زاب اعلی

زاب اعلی . [ ب ِ اَ لا ] (اِخ ) نهر دیگری است در عراق که آن را زاب اعلی خوانند. این رود بین بغداد و واسط جریان دارد و گویا از فرات سرچشمه میگیرد و مصب آن دجله ، نزدیک زرفامیة است . نعمانیه در کنار این رود، نزدیک بدجله قرار دارد. و همین زاب است که حیص بیص ابوالفوارس شاعر در شعرش بدان اشارت کند. (معجم البلدان ).
ابن بلخی گوید: و بر این هر دو آب سه طسوج ساخت ، یکی زاب اعلی گویند. (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 29). و رجوع به نفایس الفنون ص 403 شود. و آن را بفارسی زاب بزرگ خوانند. صاحب مجمل التواریخ و القصص آرد: و دیگر بار زاب خرابیهای افراسیاب را عمارت کرد که در این دوازده سال کرده بود و زابین بعراق اندر بگشاد، چنانک گفته ایم و آن را زاب بزرگ و زاب کوچک خوانند (طبری ، زاب اعلی و زاب اسفل ). (مجمل التواریخ و القصص ص 44). صاحب قاموس الاعلام ترکی درباره ٔ زاب اعلی آرد: یکی از دو رودی است که در حدود کوهستانهای ایران ، در دجله میریزد. این رود از ولایت دان و دامنه ٔ کوه الپاق سرچشمه گرفته ، ابتدا بطرف جنوب غربی و سپس مستقیماً بطرف جنوب جریان یابد و کوه حکاری را قطع می کند و از آن میگذرد و پس از گذشتن از یک دالان ، بجنوب شرقی موصل نزدیکی رواندز رسیده و در آنجا دفعةً بسمت جنوب غربی می پیچد و 45 کیلومتر پائین موصل ، به دجله فرومیریزد. طول این رود بطور تقریب 450 کیلومتر است و پس از دیاله از شعب بزرگ دجله بشمار میرود. از دان و موصل آبهائی جمع میشود که مخصوصاً در هنگام بارندگی و آب شدن برفهای کوهستانی موجب تزاید آب دجله میگردد. خاک قسمتی از مجرای این رود قرمز است ، و چون جریان آن بسیار شدید است نزد عرب بنام زاب مجنون شناخته میشود. (قاموس الاعلام ).