شتر

شتر. [ ش ُ ت ُ ] (اِ) اُشْتُر، جانوری پستاندار عظیم الجثه از گروه نشخوارکنندگان که خود تیره ای خاص را به وجود می آورد. این پستاندار بدون شاخ است ولی دارای دندانهای نیش میباشد. معده ٔ شتر دارای سه قسمت است و هزارلا (برجستگی و فرورفتگی ) ندارد. در هر پا فقط دو انگشت دارد که از یک طبقه ٔ شاخی پوشیده میشوند و سم حیوان را تشکیل میدهند. این حیوان بسیار کم خوراک و قانع است و در ایران در نواحی خراسان ، خلیج فارس ، کرمان ، بلوچستان بیشتر و در سایر نقاط کمتر است و برای حمل ونقل به کار میرود. در جنوب ایران قسمی از آن را برای سواری نیز تربیت مینمایند و بهترین آن در سیستان و بلوچستان یافت میشود. پشم شتر برای بافتن پارچه و قالی و غیره مورد استفاده قرار میگیرد. (از فرهنگ فارسی معین ) (از جغرافیای اقتصادی کیهان ص 209). جانور چهارپای باری و سواری است که پاها و گردن دراز دارد و در عربستان و بعضی مناطق ایران بسیار است . در پهلوی «اوشتر» در اوستا «اشتره » و در سنسکریت هم اشتر بوده است . شاید نام وی مرکب باشد از ماده ٔ«وش » سنسکریت و «وس » اوستا به معنی تابع بودن بعلاوه ٔ «تر» در سنسکریت و «تره » در اوستا علامت فاعلیت و معنی لفظ بر روی هم «تابع شونده » میشود چه در حیوانات باری و سواری شتر از همه حیوانات تابعتر است . نیز «اشته » در سنسکریت و «اوشته » در اوستا به معنی لب است و «ر» به معنی دادن و گرفتن است و به این تعبیر معنی اشتره گیرنده یا دهنده ٔ لب است چه لب این حیوان خیلی بزرگ و آویخته است . (از فرهنگ نظام ) :
چگونه یابند اعدای او قرار اکنون
زمانه چون شتری شد هیون و ایشان خار.

دقیقی .

بدیبا بیاراسته ده شتر ۞
رکابش همه سیم و پالانش زر.

فردوسی .

دهقان بی ده است و شتربان بی شتر
پالان بی خر است و کلیدان بی تزه .

لبیبی .

اگر گوسفند است اگر گاو و خر
گر استر بود یا ستور و شتر
چه از گوسفند و چه اسب و شتر ۞
چه از استران و چه از گاو و خر
چند گویی که مرا چند شتر گشت سقط
این سقط باشد برخیز و کنون اشتر خر.

فرخی .

هم شتر یابی از این و هم شتر یابی از آن
گرترا قصد شتر باشد و تدبیر شتر.

فرخی .

همه راه پیوسته پنجاه میل
ستور و شتر بود و گردون و پیل .

اسدی .

یک نکته هم از باب شتر لایق حال است
تابنده بر آن نکته حکایت به سر آرد
دی شاه در این فصل شتر موی بیفکند
ترسم شتر من بغلط موی برآرد.

اثیرالدین اخسیکتی .

از شیر شتر خوشی نجویم
چون ترشی ترکمان ببینم .

خاقانی .

پشم بگزینی شتر نبود ترا
گر بود اشتر چه قیمت پشم را.

مولوی .

شتر را چو شور و طرب در سر است
اگر آدمی را نباشد خر است .

سعدی .

دهن از لقمه بس که سازد پر
چاک افتاده بر لبش چو شتر.

سلیم .

شتر چون شود مست کف افکند.

ادیب پیشاوری .

شتر چونکه دشت مغیلان نوشت
شتر بود و حاجی شتر بازگشت .

ادیب پیشاوری .

