طاهر. [ هَِ ] (اِخ ) ابن صالح بن احمد جزایری دمشقی . متولد به سال
1268 و متوفی به سال
1338 هَ . ق . مؤلف (تلخیص ادب الکاتب ) تألیف ابن قتیبة. کتاب او در مطبعه ٔ سلفیه در
206 صفحه طبع شده است . و او راست کتاب «اتمام الانس فی عروض الفرس » که در دمشق به طبع رسیده است . (از الذریعه ج
4 ص
419) و صاحب معجم المطبوعات آرد طاهربن صالح بن احمد الجزائری ثم الدمشقی . وی یکی از دانشمندان عصر حاضر و زاده ٔ دمشق است . نخست مفتش مدارس دمشق شد به سال
1268 (چنانکه در کتابی که بخط جزائری در کتابخانه ٔ تیموریه محفوظ است خوانده ام ) عشقی مفرط به گردآوردن کتابهای خطی و تفحص درآنها داشت ، و بر اثر آن بختش یاوری کرد، و توفیق ایجاد کتابخانه ای در ظاهریه دمشق یافت ، و کتابهائی را که در کتابخانه ها متفرق بود جمعآوری و تمامی را به کتابخانه ٔ ظاهریه نقل کرد. در قدس شریف نیز کتابخانه ای بنام «مکتبةالخالدیة» احداث کرد. سپس در سال
1914 از ستم ترکان فراراً از دمشق به مصر شد. و بعد از سالی چند به سال
1918 م . به دمشق باز گشت ، و بسمت عضو عامل مجمع علمی عربی ، و مدیر کتابخانه ٔ ظاهریه منصوب گشت ، و سه ماه پس از بازگشت به دمشق در همانجا درگذشت از تصانیف وی کتب مفصله ٔ ذیل به طبع رسیده است :
1 - اتمام الانس ، فی عروض الفرس . این کتاب رساله ای است در علم عروض و قوافی ، و در دمشق چاپ شده است .
2 - ارشاد الالباء الی طریق تعلیم الفبا. دراین کتاب مباحثی لغوی از حروف هجا و ترتیب و رسم الخط و حرکات و ضوابط و مفردات و اعداد، و فوائد بسیاری درباب نطق و کتابت مندرج داشته . کتاب مزبور در مطبعه ٔ اهلیه به بیروت سال
1321 هَ . ق . به طبع رسیده است .
3 - بدیعالتلخیص ، و تلخیص البدیع. این کتاب عبارت است از قصیده ٔ بدیعیه ای که بدین بیت آغاز میشود:
بدیع حسن بدورنحو ذی سلم
قد راقنی ذکره فی مطلع الکلم
این قصیده را شرحی نیز هست . کتاب مزبور، یک نوبت در ولایت سوریه ٔ دمشق به سال
1296 و نوبت دیگر درچاپخانه ٔ سنگی مطبعه ٔ مصطفی واصف به دمشق سال
1299 طبع و نشر گردیده است .
4 - تدریب اللسان ، علی تجرید البیان ، (بمراقی علم الادب ). به (شماره ٔ
22 از همین فهرست مصنفات ) رجوع شود.
5 - تسهیل المجاز، الی فن المعمی والالغاز. در مطبعه ٔ سوریای دمشق به سال
1303 چاپ شده .
6 - التقریب ، لاصول التعریب ، در این کتاب بعض الفاظ معرب ، و روش تعریب را بیان کرده . و در پایان آن فهرستهائی نیز ترتیب داده است . و در چاپخانه ٔ سلفیه به سال
1337 آن را بچاپ رسانده اند.
7- التمرین ، علی البیان والتبیین . (بمراقی علم الادب ). به شماره ٔ
22 از همین فهرست مصنفات رجوع شود.
8 - تمهیدالعروض ، الی فن العروض . این کتاب در مطبعه ٔ سوریای دمشق به طبع رسیده است .
9 - توجیه النظر الی اصول علم الاثر. (مصطلح الحدیث ). مصنف در تعریف این کتاب گفته که : این تصنیف مشتمل است بر فصلی چند که مطالعه کنندگان در کتب حدیث و سیر و اخبار را بسی سودمند باشد. و بیشتر مندرجات آن از کتب اصول فقه و اصول حدیث نقل شده است ، ودر مصر به سال
1320 هَ . ق . طبع گردیده .
10 - جدول الحروف العربیة القدیمة و الحدیثة و الهندیة و الیونانیة، الخ . در این کتاب از رسم الخط حروف و حرکات و اعراب آن گفتگو کند. در مطبعه ٔ سنگی بدون تاریخ به طبع رسیده است .
11 - الجواهر الکلامیة، فی العقاید الاسلامیة (در توحید) نوبتی به دمشق به سال
1313 و نوبت دیگر به مصر و بدون تاریخ ، طبع و نشر یافته است .
12 - حدائق الافکار، فی رقائق الاشعار. در دمشق به مطبعه ٔ سنگی چاپ شده است به سال
1299.
13 - الحکم المنثوره . در مصر به طبع رسیده است .
14- دائرة فی معرفة الاوقات و الایام (در علم میقات ) در مطبعه ٔ سنگی در دمشق چاپ شده است .
15 - رسائل ، فی علم الخط. در مصر به چاپ رسیده .
16 - شرح خطب ابن نباته . در مصر طبع شده .
17 -شرح خطبة الکافی
۞ این کتاب از اصول لغت و نشأت و اشتقاق آن گفتگو کند، و در مصر بدون تاریخ به طبع رسیده است .
18 - عمدةالمغرب ، و عدةالمعرب . قصیده ای است در ذکر الفاظ نحویه . در مطبعه ٔ سنگی در سوریای دمشق چاپ گردیده است .
19 - الفوائد الجسام ، فی معرفة خواص الاجسام . (در طبیعیات ) آغاز کتاب بدین جمله افتتاح شده است : الحمداﷲ الذی اوجدالعالم من العدم ، و اودع فیه ابدع الاسرار والحکم . این کتاب در مطبعه ٔ معارف سوریای دمشق به سال
1300 به طبع رسیده است .
20 - مدخل الطلاب ، الی علم الحساب در دمشق در
46 صفحه چاپ شده است .
21 - مد الراحة، لاخذ المساحة. در ولایت سوریا در سال
1310 در
28 صفحه چاپ شده است .
22 - مراقی علم الادب . قسم اول ، در حروف و شکل و اعراب آن ، این بخش را به «ارشاد الالباء، الی طریق تعلیم الف باء» نام نهاده ، چنانکه در شماره ٔ
2 گذشت قسم ثانی در تمرین و آن بنام التمرین ، علی البیان والتبیین در مطبعه ٔ اهلیه ٔ بیروت به سال
1325 هَ . ق .به طبع رسیده است قسم ثالث در تجرید؛ و نام آن تدریب اللسان ، علی تجریدالبیان است ؛ و آن نیز به سال
1325هَ . ق . در مطبعه ٔ اهلیه ٔ بیروت طبع شده است .
23 - منیته الاذکیاء، فی قصص الانبیاء. این کتاب را از زبان ترکی به عربی ترجمه کرده و در دمشق به سال
1299 چاپ گردیده است .
24 - میزان الافکار، شرح معیارالاشعار. درعروض و قوافی ، که به سال
1300 در لکنهو به طبع رسیده است .
شیخ طاهر جزائری در نشر رسائل ابن المقفع، و اختصار شرح کتاب امنیةالالمعی وغیر آن نیز همتی شایان ذکر مبذول داشته است . (معجم المطبوعات ج
1 ص
688). زرکلی در الاعلام آورده که طاهر جزائری بیشتر زبانهای شرقی را نیک فراگرفته بود چنانکه زبانهای ِ عبری ، سریانی ، حبشی ، زواوی ، ترکی ، و فارسی را خوب میدانست و نیز زرکلی گوید: کتابی هم بنام عقوداللئالی فی الاساتید العوالی دارد که طبع شده است . و تفسیر بزرگی هم تصنیف کرده که هنوز بچاپ نرسیده . وبزرگترین اثری که از او برجای مانده ، یادداشتهائی است که مجموع آن بالغ بر ده مجلد شود، و آن یادداشتهاعبارت است از مطالعات و گزیده ٔ آنچه از نفائس کتابهای خطی و چاپی به دست آورده . شیخ محمد سعیدبانی دمشقی را کتابی است بنام «تنویرالبصایر، بسیرة الشیخ طاهر» که تاریخ زندگانی صاحب ترجمه را در آن بتفصیل ذکر، و اخلاق و مزایای وی را کاملاً بیان کرده است و این کتاب نیز بچاپ رسیده است . ولادتش به سال
1268 و وفاتش به سال
1338 هَ . ق . بوده است . (الاعلام زرکلی ج
2 ص
442).