صد ستون

صد ستون . [ ص َ س ُ ] (اِخ ) (قصر...) در دست چپ اپدانه (سمت مشرق ) دومین قصر بار واقع است و کتیبه ندارد، لکن بمناسبت صفت ممیزه اش قصر «صدستون » نامیده شده . قصر مذکور با دو سردر بزرگ ، هم سطح بنا شده و بنابراین پست تر از اپدانه واقع است . با وجود زیادی عده ٔستونها، سطح مجموع این بنا از سطح تمام بنای اپدانه کمتر است . گذشته از طالار مرکزی جائی را بطور قطع تشخیص نمیتوان داد، مگر رواق شمالی را، زیرا بواسطه ٔ کاوشهائی ، که سابقاً معتمدالدوله (فرهاد میرزا) در آنجا کرده ، اضلاع دیگر چنان در زیر خاک آوار پنهان شده ،که دیگر در هیچ جا خاک قدیم را نمیتوان دید. رواق شمالی از یک جفت گاو پشت بندی شده بود و دو در، در ضلعین جنبی رواق ، که جرزهای آنها نقش جسیمی از دو نفر مستحفظ دارد، ثابت میکند، که لااقل دو اطاق کوچک در زوایای بنا نظیر دو برج اپدانه وجود داشته ، سقف طالار مرکزی بر 10 ردیف ستون قرار گرفته و هر ردیف عبارت از10 ستون بوده پاسنگهای آنها بجامانده ، اما خود آنهامثل باقی عمارت از اثر حریق عظیمی ، که یقیناً عمدی بوده ، خراب شده و این همان حریق مشهور است ، که اسکندر مرتکب آن گردیده . جزئیات معماری ستونها بستونهای طالار مرکزی اپدانه شبیه است اما در قصر صد ستون از وجود یازده در و پنجره و طاقچه که از سنگ در هر طرف تراشیده شده ، دیوارها را بهتر میتوان وارسی کرد، در هردیوار دو در است و جرزهای آنها بنقوش بسیار مهمی مزین . نقش جرزهای دو دری که از طالار رو برواق شمالی باز میشود، چهار مرتبه مجلس بار شاهی را، چنانکه در سان مردمان و ملل مشاهده افتاد، می نماید این مجلس نیز بوسیله رشته های گل و بوته بمنطقه های مختلف تقسیم شده . در پائین پنج ردیف مستحفظ روبروی یکدیگر ایستاده ، در وسط معبری بازگذاشته اند، که از آن می بایست بحضور شاهنشاه رسید، در بالا دیده میشود، که شاهنشاه روی کرسی با دو نفر از امراء مملکت زیر شادروانی نشسته ، دونفر از ارباب مناصب در دو طرفش قرار گرفته اند و یکنفر مادی ، که دارای منصب بزرگی است در حضور شاه بار یافته . بالای این مجلس هیکل بالدار رمز اهورمَزدَ منقوش است . دو در به قرینه ٔ این دو در، در جدار عقب ساخته شده و باز چهار بار می نماید، که شاه بر سریر شادروانی نشسته و تنها یک پیشخدمت در عقب ایستاده . اینجا کرسی سلطنت بر تختی قرار گرفته ، که در نقوش مقابر شاهان هم دیده میشود و در کتیبه ٔ داریوش در نقش رستم گات ُ (گاه بپارسی کنونی ) یعنی تخت نامیده شده . این تخت بتخت های مشهور ارگ در طهران ، خصوصاً بتخت مرمر کریم خان زند، شباهت دارد. کف این تخت بر سه ردیف مجسمه ،که كلیةً 28 تا است و ملل مختلفه ممالک را نشان میدهد قرار گرفته . چهارده تن بر نبش راست جرز و چهارده تن دیگر در نبش چپ نقش شده ، این نقوش میرساند، که این نوع بناها قصر بار بوده و ظاهراً رواقهای عمارت به سلام عام در جشنهائی مانند عید نوروز اختصاص داشته وآنچه ، که در حجاریهای جلو اپدانه دیده میشود، در همین جا بعمل می آمده . اسم وس دهیو که بدروازه داده اند،بهمین مناسبت بوده ، یعنی دری که از آن «تمام ممالک »یعنی نمایندگان آنها میگذرند. بنابراین رواقها مجلس عام بوده و طالار مرکزی مجلس خاص ، چنانکه در قصور خلفا در سامره و در قصور پادشاهان مغول کبیر در هند نیز دیده میشود. چهار در دیگر در طرفین طالار صد ستون شاهنشاه را، که بجدال مشغول است می نماید در یک جا با یک گاو کوهی ، در جای دیگر با شیری ، بعد با دیوی بالدار، که سر شیر دارد و دم و پنجه ٔ عقاب و بالاخره با هیکل دیگری ، که سرش سر یک مرغ شکاری و دمش دم عقرب است . در اینجا دوره ٔ چهارخوان (جدال )، که بعضی از آن در قصر کوچک داریوش دیده میشود کامل است میتوان حدس زد که مقصود از این تصویر رمزی باشد، به این معنی ، که شاه بسمت نماینده ٔ اهورمَزدَ با چهار مخلوق اهریمن در نزاع است . (ایران باستان چ 1 ج 2 ص 1583 - 1585).