اِبن ُاللَبون ؛ شتر به سال سوم درآمده . اِبن ُ مَخاض ؛ شتربچه که مادرش گشنی یافته باشد. شتربچه ٔ به سال دوم در آمده . اءَخلَف ؛ شتر به کرانه میل کننده . اءَذَب ّ؛ شتر ماده ٔ کلانسال . اءَربَک ؛ شتر سیاه تیره رنگ . اَشکَل ؛ شتری که سیاهی او به سرخی آمیخته باشد. اءَصهَب ؛ شتر سرخ سپیدی آمیخته . اءَطرَق ؛ شتر سست زانو. اَعجَب ؛ شتر به شگفت آرنده . اءَعسام ؛ شتر نیکواندام . اءَعقل ؛ شتر پای برتافته . اَعمَیان ؛ شتر تیزشده به گشنی . اِفراع ؛ فرع آوردن شتر مادگان . اءَقصی ؛ شتر کرانه ٔ گوش بریده . اءَلیَس ؛ شتر که هرچند بار کنند بردارد. اءَمش ؛ شتری که چشم او سپیدی برآورده باشد. اَمعَر؛ شتر موی و پشم ریخته . اءَورَق ؛ شتر خاکسترگون . اِهتِراز؛ جنبیدن شتر به آواز حدا. اءَهَطّ؛ شتر نر نیک رونده و شکیبا. اَهیَس ؛ شتر دلیر که به چیزی نترسد و منقبض نگردد. اَهیَم ؛ شتر تشنه . (ترجمان القرآن ). تَرَبَوت ؛ شتر رام . تِلطِع؛ شتر دندان ریخته از پیری . جارَّة؛ شتری که مهار کشیده شود. جِخَب ؛ شتر کلان . جُراجِر؛ شتر بسیار بلندآواز و بسیار آب خوار. جُراصِیَة؛ شتر نر سخت . جُرجور؛ شتر بزرگ هیکل و شتر نجیب . جُرشُع؛ شتر بزرگ و بزرگ سینه . و پهلو برآمده از شتر و جز آن . جَرفاس ؛ شتر بزرگ . جَسر؛ شتر درگذرنده . شتر دراز و قوی در سیر.جَشَر؛ شترانی که در چراگاه باشند و به شب به خانه ٔصاحب نیایند. جَلدَة؛ شتر ماده ٔ بسیارشیر و بسیار چرب و بی بچه و بی شیر. ُجلاذی ِّ و جُلذی ّ؛ شتر استوار درشت . جَلس ؛ شتر فربه استوار. جَلَعلَع و جُلُعلُع؛ شتر تیز و سبک . جَلمَد؛ شتران کلان سال . جَلمود؛ شتران کلانسال . جَمَل ؛ شتر نر. خال ِ؛ شتر ضخم . خِدَّب ؛ شتر قوی و سخت . خُذروف ؛ شتر جداشده از گله . خِرص ؛ شتر سخت و قوی . خُف ّ؛ شتر کلانسال . خَندَلِس ؛ شتر ماده ٔ فربه سست گوشت . خَندَلیس ؛ شتر ماده ٔ بسیارگوشت . فروهشته . دُرابِس ؛ شتر سطبر. دَرثَع؛ شتر کلانسال . دِرَفس و دِرفاس ؛ شتر کلان جثه . دِعبِل ؛ شتر بلند. دَعبَلَة؛ شتر ماده ٔ توانا. دَعکَنَة؛ شتر فربه ماده ٔ درشت . دِلَظم ؛شتر توانا. دَلظَم ؛ شتر ماده ٔ کلانسال . دَمثَر و دُمَثِر و دِمَثر؛ شتر بسیارگوشت . دیباج ؛ شترماده ٔ جوان . رَام ؛ شتربچه . رائِم ؛ شترماده ٔ مهربان بر بچه . رائِمَة؛ به معنی رائم . رابِح ؛ شتربچه ٔ از مادر جدا شده . رازِح ؛ شتر افتاده از لاغری . راشِح ؛ شتربچه ٔ برفتارآمده با مادر. راغِنَة؛ شتر ماده . رَبَح ؛ شتران که از شهری به شهری برند و شتران ریزه . رُبَح ؛ شتر بچه . رُبّاح ؛ بچه شتر لاغر. رِتاج ؛ شتر ماده ٔ استوارخلقت پرگوشت . رَتباء؛ شترماده ٔ ثابت در سیر. رَجس ؛ بانگ شتر. رَسل ؛ شتر نرم رو. رَسلَة؛ شترماده ٔ نرم رو. رُعبوبَة؛ ماده شتر سبکرو. رِفَّل ؛ شتر فراخ پوست . رُغاء؛ بانگ شتر. رُغوّ؛ شتر ماده ٔ بسیار بانگ و فریاد. رُفوف ؛شتر کلان هیکل . رَفَض یا رَفض ؛ شتران به چرا شده با راعی . رَفیض ؛ شتر به چرا گذاشته شده با راعی . رِکاب ؛ شتران که برنشستن را شایند. (ترجمان القرآن ). شتران که بدان سفر کرده شود. رَهب ؛ شترماده ٔ لاغر یا شتر نرقوی کلان جثه . رُهشوش ؛ شتر بسیارشیر. رَهیش ؛ شتر بسیارشیر یا ناقه ٔ کم گوشت . رَهیشَة؛ شتر شیرناک . رَهَکَة؛ شتر ماده ٔ سست و ناتوان که گرامی نژاد نباشد. رَیبَل ؛ شتر ماده ٔ فربه . رَیعانَة؛ شتر بسیارشیر. زَبعری یا زِبعرا؛ شتر که بر روی موی بسیار دارد. شاغِر؛ گشنی از شتران . شامَة؛ شترماده ٔ سیاه . شَطوط؛ شترماده ٔشگرف و بزرگ و درازکوهان . شَطوطا؛ شترماده ٔ بزرگ کوهان . شَعفاء؛ شترماده ٔ شعف رسیده . شَعواء؛ شتر ماده . شَغور؛ شترماده ٔ دراز که پای خود را بردارد چون خواهند که سوار شوند آن را. شَکو؛ شتر ریزه . شَکیر؛ شتران ریزه . شَمَرداة و شَمَرذاة؛ ماده شتر شتاب رو. شَمَردَل ؛ شتر شتاب رو. شِمّیر؛ شترماده ٔ تیزرو. شَمعَل ؛ شترماده ٔ با نشاط. شَمعَلَة؛ شترماده ٔ شادمان . شَمَیذَر؛ شتر شتابرو. شَناح ؛ شتر درازتن . شَناحی ّ و شَناحِیَة؛ شتر دراز تن دار. شَنَج ؛ شتر نر. شِنون ؛ شتر نه لاغر و نه فربه . شورَه ؛ شترماده ٔ فربه . صَدَع ؛ شتر نوجوان و قوی . صُرصور؛ شتر بزرگ هیکل و شتر بختی . صَرصَرانی ؛ شتر بزرگ دو کوهان و میان بختی و عربی . صَرصَرانیّات ؛ شتران میان بختی و عربی یا شتران بزرگ دوکوهانه . صَعب ؛ شتر سرکش خلاف ذلول . صِقلاب ؛ شتر سخت خوار. صَلهَب ؛ شتر استوار و توانا. صَلَهبا؛ شتر استوار سخت . صُناخِر؛ صِنخِر؛ صُنَخِر؛ شتر فربه . صَئول ؛ شتر کشنده . صِهمیم ؛ شتر که بانگ نکند و شتر بدخوی . صَیهَج ؛ شترماده ٔ استوار. ضافِط؛ شتر بارکش . ضَفّاطَة؛ شتر بارکش . ضَفطا؛ شتر نیکوخو، شتر دشوارخو از لغات اضداد است . ضُمازِر؛ شتر توانا. ضَمزَر؛ شتر ماده . ضِمزِر؛ شترماده ٔ توانا و قوی . ضَوائِع؛ شتران لاغراندام کم گوشت . ضَوبان و ضوبان ؛ شتر قوی توانا و پرگوشت . طَأطاء؛ شتر کوتاه بالا و کوتاه گردن . طالِح ؛ شترماده ٔ مانده . طِبز؛ شتر دوکوهانه . طَحّانَة؛ شتر بسیار. طَحون ؛ شتر بسیار. طَلیح ؛ شتر مانده شده . ظَعون ؛ شتر کارکشت و باربردار و شتر هودج کش . ظَلع؛ لنگیدن شتر در رفتن . عارَورَة؛ شتر نر بی کوهان . عالِق ؛ شتر علقی خوار، شتر عضاةخوار. عانِد؛ شتر از راه برگردنده و میل کننده . عاهِن ؛ شتر خانه زاد. عَبسُر؛ عُبسور؛ شترماده ٔقوی و تیزرو. عَبَن ّ و عَبَنّا؛ شتر سطبر و پرگوشت .عَبیط؛ شتر فربه و جوان که بی علت و بیماری کشته باشند آن را. عَتروف و عَتریف ؛ شتر استواراندام . عَتریفَة؛ شترماده ٔ استوار و توانا و کم شیر. عَتَلَة؛ شتر ماده که هرگز آبستن نشود. عَتوم ؛ شتر ماده که جز وقت شبانگاه شیر ندهد و دوشیده نشود. عَجاساء؛ گله ٔ بزرگ از شتران . عَجباء؛ شترماده ٔ دفزک درشت . عَجباء؛ شتر ماده که از لاغری و باریکی حلقه ٔ دبر او بلند برآمده باشد. عَجرَفی ّ؛ شتر سریع شتابزده . عُجرُم ؛ شتر سخت اندام . عُجرُمَة؛ شترماده ٔ سخت اندام . عَجوز؛ شترماده . عُراعِر؛ شتر فربه . عُراهِم ؛ شتر سطبر. عُرجوف و عُرجوم ؛ شترماده ٔ درشت استواراندام و تندار. عَرس ؛ شتربچه ٔ خردسال . عَرَکرَک ؛ شتر نر قوی و درشت . عَروض ؛شترماده ٔ ریاضت نایافته . عِرهَل ّ؛ شتر استوار. عُبُسرَة؛ شترماده ٔ تیزرو گرامی نژاد. عَسجَد؛ شتر درشت تن دار. عَسجَدیَّة؛ شتربچگان بزرگ و شتر زربار و نشستنی ملوک و آن شترانند که جهت نعمان بن منذر بیاراستندی .