سروش اصفهانی

سروش اصفهانی . [ س ُ ش ِ اِ ف َ ](اِخ ) (1228 - 1285 هَ . ق .) میرزا محمدعلی خان بن قنبرعلی اصفهانی سدهی . شرح احوال وی مجملاً در مجمعالفصحاء و گنج شایگان و حدیقةالشعراء و سایر تذکره های عهد قاجاریه مندرج است . ولی هیچ کدام از مآخذ مذکور متعرض این نکته که یکی از برجسته ترین و مفیدترین آثار اوست نشده اند و آن این است : بهمن میرزا والی آذربایجان پسر چهارم عباس میرزا نایب السلطنه ٔ فتحعلیشاه از دونفر از فضلاء عهد خود تقاضا کرد که الف لیلة و لیله ٔعربی را از نثر و نظم به فارسی ترجمه کنند. یکی از آنها ملا عبداللطیف طسوجی پدر مظفرالملک بود که متن نثر الف لیلة و لیلة عربی را به نثر فارسی عالی فصیح درآورد. و دوم همین سروش اصفهانی بود که ترجمه ٔ شعرهای عربی الف لیلة و لیلة به شعر فارسی به او محول گردید و او از عهده ٔ این کار در نهایت خوبی که بهتر ازآن تصور نمیشود برآمد، به این معنی که بجای اشعار عربی کتاب مزبور الف لیلة و لیله بعضی جاها بر حسب مناسب سیاق اشعار مشهور اساتید شعرای فارسی را درج گردانید و بعضی جاهای دیگر اشعار عربی کتاب مزبور را خود او به شعر فصیح ملیح بلیغ فارسی ترجمه نمود. و بدین طریق این ترجمه ٔ فارسی الف لیلة و لیله که بدست است ، یک مخزن الاشعار بسیار نفیسی از بهترین و فصیح ترین و شیرین ترین اشعار فارسی شده است و اشعار فارسی این الف لیلة و لیله ٔ فارسی بمراتب عدیده از اصل اشعار عربی کتاب مزبور که اغلب اشعار سخیف عامیانه است عالی تر و فصیح تر و بلیغتر است . (رجوع شود به دیباچه ٔ الف لیلة و لیله ). ولادت سروش در سده اصفهان در سال هزارو دویست و بیست و هشت قمری و وفاتش در تهران در سنه ٔ هزار و دویست و هشتاد و پنج روی داده است و سن او در وقت وفات پنجاه وهفت سال بوده است . از مطالع بسیارمشهور سروش که نام او را مخلد کرده است این بیت است در مدح ناصرالدین شاه و قتل خان خیوه (خوارزمشاه ):
افسر خوارزمشه که سود به کیوان
با سرش آمد بدین مبارک ایوان .
(وفیات معاصرین بقلم محمد قزوینی از مجله ٔ یادگار سال پنجم شماره ٔ 1 و 2).