شایسته . [ ی ِ ت َ
/ ت ِ ] (ن مف ) اسم مفعول از شایستن . (حاشیه ٔ برهان چ معین ). بمعنی اول شایان که سزاوارو لایق و درخور باشد. (برهان قاطع) (آنندراج ). موافق و مناسب . (ناظم الاطباء). لایق . درخور. ازدر. سزاوار.قمین . حری . زیبنده . برازا. جدیر. خلیق
: ز لشکر ورا بود سیصد سوار
همه گرد وشایسته ٔ کارزار.
فردوسی .
سواران شایسته ٔ کارراز
ببر تا بر آری ز ترکان دمار.
فردوسی .
بدو گفت بگزین ز لشکر سوار
ز گردان شایسته ٔ کارزار.
فردوسی .
آن
۞ بصدر اندر شایسته چو در مغز خرد
وان بملک اندر بایسته چو در دیده بصر.
فرخی .
کجا یابم دلی اندر خور خویش
دل شایسته کافروشد بگوهر.
فرخی .
شایسته تر ز خدمت او خدمتی مخواه
بایسته تر ز درگه او درگهی مدان .
فرخی .
تو بدین ازهمه شایسته تری
همچنین باش و همه ساله تو شای .
فرخی .
بایسته یمین اول آن قاعده ٔ ملک
شایسته امین ملک آن خسرو دنیا.
عنصری .
چو من بودم تراشایسته داماد
به بخت من خدا این دخترت داد.
(ویس و رامین ).
از سر شفقت و سوز گویند فلان کاری شایسته کرد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص
386). طاهر مستوفی را گفتی او از همه شایسته تر است . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص
273). خداوند هم بندگان و چاکران شایسته دارد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص
373).
به آزادی از پیش شایسته جفت
همی هرچه زو دید یکسر بگفت .
اسدی .
مدان هیچ در آشکار و نهفت
چو درد جدایی ز شایسته جفت .
اسدی .
پیمبر بدان داد مر علم حق را
که شایسته دیدش مر این مهتری را.
ناصرخسرو.
پیغمبر بد شهر همه علم و بر آن شهر
شایسته دری بود و قوی حیدر کرار.
ناصرخسرو.
چاکر و بنده ٔ شایسته به از فرزند بود. (سیاستنامه ). خدیجه محمد را بخواند گفت تو معروفی و در میان عرب کس نیست که مرا شایسته باشد. (قصص الانبیاء ص
217). و گفت ملکا بحق خدایی تو که مرا فرزند شایسته بده که در بندگی تو عصیان نشود. (قصص الانبیاء ص
141). خدیجه محمد را بخواند گفت تو معروفی و در میان عرب کس نیست که مرا شایسته باشد. (قصص الانبیاء ص
217). و گفت ملکا بحق خدایی تو که مرا فرزند شایسته بده که در بندگی تو عصیان نشود. (قصص الانبیاء ص
141). مردی بچهل سال مرد گردد و از صد یک شایسته آید. (نصیحة الملوک غزالی ).
مر چشم مملکت را بایسته ای چو نور
مر جسم سلطنت را شایسته ای چو جان .
سوزنی .
چو تیغ شاهی شایسته ٔ یمین تو شد
نگین سلطنت اندر خور یسار تو باد.
سوزنی .
اندر سر مروت بایسته ای چو چشم
وندر تن فتوت شایسته ای چوجان .
سوزنی .
ندارد پدر هیچ بایسته تر
ز فرزند شایسته شایسته تر.
نظامی .
بشایستگان راز معلوم کرد
وز آنجا گرایش سوی روم کرد.
نظامی .
هر دل که ز خویشتن فنا گردد
شایسته ٔ قرب پادشا گردد.
عطار.
مرا فضل بخشنده ٔ دین و داد
دو فرزانه فرزند شایسته داد.
نزاری قهستانی .
ادب و شرم تراخسرو مهرویان کرد
آفرین بر تو که شایسته ٔ صد چندینی .
حافظ.
-
شایسته ٔ بود ؛ واجب الوجود در مقابل ممکن الوجود. (برهان قاطع). اما این ترکیب از دساتیر است و شایسته ٔ بود بمعنی ممکن الوجود است و در برهان قاطع بمعنی واجب الوجود سهو است . و ابن سینا دردانشنامه ٔ علائی ص
72 «شاید بود» را بمعنی امکان آورده . (از حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ).
-
شایسته بودن ؛ لایق بودن . سزاوار بودن
: به لشکرگه آمد سپه را بدید
هر آنکس که شایسته بد برگزید.
فردوسی .
-
شایسته رو ؛ که راه شایسته رود. که رفتار شایسته داشته باشد
: پدر بارها گفته بودش بهول
که شایسته روباش و پاکیزه قول .
سعدی .
-
شایسته و بایسته ؛ درخور و لازم . از اتباع است ، هرچه شایسته و بایسته ٔ خودش بود بمن شمرد، یعنی هرچه لایق و سزاوار خود بود بمن گفت . (از یادداشت مؤلف ).
-
شایسته مزاج ؛ ملایم و متواضع و حلیم . (ناظم الاطباء).
-
شایسته ٔ هستی ؛ بمعنی شایسته ٔ بود. واجب الوجود. (برهان قاطع). اما این ترکیب از دساتیر است . شایسته ٔ هستی یعنی ممکن الوجود این نیز در برهان واجب الوجود نوشته و سهو است و مؤلف آن را با «بایسته ٔ هستی » خلط کرده است . (حاشیه ٔ برهان چ معین ).
-
ناشایسته ؛ ناسزاوار. نابجا
: و او (صفوان ) مهار شتر گرفت و رو بلشکر نهاد و آنجا سخنان ناشایسته می گفتند. (قصص الانبیاء ص
228).
-
نشایسته ؛ ناشایسته . نالایق . ناسزاوار
: جای خلافهاست جهان دروی
شایسته هست و هست نشایسته .
ناصرخسرو.
|| محترم و با احترام و باعزت . || مشروع و حلال . || بدون اعتراض و بدون ایراد. || نافع و بکار. || خوشخوی و خوش خصلت و باادب و خوش اخلاق . || پاک نژاد. (ناظم الاطباء).