شترهای کلان و شتری است که بار آن طلا باشد و رکاب ملوک و آن شتری است که آراسته و مزین گردانیده میشد برای نعمان . (شرح قاموس ). عَسوم ؛ شترماده ٔ بسیاربچه . عَسیل ؛ نره شتر. عَشَبَة؛ شترماده ٔ کلانسال . عُشَراء؛ شترباردار که نُه یا هشت ماه بر حمل آن گذشته باشد. عَشوَز و عَشَوَّز؛ شتر درشت و قوی . عَشَوزَن ؛ شتر سطبراندام . عُضاضی ّ؛ شتر علف خورده ٔ فربه . عَضوم ؛ شترماده ٔ درشت اندام . عَطِلَة؛ شتر نیکواندام و شترماده ٔ گزیده . عُفاهِم ؛ شترماده ٔ توانا و چست و تیزرو. عُفاهِن ؛ شتر ماده ٔ زورمند چست و چالاک . عَفَرنَس ؛ شتر درشت و سطبرگردن . عِقال ؛ شترماده ٔ نوجوان . عَقد؛ شتر نرقوی پشت . عَقلاء؛ شتر پای برتافته . عَقیلَة؛ شتر گرامی . عُکابِس و عُکَبِس ؛ شتر بسیار یا شتران که نزدیک به هزار رسیده باشند. عَکِد و عَکِدَة؛ شتر فربه . عَکناء؛ شترماده ٔ سطبرسرپستان . عَکنان و عَکَنان ؛ شتران بسیار. عُلاهِم ؛ شتر درشت بزرگ جثه . عِلوَدَّة؛ شتر کهنه سال . عَلَجان ؛ پریشانی شتر ماده . عُلجوم ؛ شتران گزیده و شتر سخت و توانا. عَلجون ؛ شترماده ٔ سخت و توانا. عِلطَوس ؛ شترماده ٔ برگزیده ٔ هوشیار. عُلادا و عُلُندا؛ شتر قوی آگنده گوشت . عَلاة؛ شترماده ٔ بلندبالای استوار اندام . عُلُط؛ شترمادگان درازقامت . عَلوفَة و عَلیفَة؛ شتر طلح خوار. عَلکَة؛ شترماده ٔ فربه نیکواندام . عِلهِز؛ ماده شتر کلانسال که در آن اندکی قوت باشد. عِلهَم ّ و عِلَّهم ؛ شتر درشت بزرگ جثه . عِلیان و عِلِّیان ؛ شترماده ٔ بلند و اندک بلند. عُماضِج ؛ شتر درشت . عَمَرَّد؛ شتر نجیب توانا بر سیر. عُمروس ؛ شترکره ٔفربه . عَمضَج ؛ شتر درشت و سخت . عَمِلَة؛ شترماده ای که زیرکی او آشکار باشد. (از قاموس ). عُنجوج ؛ شترنیکو. عَندَل َ؛ شتر کلان . عَنس ؛ شترماده ٔ درشت اندام و نیک دم دراز. عُنقُر؛ شترماده ای است برگزیده و بس خوب . عَنقَفیر؛ شتر کلانسال که از کلانسالی پشت آن بر بازو افتاده . عَنکَرَة؛ شترماده ٔ کلان جثه . عِنواش ؛ شترماده ٔ درازپا. عَوّاء و عَوّا؛ شتر کلانسان . عَوجاء؛ شتر لاغر و باریک . عَوهَق ؛ شتر سیاه شگرف . عیر؛ کاروان شتر که غله کشانند واحد آن از لفظش نیامده . عَیرانَه ؛ شتر تیزرو در شادمانی که به گورخر ماند در سرعت . عیط؛ شتر برگزیده یا جوان . عیفَة؛ شتران برگزیده . عَیمة؛ شتران برگزیده . عینَة؛ بهترین و برگزیده ٔ شتران . عَیوف ؛ شتر تشنه که آب را بوی کند و ننوشد. عَیهَرَة؛شتر استواراندام . عَیهال و عُیهُول ؛ شتر نر تیزرو یا ناقه ٔ برگزیده و استواراندام . عَیهَل ، عَیهَم ، عَیهامَة، عَیاهِمَه و عُیاهِمَه ؛ شترماده ٔ تیزرو. غاض ؛ شتر غضاخوار. غِدَفل ؛ شتر بزرگ جثه ٔ تمام اندام . غَدورَة؛ شترماده ٔ پس مانده . غَذمَة؛ پاره ای