رستم فرخزاد. [ رُ ت َ م ِ ف َرْ رُ ](اِخ ) رستم سپهبد. رستم فرخ هرمز. محمد معین آرد: پسر سپاهبد فرخ هرمزد سردار معروف و مدبر و دلیر اواخر عهد ساسانی (متولد
630 - مقتول
636 م .) که مورخان ارمنی پدر و پسر را «ایشخان »
۞ (شاهزاده ) یاد کرده اند. در زمان سلطنت آزرمیدخت ، پدر رستم ، فرخ هرمز مدعی سلطنت شد و ملکه را به زنی خواست . چون آزرمیدخت نمی توانست علناً مخالفت کند، در نهان وسایل قتل او را فراهم آورد. آنگاه رستم با سپاه خویش پیش راند و پایتخت را تصرف و آزرمیدخت را خلع و کور کرد. در زمان یزدگرد سوم ، رستم نایب السلطنه ٔ حقیقی ایران محسوب میگشت . وی کاملاً از خطر عظیمی که درنتیجه ٔ حمله ٔ عرب بکشور ایران روی داده بود اطلاع داشت ، پس فرماندهی کل نیروی لشکری را به عهده گرفت و در دفع دشمن جدید کوشش دلیرانه کرد. با سپاهی بزرگ درپیرامون پایتخت حاضر شد، اما خلیفه عمر پیشدستی کرد. در سال
636 م . سپاه ایران در قادسیه ، نزدیک حیره ، با سعدبن وقاص سردار عرب روبرو شد، جنگ سه روز طول کشید و به شکست ایرانیان خاتمه یافت . رستم که شخصاً حرکات افواج را اداره میکرد و درفش کاویان را در برابر خود نصب کرده بود کشته شد. (فرهنگ فارسی معین ، بخش اعلام )
: و یزدجرد رستم بن فرخ هرمز را که ازبزرگان بود به قادسیه فرستاد. (فارسنامه ٔ ابن بلخی ص
111). پس پسر این فرخ هرمز نام او رستم ، لشکرها جمع آورد و بیامد به کینه توختن و این زن را هلاک کرد. (فارسنامه ٔ ابن بلخی ص
110). قاتل وی را در جنگ قادسیه بدینسان نوشته اند: هلال بن عُلَّفَة. (تاج العروس ) (منتهی الارب ). و هلال بن عُلَّقَه با قاف درست نیست . (یادداشت مؤلف ). و رجوع به شاهنامه چ بروخیم ج
9 صص
2665 -
2971 و تاریخ گزیده چ ادوارد براون ج
1 صص
174 -
176 وفارسنامه ٔ ابن بلخی چ کمبریج ص
112 و
111 و تاریخ سیستان ص
73 و احوال و اشعار رودکی ج
1 ص
211 و مجمل التواریخ و القصص ص
83،
97،
272 و
273 و یشتها ج
2 ص
310 و فهرست حبیب السیر چ خیام ج
2 و فهرست مزدیسنا و تأثیرآن در ادب پارسی و عقدالفرید ج
1 ص
97 و ج
3 ص
335 و یسنا ص
175 و قاموس الاعلام ترکی ج
3 و اعلام المنجد شود.