خمر. [ خ َ ] (ع اِ) شراب . می . آب انگور که مسکر بود
۞ . (ناظم الاطباء). باده . مُل . مدام . عقار. قهوه . قرقف . راح . تریاق . نبیذ. سویق . رحیق . بگماز. راف . ام زنبق . سَکَر طلاء. عصیر. ناطل . حانیه . شَمول . کمیت . سلاف . صهباء
۞ . (یادداشت بخط مؤلف )
: یا ایها الذین آمنوا اًِنما الخمر و المیسر والانصاب و الازلام رجس من عمل الشیطان فاجتنبوه لعلکم تفلحون . (قرآن
90/5). مثل الجنة التی وعد المتقون فیها انهار من ماء غیر آسن و انهار من لبن لم یتغیر طعمه و انهار من خمرلذة للشاربین . (قرآن
15/47). و دخل معه السجن فتیان قال احدهما انّی ارانی اعصر خمراً و قال الاَّخَر انی ارانی احمل فوق رأسی خبزاً تأکل الطیر منه نبّئنابتأویله اًِنا نریک من المحسنین . (قرآن
36/12).
لذت انهار خمر اوست ما را بیحساب
راحت ارواح لطف اوست ما را بی محن .
منوچهری .
بشهر غزنی از مرد و زن نماند دو تن
که یک زمان بود از خمر شوق او هشیار.
(از تاریخ بیهقی ).
تو ای بی خرد گر خود از جهل مستی
چه بایدت بس خمر و رنج خمارش .
ناصرخسرو.
ز خمر تن چو تو خرمست گشته شاید
که خویشتن بکشیم از تو ما که هشیاریم .
ناصرخسرو.
خمر مثلهای کتاب خدای .
ناصرخسرو.
خمر کلمات او بر راووق نقد و ارشاد پدر صفا یافته . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ). و راه تظاهر بخمر و رمز محظورات شرع بربست . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ).
روان خمر و چنگ اوفتاده نگون .
سعدی (بوستان ).
خم آبستن خمر نه ماهه بود
در آن فتنه دختر بیفکند رود.
سعدی (بوستان ).
شرط است جفا کشیدن از یار
خمرست و خمار و گلبن و خار.
سعدی (طیبات ).
هرجا گلست خارست و با خمر خمارست . (گلستان سعدی ).
|| هرچه مسکر بود. زیرا زمانی که آیه ٔ تحریم خمر در مدینه نازل شد شراب انگوری در مدینه نبود بلکه شراب خرما بود. (ناظم الاطباء). || تمر هندی . (یادداشت بخط مؤلف ).
-
امثال :
ما هو بخل و لا خمر ؛ نه سرکه است و نه شراب . کنایه از اینکه نه خیری در اوست نه شری .