از شتران . غَفول ؛ شترماده که به سبب متانت و رزانت از چیزی نرمد. غَموس ؛ شترماده ٔ باردار که دنب برندارد تا بار آن پیدا گردد. غَهَق ؛ شتر دراز. غَیهَق ؛ شتر درازبالا. فَدید؛ شتران بسیار. قاضِیَة؛ شترانی که بدان دیت و خونبها و زکوة و صدقة جایز باشد. قامِح ؛ شتر سربرآورده ٔ بازمانده از آب خوردن . شتر سخت تشنه که از شدت تشنگی سست باشد. قاطِر؛ شتر که بول او چکان باشد. قَریش ؛ شتر استوار و توانا. قَزَع ؛ شتران ریزه . قُزُم یاقُزَم یا قِزَم ؛ شتر هیچکاره . قِشدَة؛ شتر بسیارشیر. قَصید و قَصیدَة؛ شترماده ٔ فربه . قصیصَة؛ شتر که از وی اثر رکاب را ببرند. شتر که بر وی طعام و توشه دان و رخت خانه بار کنند. قِصّیلَة؛ شتر کوتاه بالا و شتر پهناور. قَصیَّة؛ از لغات اضداد است . شترماده نجیب که بر وی بار نکنند و ندوشند و او را جهت روزی ذخیره بدارند. شتر فرومایه . قُعدَة؛ شتر که راعی برای خودگرفته باشد. قَعودَه ؛ شتر که راعی برای حاجات خود نگاه دارد. قَعود؛ شتر جوانه که نخست در بار و بر نشست آمده باشد تا آنکه به شش سالگی درآید و شتربچه ٔ از مادر جداشده . قِلَّخم ؛ شتر سطبر بزرگ کوهان . قَلوص ؛ شترماده ٔ جوانه . شترماده ٔ بلند دراز دست و پا. شترماده ای که نخست در سواری آمده باشد تا آنکه به شش سالگی درآید. قَلوع و قِلَیف ؛ شترماده ٔ کلان جثه و اندام . قَندَفیل ؛ شترماده ٔ کلان سر، معرب گنده پیل . قِمَطر و قِمَطرَة؛ شتر قوی دفزک . قَنطَریس ؛ شترماده ٔ توانای استوار شگرف اندام فربه . قِنعاس ؛ شتر بزرگ و شگرف . قَهب ؛ شتر کهنسال . قَهقَزَة؛ شتر بزرگ گرامی نژاد. قَیعَم ؛ شتر سطبر سالخورده . کاذِب ؛ شترماده ای که گشنی کرده شود و دم بردارد و باردار نگردد. کُحکُح ؛ شتر ماده ٔکهن سال فرتوت . کَرة؛ شتر سرسخت . کَزوم ؛ شتر ماده ای که همه دندان فروریخته از پیری . کَسور؛ شتر سطبرکوهان یا شتر که بخماند دنب را بعد برداشتن . کُشاف ؛ شتر ماده ٔ آبستن . کَشوف ؛ شتر ماده ٔ آبستن در هر سال . کَعیم ؛ شتر پتفوزبسته . کَلِع و کَلِعَة؛ شتر کفته سپل . کَنعَرَة؛ شترماده ٔ بزرگ هیکل . کَنهورَة؛ شتر ماده ٔ کلانسال و ناقه ٔ بزرگ جثه . کَواسِر؛ شتران که بشکنند چوب را. کَهَّة؛ شتر ماده ٔ فربه کلانسال . لَخجَم ؛ شتر فراخ شکم . لِکاک ؛ شتر ماده ٔ سخت گوشت . لُکالِک ؛ شتر سخت گوشت سطبر فربه . لُکلُک ؛ شتر کوتاه سطبر درشت اندام . لَموس ؛ شتر ماده که در فربهی وی شک باشد. لَهَق ؛ شتر خاکسترگون . لَهَقَة؛ شتر ماده ٔ خاکسترگون . لَیثَة؛ شتر استوار درشت اندام . مَاءَص ؛ شتران سپید نیکو و برگزیده . ماقِط؛ شتر برجای مانده از ماندگی و لاغری . شتر نزار. مَتَل ّ؛ شتر قوی . مُتَعَلَّق ؛ بهترین و قیمتی شتران . مَجر؛ بچه ٔ شکم شتر. مَحیص ؛ شتر استوارخلقت همواراندام . مَخاض ؛ شتران آبستن . شتران آبستن ده ماهه . مَرادِغ ؛ ماده شتر فربه . مَرتَدِع ؛ شتر تمام سال . مِرحَل ؛ شتر قوی . مِرزامَة؛ شتر ماده ٔ جوان یا بسیارخوار و رام . مِرسال ؛ شتر ماده ٔ نرم رو. مِرقال ، مُرقِل ومُرقِلَة؛ شتر ماده ٔ شتابرو. مَروص ؛ شتر ماده ٔ شتابرو. مُرَیَّش ؛ شتر بسیارپشم و کم گوشت . مِزاج ؛ شتر ماده . مَشّاء؛ شتر ماده که چشم او سپیدی برآورده باشد. مَشعَب ؛ شتری که داغ مخصوص شتران داشته باشد. مُشمَعِل ّ؛ شتر ماده ٔ شادمان تیزرو. مُطرَهِّم ؛ شتر سرکش که گاهی روی ندیده . مُعجِل و معجلة؛ ناقه که قبل از تمامی سال بچه آرد و آن بچه زنده باشد و ناقه که وقت سوار شدن بجهد. مُعجَل ؛ شتربچه ٔ ناتمام زاده که زنده باشد. مُعَبّد؛ شتران قطران مالیده . و شتر رام . مُعبَر؛ شترماده که سه سال نزاید و این ایام سخت گذشته باشد بر وی . مَعد؛ شتر تیزرو. مَعِر؛ شتر پشم ریخته . مَعَص ؛ شتر برگزیده و گرامی . مُعطِرَة؛ شتر ماده ٔ اصیل و برگزیده . مُعَنِّی ؛ شتر کوهان شکافته . مُغاذّ؛ شتر که از آب کراهت دارد. مِغبار؛ شترماده ای که بسیارشیر گردد سپس ناقه های دیگر که با او بچه آوردند. مَغد؛ شتر پرگوشت . مُقامِح ؛ شتر که از باعث بیماری یا سرما از آب خوردن بازایستاده باشد. مقِلَم ؛ شترنر. مَقموع ؛ شتران که خیار و برگزیده ٔ آن برگرفته باشند. مُکرِع ؛ شتر که سر خود نزدیک آتش گذارد پس گردنش سیاه گردد. مُلبِد؛ شتر که دنب خود را بر ران و زانو زند. مَلکَبَة؛ شتر ماده ٔ پرگوشت . مُلَیِّث ؛ شتر آگنده گوشت بسیارپشم . مُماجِن ؛ شتر ماده که گشن بسیار بجهد بر وی و بار نگیرد. مُمانِح ؛ شتر ماده که شیرش باقی باشد بعد سپری شدن شیر شتران و ناقه که به زمستان شیر دهد. مَمحوص ؛ شتران استوارخلقت همواراندام . مُمَدَّر؛ شتر فربه . مُمرِط؛ شتر ماده ٔ شتابرو. مِنتاف ؛ شتر نر که گام نزدیک نهد. مَنجَل ؛ شتر که سماروغ و جز آن را به سپل خود براندازد. ناحِلَة؛ شتر سبک اندام . ناضِح ؛شتر آبکش . ناقَة؛ شتر ماده . ناوِ؛ شتر فربه . ناهِل ؛شتر گرسنه . نَجیب ؛ شترگزیده . نَحب ؛ شتر کلان جثه . نَحیت ؛ شتر لاغرکرده و سپل سوده . نَحوص و نَحیص ؛ شتر ماده ٔ سخت فربه . نَزور؛ شتر ماده که به کراهت و ستم گشنی پذیرد. نَضَد؛ شتر ماده ٔ فربه . نَضود؛ شترماده ٔ فربه . نَعوب ؛ شتر ماده ٔ تیزرو. نَکداء؛ شترماده ٔ بی شیر یا بسیارشیر. (از اضداد است ). نَهیرَة؛ شتر ماده ٔ بسیارشیر. واضِح ؛ شتر سپید غیر شدید. وافِد؛ شتر پیشرو. وَأد و وَئید؛ هدیر شتر. وَحَرَة؛ شتر کوتاه بالا. وَخَمَة؛ شترماده ٔ رسیده . وَشن ؛ شتر آگنده گوشت و زفرک . وَکوف ؛ شترماده ٔ شیرناک . وَغب ؛ شتر سطبر توانا. وَه ؛ شتر فربه توانای رام . وَهن ؛ شتر انبوه . وَهِیَّة؛شتر گشنی فربه سطبر. هادِر؛ شتر با بانگ . هِجر؛ شترلائق و فائق . هِرط؛ شترماده ٔ کلانسال . هِلال ؛ شتر لاغر.هَوجاء؛ شتر ماده ٔ تیزرو و شتاب . هیم ؛ شتران تشنه . یَعلول ؛ شتر دوکوهانه . یَعمَل ؛ شتر برگزیده ٔ استوار مطبوع بر کار. (منتهی الارب ).
- شتر بختی ؛ شتر قوی درازگردن . (ناظم الاطباء).
- || شتر دو کوهان . (ناظم الاطباء). رجوع به بختی و شتربال و شتربا و اشتر بختی شود.
- شتر بر نردبان ؛ هویدا. آشکار. رسوا. (امثال و حکم دهخدا) :
ای نبازیده به ملک و خانمان
نزد عاقل اشتری بر نردبان .

