شهریار

شهریار. [ ش َ ] (اِ مرکب ) ۞ کلانتر و بزرگ شهر. (ناظم الاطباء) (برهان ). حاکم . امیر ناحیه ای . فرمانروای شهر یا ناحیه یا کشور :
شهریاری که خلاف تو کند ۞ زود فتد
از سمن زار به خارستان وز کاخ به کاز.

فرخی .

به آیین یکی شهر شامس به نام
یکی شهریار اندر او شادکام .

عنصری .

من گر تو ببلخ شهریاری
در خانه ٔ خویش شهریارم .

ناصرخسرو.

مرا شهری است این دل پر ز حکمت
مرا بین تا ببینی شهریاری .

ناصرخسرو.

بزرگی در آن ناحیت شهریار.

سعدی .

غم غریبی و غربت چو برنمی تابم
بشهر خود رَوَم و شهریار خود باشم .

حافظ.

|| پادشاهی را گویند که از همه ٔ پادشاهان عصرخود بزرگتر باشد. (برهان ) (ناظم الاطباء). پادشاه بزرگ ، و مطلق پادشاه را نیز گویند. (رشیدی ). شاه . پادشاه . رجوع به شهربان شود :
ای شهریار راستین ای پادشاه داد و دین
ای نیک فضل و نیک خواه ای از همه شاهان گزین .

دقیقی .

پراندیشه شد زآن سخن شهریار
بدان هفته کس را ندادند بار.

فردوسی .

به بدرود کردن گرفتش کنار
ببارید آب از مژه شهریار.

فردوسی .

اگر شهریاری وگر زیردست
جز از خاک تیره نیابی نشست .

فردوسی .

ز قیصر درود و ز ما آفرین
بر این نامور شهریارزمین .

فردوسی .

چو دید اندر اوشهریار زمن
برافتاد از بیم بر وی جشن .
سهیلی (از حاشیه ٔ لغت فرس اسدی نخجوانی ).
ای شهریار عالم یکچند صید کردی
یکچند گاه باید اکنون که می گساری .

منوچهری .

داد برِ خسرو است فضل برِ شهریار
جود برِ شاه شرق بخشش مال و نعم .

منوچهری .

مال تو از شهریار شهریاران گرد گشت
ورنه اندر ری تو سرگین چیده یی از پارگین .

منوچهری .

یافت چون شهریار ابراهیم
هرکه گم کرد شاه فرخ زاد.
ابوحنیفه ٔ اسکافی (از تاریخ بیهقی ص 385).
آخرالامر آن آمد که ... بدیوان رسالت نشست [ خواجه بونصر ] و چون حاجت آمد که این حضرت و شهریار بزرگواررا رئیس ... اختیار او را کردند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 275).
زبهر همه کس بود شهریار
نه ازبهر یک تن که باشَدْش یار.

اسدی .

ز بیدین مکن خیره دانش طمع
که دین شهریار است و دانش حشم .

ناصرخسرو.

اگر در تقریر محاسن نوبت آن پادشاه دیندار و شهریار کامکار خوضی و شروعی رود. (کلیله و دمنه ).
ملک شهریار است و ازشهریار
هزیمت شدن بنده را ننگ نیست .

سلطان آتسزبن قطب الدین محمد.

شهریاری کز کف و شمشیر اوست
ابر و برق آسمان مملکت .

خاقانی .

که دایم شهریارا کامران باش
بصاحب دولتی صاحبقران باش .

نظامی .

سرخیل سپاه تاجداران
سرحمله ٔ جمله شهریاران .

نظامی .

نه به استری سوارم نه چو اشتر زیر بارم ۞
نه خداوند رعیت نه غلام شهریارم .

سعدی .

شنیدم که باری بعزم شکار
برون رفت بیدادگر شهریار.

سعدی .

یکی گفتش ای نامور شهریار
بیا دست ازین مرد صالح بدار.

سعدی .

مرکب شهریار هم نتوان
بهر خرجی ّ خود فروخت به لاش .

ابن یمین .

- شهریار بلند؛ اعلیحضرت . (یادداشت مؤلف ). پادشاه بلندپایه :
بپوشیدم این خلعت ناپسند
بفرمان آن شهریار بلند.

فردوسی .

دگر گفت با شهریار بلند
بگوی آنچه از من شنیدی ز پند.

فردوسی .

|| شهریاران ، اصطلاحاً نام پادشاهان جزء ایالتهای دولت اشکانی است که هر یک در داخله ٔ ایالت حکومت خودمختار ایجاد کرده و از نظر خارجی تابع شاهنشاه بودند. (حقوق ایران باستان ). || لقب پادشاه اندر آب . (حدود العالم ). || شاهزاده . (یادداشت مؤلف ). فردوسی در خطاب رستم به سیاوش آورد :
همی گفت رستم ایا نامدار
ندیده ست دوران چو تو شهریار.

فردوسی .

|| (ص مرکب ) خداوند شهر. یار و کمک شهر و مملکت . نگاهبان شهر :
چو تنگ اندرآمد گوِ نامدار
برآمد ز جا خسرو شهریار.

فردوسی .

چون به ایشان بازخورد آسیب شاه شهریار
جنگ ایشان عجز گشت و سحر ایشان بادرم ۞ .

عنصری .

تحفه ٔ اسلامیان دعاست که یا رب
خسرو اسلام شهریار بماناد.

خاقانی .

روز را بکر چون برون آید
عقد بر شهریار بندد صبح .

خاقانی .

|| (اِخ ) نامی از نامهای ایرانی ، از جمله جعفربن حسن بن علی بن شهریار قمی ، یکی از روات . (یادداشت مؤلف ).