شیخ مفید

شیخ مفید. [ ش َ خ ِ م ُ ] (اِخ ) محمدبن محمدبن نعمان بغدادی معروف به ابن المعلم (ذیقعده ٔ سال 336 - 413 هَ . ق . در بغداد). وی استاد شیخ طوسی و سید مرتضی بوده است و سید مرتضی در میدان اشنان بغداد بر جنازه ٔ او نماز گزارده . شیخ مفید فقیه و متکلم امامیه ٔ اثناعشری است که در زمان خود بیشتر در علم کلام تبرز داشت و مکتب کلامی شیعه در عصر او به اوج کمال خود رسید و کرسی علم کلام که در آن زمان یکی از بزرگترین مناصب علمی بشمار می آمد به وی تعلق داشت . ابن الندیم در حق او گوید: انتهت فی عصرنا ریاسة متکلم الشیعة الیه مقدم فی صناعة الکلام علی مذهب اصحابه دقیق الفطنة ماضی الخاطر شاهدته فرأیته بارعاً. (الفهرست ص 279، 252). و از مفاد کلام مترجمان مفید برمی آید که او در مناظره و حاضرجوابی تبرز خاصی داشته است . شیخ مفید که معاصر قاضی عبدالجبار (متوفی 415 هَ . ق .) (رئیس معتزله ٔ بغداد) و قاضی ابوبکر باقلانی (رئیس اشاعره ) (متوفی 403 هَ . ق .) بود با آن دو مناظراتی داشته که شرح آن در روضات الجنات (ص 563 و بعد) آمده است و همین مناظرات باعث شهرت او و تقرب وی نزد عضدالدوله ٔ دیلمی گردید و گویند لقب «مفید» را علی بن عیسی رمانی معتزلی (متوفی 384 هَ . ق .) یکی از متکلمان نامی آن زمان - در عهد جوانی مفید در نتیجه ٔ مباحثه با وی و غلبه ٔ بر او به وی داد و طی نامه ای به استادمفید شیخ ابی عبداﷲ معروف به جعل برای مفید توصیه نوشت . یافعی در مقدمه ٔ رجال گوید: مفید در کلام و فقه وجدل برجسته بود و با اهل هر عقیده و هر مسلک با عظمت و جلال در دولت آل بویه مناظره میکرد. از سخن خطیب بغدادی در تاریخ بغداد (ج 3 ص 23) چنین برمی آید که اهل سنت از تأثیر سخن مفید و استحکام منطق وی در دعوت به مذهب شیعه به تنگ آمده بودند و با درگذشت وی آسوده شدند. در حدود دویست تألیف به مفید نسبت داده اندو از آن جمله نزدیک به صدوهشتاد رساله و کتاب را شاگرد وی نجاشی در رجال خود نام می برد. و بیشتر این تألیفات در رد بزرگان علمای مذاهب دیگر از قبیل : جاحظ، ابن عباده ، علی بن عیسی رمانی ، ابی عبداﷲ بصری ، ابن نباته ، جبائی ، ابن کلاب ، خالدی ، نسفی ، الکرابیسی ، عتبی ، حلاج و غیر ایشان است و تعداد زیادتر در پاسخ سؤالات وارده از بلاد دور و نزدیک است و موضوع کتب و رسائل بیشتر مسأله ٔ امامت و عقائد مخصوص شیعه و همچنین احکام فقهی خاص مذهب شیعه است و برخی از این کتب در ابطال آراء مشایخ وی از طایفه ٔ شیعه مانند ابن جنید و صدوق و دیگران نسبت به مسائلی از قبیل قیاس و سهوالنّبی و جز آن برشته ٔ تحریر درآمده است . و رسالة المقنعة که متن فقهی جامع و محکمی است از آثار مفید است که توسط شیخ طوسی شرح گردید و بصورت التهذیب درآمد و یکی از کتب اربعه ٔ حدیث است و قسمتهای اول کتاب درحال حیات مفید نوشته شده است . برای اطلاع بیشتر رجوع به روضات الجنات خوانساری و الکنی و الالقاب قمی و ریحانة الادب تبریزی و الذریعه ٔ آقابزرگ تهرانی و اعیان الشیعه ٔ عاملی و مقدمه ٔ الجمل و العقود شیخ طوسی به تصحیح محمد واعظزاده ٔ خراسانی که این مطالب از آنجااقتباس شده است و نیز رجوع به مفید (شیخ ...) شود.