مولوی .

زیر چادر مرد رسوا و عیان
سخت پیدا چون شتربر نردبان .

مولوی .

- شتر بی کوهان ؛ گونه ای شتر که کوتاه قد و فاقد کوهان و دارای پشمهای نسبتاً بلندی است و خاص آمریکای جنوبی است . لاما.
- شتر بی مهار ؛ شتر که مهار ندارد.
- || مجازاً، شتر گردنکش . شتر حرون . (از فرهنگ فارسی معین ).
- شتر خراسانی ؛ گونه ای شتر که در سواری استقامت و راه رفتن نیک مشهور است . بختی . اشترخراسانی . (فرهنگ فارسی معین ).
- شتر دوکوهانه ؛ گونه ای شتر که خاص آسیای مرکزی است و در صحاری خشک وسرد تاب تحمل سرمای بیست تا بیست وپنج درجه زیر صفر را نیز دارد. اشتر دوکوهانه . (فرهنگ فارسی معین ) : عمرو [ لیث ] معتضد را اندر هدیه ها اشتری دوکوهانه فرستاده بوده و چند ماده پیلی بزرگ . (تاریخ سیستان ).
- شتر را با ملاقه آب دادن . (امثال و حکم دهخدا).یا شتر را به کمچه یا کفچلیز آب دادن ؛ کار ابلهانه کردن :
به کفچلیز شتر را کسی که آب دهد
بود هرآینه از ابلهی و شیدایی .

