من تبریز. (یادداشت بخط مؤلف ).
-
خروار دیوانی ؛ صد من تبریز. (یادداشت بخط مؤلف ).
|| (ص مرکب ) شبیه به خر. مانند خر. بر سان خر. (یادداشت بخط مؤلف ). از: خر + وار (پسوند شباهت و اتصاف ). (از حاشیه ٔ برهان قاطع)
: نیک نگه کن بتن خویش در
بار شو از سیرت خروار خویش .
ناصرخسرو.
نیست مردم ناصبی نزدیک من لابل خر است
طبع او خروار هست و صورتش خروار نیست .
ناصرخسرو.