طریقه ٔ محترقه

طریقه ٔ محترقه . [ طَ ق َ / ق ِ ی ِ م ُ ت َ رِ ق َ / ق ِ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) نزد منجمین مدت طی کردن قمر مسافت این پانزده درجه از نوزدهم درجه ٔ میزان که محل هبوط شمس است تا سوم درجه ٔ عقرب که محل هبوط قمر است و این مدت را که تقریباً یک شبانه روز و دو بهر باشد طریقه ٔ محترقه نامند و بغایت منحوس است . (غیاث اللغات ) (آنندراج ). در اصطلاح نجوم ، بودن قمر است در میان درجه ٔ هبوط آفتاب و هبوط خود. این آخر میزان و اول عقرب است ، و این هر دو برج همه موافق نه اند شمس و قمر را، از بهر تاریکی و ادبار که به ایشان منسوب است و دیگر که هر یکی هبوط یکی است از ایشان و هر دو نحس این دو برج را همی به دست دارند، یکی به شرف ، و دیگر به خانه . فاما خاصیت این جای که محترق نام کردند آن است که شرف زحل نزدیک است ، وز یک سو هبوط شمس ، وز دیگر سو هبوط قمر، و به میانشان گرد آمدن دو حد نحس ، و آن مریخ است بهر دو برج . (التفهیم ص 505). در نزد اهل هیئت عبارت از مواضعی است که نسبت به زمین در زیر مدارهای جنوبی در میان دو هبوط نیرین است یعنی در میان درجه ٔ نوزده میزان که در آن هبوط خورشید است و در میان درجه ٔ سوم عقرب که در آن هبوط ماه باشد. و این مواضع در زمین نقاطی است که میان دو دایره واقعاند و دو دایره ٔ مزبور از دوران دو خط خارجی از مرکز عالم بر دو محیط مدارهای دو هبوط حادث شوند و مواضع مزبور نامسکون است و از این رو بدین نام خوانده شده اند که گوئی بسبب نپذیرفتن آبادانی محترقه باشند و میان دو هبوط فلک را نیز بدین نام خوانده اند و از برخی علمای هیئت نقل کرده اند که طریقه ٔ محترقه عبارت از مواضعی است که زیر مدار حضیض خورشید یا نزدیک بدان واقعند و مواضع مزبور بسبب انتقال حضیض متبدل اند و بنابرین رواست مواضعی را که در زیر مدارهای میان دو هبوط واقعند قبل از زمان بطلمیوس طریقه ٔمحترقه نامند، چه حضیض در قدیم در آنجا بوده است . این است گفتار عبدالعلی بیرجندی در شرح تذکره در بیان هیئت زمین در فصل اول . و در کفایةالتعلیم میگوید که نیرین در این درجات ضعیف باشند خاصه قمر به منزله ٔ آنکس که بر راه سوزان رود. و بعضی گفته اند که هر کوکبی را طریقه ٔ محترقه است چنانچه شمس را دلو و میزان و قمر را عقرب و میزان و زحل را اسد و سنبله و مشتری را ثور و سنبله و مریخ را ثور و میزان و زهره را عقرب و جدی و عطارد را جدی و حوت - انتهی . و مقابل این که مابین شرف آفتاب و شرف ماه باشد آن را نیره خوانند، کما فی توضیح التقویم . (کشاف اصطلاحات الفنون ).