دنباله داران . [ دُم ْ ل َ
/ ل ِ ]
۞ (اِ مرکب ) (اصطلاح نجوم ) جمع فارسی دنباله دار. ذوات الاذناب . ذوذنب . اجرامی آسمانی دارای ماهیت سحابی که بر مسیرهایی در حول خورشید حرکت می کنند و گاهی به مدتی از چند روز تا چندین ماه برای ساکنین زمین مرئی هستند. ستارگان دنباله دار به سبب منظره ٔ شگفت انگیزشان ، قرنها باعث رعب و گاهی وحشت مردم ، و منشاء خرافاتی در باب ظهور آنها بوده است .اگرچه از مدتها پیش ظهور دنباله داران ثبت می شده است ، نخستین بار در
1682 م . بازگشت یک ستاره ٔ دنباله دارپیشگویی شد. در این سال ذوذنبی ظاهر شد، و «اِ. هالی » مدار آن را بر اساس نظریه ٔ نیوتن حساب کرد و چنین استنتاج نمود که این ذوذنب باید همان ذوذنبی باشد که در
1531 و
1657 م . ظاهر شده است و ظهور مجدد آن رادر اواخر سال
1758 یا اوایل
1759 پیشگویی کرد، این ذوذنب در بهار
1759 و سپس در سالهای
1835 و
1915 م . ظاهر گردید. سابقاً چنین می پنداشتند که دنباله داران از فضاهای دوردست وارد منظومه ٔ شمسی می شوند، اما تحقیقات اخیر حاکی از این است که مدارات همه ٔ دنباله داران بیضیهای کشیده ای است و لهذا همه ٔ آنها اعضای دایمی منظومه ٔ شمسی هستند. اگر ظاهراً بنظر می آید که مدارات بعضی از ذوات الاذناب هذلولی است (و اگر چنین باشدباید قائل شد به اینکه از خارج منظومه ٔ شمسی وارد این منظومه می شوند) به محاسبه معلوم می شود که در نتیجه ٔ جاذبه ٔ گرانشی سیارات ، این مدارات به شکل بیضی باز می گردند. دوره ٔ گردش ذوذنبهایی که تاکنون شناخته شده اند
33 سال (در مورد ذوذنب انکه ) تا چندهزار سال است . معمولاً یک ذوذنب سری ابرمانند و درخشان دارد که در داخل آن یک (و گاه دو یا بیشتر) هسته ٔ درخشان دیده می شود. ذوذنب ممکن است بدون دنباله یا دارای یک دنباله یا بیشتر باشد. وقتی ذوذنب به خورشید نزدیک می شود دنباله اش در عقب گسترده است ولی پس از گذشتن از نزدیکترین نقطه ٔ مدار خود نسبت به خورشید، دنباله پیشاپیش سر حرکت می کند. دنباله داران از حیث اندازه و شکل و جرم بسیار متفاوتند، اندازه و شکل یک ذوذنب ممکن است به طور فاحش تغییر کند و ذوذنب منقبض یا منبسط شود و حتی ممکن است به دو قسمت منقسم شود چنانکه در
1846 م . در مورد ذوذنب بیلا
۞ که اکنون مفقودالاثر است ، این امر روی داد، بنابراین یگانه مشخصه ٔ پایدار یک ذوذنب مدار آن است . قطر سریک ذوذنب متوسط
130000 کیلومتر است ولی ذوذنبهایی با قطر سر
16000 کیلومتر و هم
2200000 کیلومتر رصد شده است . هسته ها نسبتاً کوچک هستند، و قطرشان ممکن است از
1500 متر تا چندهزار کیلومتر باشد. ظاهراً سر ذوذنب از ذرات سنگ و ماسه ٔ متفرق در محیطی گازی تشکیل یافته است . بنظر می آید که موادی از هسته به خارج پرتاب می شوند، در نتیجه ٔ فشار تشعشعی خورشید، که شدتی کافی برای موازنه با جاذبه ٔ گرانشی خورشید دارد، موادمذکور در جهت مقابل خورشید رانده می شوند و دنباله ٔ ذوذنب را در آسمان تشکیل می دهند. طول دنباله گاهی از
160000000 کیلومتر تجاوز می کند. عملاً هیچ خطری از دنباله داران متوجه زمین نیست . سابقاً تصور می کردند که دنباله ٔ دنباله داران دارای گازهای سمی است و اگر به زمین نزدیک شود ممکن است سبب مرگ همه ٔ مردم شود. این عقیده بکلی بی اساس است زیرا این گاز اگر هم سمی باشد به قدری رقیق است که احتمال خطرناکی آن بسیار بعید می باشد (در مراجعت ذوذنب هالی در سال
1910 م . زمین از دنباله ٔ آن ذوذنب عبور کرد). البته برخورد مستقیم سر ذوذنب با زمین سبب ویرانی در محل برخورد خواهد شد، ولی نظر به تعداد ذوات الاذناب و مشخصات متوسط مدار آنها، احتمال چنین تصادمی بسیار بعید است . دنباله داران نور را منعکس و متشعشع می کنند. منشاء دنباله داران هنوز معلوم نشده است . (از دایرةالمعارف فارسی ).