مجیر بیلقانی (امثال و حکم دهخدا).

شتر را بوس (بوسه ) زدن ؛ کار احمقانه کردن . (فرهنگ فارسی معین ).
- شترگربه ؛ نازیبا. نامتناسب :
در حیز زمانه شترگربه ها بسیست
گیتی نه یک طبیعت و گردون نه یک فن است .

انوری .

بیتکی چند می تراشیدم
زین شترگربه شعر ناهموار.

انوری (از امثال و حکم دهخدا).

برو از جان خود برداراین بار
که اشترگربه افتاده است این کار.

عطار.

هست شترگربه ها در سخن من ولیک
گربه ٔ او شیرگیر استر او پیل سا.

سیف اسفرنگ .

- شتر گسسته مهار ؛ شتری که زمام آن پاره شده باشد. (فرهنگ فارسی معین ). اشتر که به سر خود رها باشد. که مهار گسلیده واز بند جسته باشد. گریزان و شتابان به هر سوی .
- || کنایه از شخص یا شی ٔ بی نظم و بی ربط. (از فرهنگ فارسی معین ).
- شتر یک کوهانه ؛ گونه ای شتر که خاص آسیای غربی و افریقای شمالی است و بالاترین درجات گرما را در صحاری میتواند تحمل کند و چند روز بدون آب و علف در صحرا مقاومت نماید. گونه ای از آن که در سرعت سیر معروف است «جمازه » نامیده میشود. اشتر یک کوهانه . (فرهنگ فارسی معین ).
- امثال :
اسبهارا نعل میکردند شتر هم پایش را بلند کرد که نعلم کن . (فرهنگ نظام ).
به شتر گفتند چرا گردنت کج است گفت کجایم راست است . (فرهنگ نظام ).
حاجی مرد و شتر خلاص . (فرهنگ نظام ).
شتر ارزان است اگرقلاده در گردن نمیداشت . (امثال و حکم دهخدا).
شتر از سوراخ سوزن برآمدن ؛ مقتبس از آیه ٔ «حتی یلج الجمل فی سم الخیاط» ۞ :
اگر برون شود ای شاه اشتر از سوزن
شود مقابل تو چرخ در توانایی .

مجیر بیلقانی .

شتر بار میبرد و خار میخورد. (امثال و حکم دهخدا).
شتر بار میکشدو فریاد میکند. (امثال و حکم دهخدا).
شتر خالی راه نمیرود؛ یعنی ممکن است در ظرف و خنوری بزرگ چیزی اندک نهاد. (امثال و حکم دهخدا).
شتر در خواب بیند پنبه دانه
گهی لپ لپ خورد گه دانه دانه .
شتر در قطار دیگران خوش نماید، نظیر: مرغ همسایه به نظر قاز می آید. (امثال و حکم دهخدا).
شتردزدی و خم خم ! (امثال و حکم دهخدا).
شتر دیدی ندیدی ؛ دیده را ندیده انگار :
از آن روزی که ما را آفریدی
به غیر از معصیت چیزی ندیدی
خداوندا به حق هشت و چارت
ز ما بگذر شتر دیدی ندیدی .

باباطاهر.

شتر را چه به علاقه بندی ، نظیر: دست و پای شترو علاقه بندی . (امثال و حکم دهخدا).
شتر را گم کرده پی افسارش میگردد. (امثال و حکم دهخدا).
شتر را لب نباشد درخور بوس
ولیکن پشت دارد بابت کوس .

امیرخسرو (امثال و حکم دهخدا).

شتر زنبورک خانه است . (امثال و حکم دهخدا).
شترکره سال دگر اشتر است
شتر که چاردندان شود از آواز جرس نترسد.
شتر که علف میخواهد گردن دراز میکند.
شترگلو باش ، شترگلو باید، نظیر: حرف را باید به دهان آورد و فروبرد. (امثال و حکم دهخدا).
شترمرغ است نه می پرد و نه بار می برد. (امثال و حکم دهخدا).
شتر نقاره خانه است ؛ گفته های تو در او اثر نمیکند. (امثال و حکم دهخدا).
شتر و ماهتاب و اعرابی ؛ شبگیر اعرابی شتر گم کرد و چون ماه برآمد بیافت و ماه را به خدایی نیایش کردن گرفت :
هر چون نگرم [ ...؟ ] من با کرم او
چون قصه ٔ آن اشتر و ماهست و عرابی .

فرخی .

حکایت شتر و ماهتاب و اعرابی
شنیده ام که شنیده است شاه بنده نواز.

ظهیرفاریابی (امثال و حکم دهخدا).

شتر پیر شد و شاشیدن نیاموخت . (فرهنگ نظام ).
شتر کجاش خوب است که لبش بد است . (فرهنگ نظام ).
شتر گم کرده عقب مهارش میگردد. (فرهنگ نظام ).
گوساله به نردبان و اشتر به قفس . (فرهنگ نظام ).
میان عاشق و معشوقه رازی است
چه داند آنکه اشتر می چراند.

(از فرهنگ نظام ).

نه شیر شتر خواهم نه دیدار عرب . (فرهنگ نظام ).