راه آهن . [ هَِ هََ ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب )
۞ دو خط آهن متوازی که بر آن قطار ماشین حرکت میکند. (فرهنگ نظام ). دو خط آهنی که از جایی بجایی کشیده شود و قطار آهن از آن عبور کند. ریل .
تاریخچه ٔ راه آهن در جهان : اولین قطار راه آهن دنیا به سال
1832م . بوسیله ٔ مهندس استیفنس انگلیسی بکار افتاد که دو شهر لیورپول و منچستر را بهم مربوط میساخت و خبر آن بسرعت برق در سراسر جهان پیچید ومانند همه ٔ اختراعات و اکتشافات مایه ٔ شگفت و اعجاب جهانیان گردید، زیرا اهمیت و فواید راه آهن از حیث اقتصاد و آبادی کشورها بخوبی روشن است . انقلابی که انشاء راه آهن در گیتی پدید آورد میتوان گفت کمتر ازاهمیت قطب نما در سده های
15 و
16 نبود.
راه آهنهای بزرگ جهان :ایالات متحده ٔ امریکا اول (با
400هزار کیلومتر). اتحاد جماهیر شوروی دوم (با
120هزار کیلومتر). آلمان سوم (با
60هزار کیلومتر). فرانسه چهارم (با
54هزار کیلومتر). طولانی ترین راه آهن جهان راه آهن ماوراء سیبری در اتحاد جماهیر شوروی است که ده هزار کیلومتر درازی آن است ، و بعد از آن راه آهن سانتافی پاسیفیک امریکاست که از شمال بجنوب کشیده شده و با طول
7400 کیلومتر دو شهر فیلادلفی و لوس آنجلس را بهم مربوط میسازد. و رجوع به جغرافیای اقتصادی لیستر کلیم و همکاران ترجمه ٔ فتح اﷲ حکیمی ص
125، جغرافیای اقتصادی کیهان ص
468، نشریه ٔ راه آهن ایران مقدمه و ص
4، جغرافیای جدیداقتصاد ایران و اروپا و امریکا تألیف هیأت مؤلفان ص
75 و
88 و
148 و کیهان سالانه
1341 ص
472 و
1342 ص
1017 شود.
راه آهن ایران : از سال
1300 هَ . ق . یک تن فرانسوی بنام «پلوس بوآتال » امتیاز کشیدن خط آهن تهران حضرت عبدالعظیم را بمدت
99 سال از ناصرالدین شاه گرفت و آن را ساخت و سپس شرکت تراموای بلژیکی آن را اداره میکرد و تا چند سال پیش از آن استفاده میشد. طول آن
8700 گز بود.بوآتال سپس راه آهن فرعی بطول
6500 گز بطرف سنگ معدن احداث کرد که براه مزبور می پیوست . در دوران ناصرالدین شاه قراردادها و امتیازنامه هایی با بیگانگان در باره ٔ ایجاد راه آهن بسته شد ولی بجایی نرسید تا در سال
1304 هَ . ش . رضاشاه بموجب قانونی که از مجلس گذشت از محل
3 ریال عوارض قند و شکر بایجاد راه آهن ایران آغاز کرد. البته پیش از این راه آهنهای کوچکی چون راه آهن تهران - شهرری که یاد کردیم ، و راه آهن تبریز- جلفا (بوسیله روسها) و راه آهن آمل - محمودآباد (بوسیله ٔ حاج امین الضرب ) و راه آهن ماکو (بوسیله روسها) و راه آهن زاهدان - میرجاوه (بوسیله هندیان ) و راه آهن زاهدان (بوسیله ٔ انگلیسیها) نیز ساخته شده بود ولی گذشته از اینکه برای احتیاجات اقتصادی و حمل و نقل کشورپهناوری چون ایران ناچیز بود بیشتر آنها هم متروک شده بود تا در عهد رضاشاه راه آهن سرتاسری ایران از راه وضع قانون انحصار قند و شکر در تاریخ
1304 هَ . ش .و جلب متخصصان آلمانی آغاز گشت ، و پس از آن راههای فرعی دیگری بدینسان ساخته شد:
راه آهن اهواز - خرمشهر (به طول
124هزار گز و
17 ایستگاه )، راه آهن بندر - گرگان (بطول
34هزار گز)، راه آهن قم - کاشان (بطول
98هزار گز و
17 ایستگاه ) و قرار است به راه آهن زاهدان - میرجاوه اتصال یابد. راه آهن سرتاسری دارای پلها و تونل های شگفتی آور و
90 ایستگاه است و طول آن
1394هزار گز است . در دوران محمدرضاشاه راه آهن تبریز - شرفخانه (بطول
84هزار گز) و قرار است به راه آهن ترکیه متصل شود. و راه آهن تهران - مشهد بطول
926هزار گز و
49 ایستگاه (از شاهرود تا مشهد بطول
497هزار گز) و همچنین راه آهن تهران - تبریز (از میانه تا تبریز بطول
303هزار گز) تکمیل و چند قطعه راه جدید کشیده شده است . و رجوع به جغرافیای اقتصادی کیهان ص
469 و کیهان سالانه
1341 ص
471 و کیهان سالانه
1342 ص
1017 و
1018 و جغرافیای مفصل اقتصادی ایران تألیف آقای مشحون و خزائل و جلایی فر ص
67 و نشریه ٔ راه آهن ایران مقدمه و ص
4 و
5 و
6 شود.