سرپنجه

سرپنجه . [ س َ پ َ ج َ / ج ِ ] (اِ مرکب ) پنجه ٔ دست . (غیاث ) (برهان ) :
به خُردی دَرَم زور سرپنجه بود
دل زیردستان ز من رنجه بود.

سعدی .

دلاور به سرپنجه ٔ گاوزور
ز هولش به شیران درافتاده شور.

سعدی .

|| زور و قوت . (غیاث ). قوت و توانایی . (آنندراج ) :
به سرپنجه مشو چون شیر سرمست
که ما را پنجه ٔ شیرافکنی هست .

نظامی .

که به سرپنجه شیرگیر شده ست
شیر برنا و گرگ پیر شده ست .

نظامی .

هوی و هوس را نماند ستیز
چو بینند سرپنجه ٔ عقل تیز.

سعدی .

ز پنجه درم پنج اگر کم شود
دلت ریش سرپنجه ٔ غم شود.

سعدی .

حافظ از سرپنجه ٔ عشق نگار
همچو مور افتاده شد در پای پیل .

حافظ.

|| مجازاً بمعنی ظلم و تعدی . (غیاث ) :
به ابن صبح که سرپنجه ها کند چو نجوم
به ابن عِرس که دم لابه ای کند چو کلاب .

خاقانی .

دیدی آن قهقهه ٔ کبک خرامان حافظ
که ز سرپنجه ٔ شاهین قضا غافل بود.

حافظ.

|| (ص مرکب ) کنایه از مردم پرقوت و ظالم و مرد قوی دست که مشق زور پنجه رسانیده باشد. (غیاث ). مردم پرقوت و زبردست . (برهان ). کنایه از مردم پرقوت و بی باک . (انجمن آرای ناصری ). مرد قوی دست و ظالم . (آنندراج ). مردم آزار و بی باک . (برهان ) (انجمن آرا) :
از کیان است چرخ سرپنجه
که به شاه کیان درآویزد.

خاقانی .

شکنجه گرچه پنجه اش را کند سست
کند سرپنجه را درکنگره چست .

نظامی .

نبینی درایام او رنجه ای
که نالد ز بیداد سرپنجه ای .

سعدی .

تو آنی که از یک مگس رنجه ای
که امروز سالار و سرپنجه ای .

سعدی .

یکی پادشه زاده در گنجه بود
که دور از تو ناپاک و سرپنجه بود.

سعدی .