ساقی نامه . [ م َ
/ م ِ ] (اِ مرکب ) نوعی شعر مثنوی در بحر متقارب که در آن شاعرخطاب به ساقی کند و مضامینی در یاد مرگ و بیان بی ثباتی حیات دنیوی و پند و اندرز و حکمت و غیره آورد. با اینکه این نوع شعر را بعلت ذکر باده و جام با سایراشعار خمریه مناسبتی است اما دو شرط اینکه مثنوی باشد و در بحر متقارب گفته آید آن را نوع خاصی در میان اشعار فارسی قرار میدهد و نیز روح خاص فلسفی و اخلاقی و عرفانی این نوع منظومه ها با مضامین عادی سایر خمریات تفاوتی آشکار دارد. ملا عبدالنبی فخر الزمانی قزوینی متوفی در
1037 هَ . ق . تذکره ای بنام میخانه
۞ تألیف کرده و در آن شرح حال
46 تن از شاعران ساقی نامه سرای و متن ساقی نامه های آنان را آورده است . وی نظامی گنجوی را گوینده ٔ نخستین منظومه از این نوع ، و امیرخسرو دهلوی را دومین تن میشمارد. ولی ناگفته نباید گذاشت که ساقی نامه های این دو شاعر منظومه های مستقلی نیست و ابیات متفرقی است که در ضمن خمسه ٔ آنان آمده است . سلمان ساوجی متوفی در
778 هَ . ق . و بعد از وی حافظ نخستین کسانی هستند که منظومه ٔ مستقلی از این نوع سروده اند. بعد از حافظ ساقی نامه از انواع متداول شعر فارسی گردید و شاعران بسیار مثنویهای مستقل عرفانی سروده اند که در آنها اصطلاحات خمری را بمعانی خاص عرفانی بکار برده اند در کتاب «الذریعه » از
125 ساقی نامه یاد شده که بعضی از آنها نیز بصورت ترجیعبند یا ترکیب بند است . رجوع به شعر و ادب فارسی ، زین العابدین مؤتمن صص
151 -
156 و الذریعه ج
10 صص
102 -
119 و مقاله ٔ علینقی منزوی نشریه ٔ کتابخانه ٔ مرکزی دانشگاه شماره ٔ
1 شود. || نوعی آواز که ساقی نامه ها را بدان آهنگ خوانند.