عروضی سمرقندی

عروضی سمرقندی . [ ع َ ی ِ س َ م َ ق َ ] (اِخ ) ابوالحسن نظام الدین یا نجم الدین احمدبن عمربن علی سمرقندی ، معروف به نظامی عروضی . از شعرا و نویسندگان قرن ششم هجری ، و مصنف کتاب چهارمقاله است . از شرح حال و تاریخ تولد و وفات او اطلاع صحیحی در دست نیست . گویا در اواخر قرن پنجم در سمرقند ولادت یافته و مدتی از جوانی خود را در مولد خویش سمرقند به کسب علوم مشغول بوده ، سپس بین سالهای 504 و 506 هَ .ق . به خراسان رفته است ، زیرا در سال 504 هَ .ق . در سمرقند از دهقان ابورجا اطلاعاتی درباره ٔ رودکی کسب کرده و در سال 506 هَ .ق . در بلخ به خدمت عمر خیام رسیده و در سال 510 هَ .ق . در طروق طوس خدمت معزی را دریافته و شعر خود بر او عرضه داشته است ، و در همین اوان گویا به خدمت آل شنسب اختصاص یافته و بعد از این تاریخ گاه بخراسان نیز سفر کرده است ، از جمله در سال 530 هَ .ق . مجدداً به نیشابور رفته و قبر عمر خیام را زیارت کرده است . و به سال 547 که مابین سلطان سنجر سلجوقی و سلطان علاءالدین غوری در صحرای اوبه در حدود هرات محاربه واقع شده نظامی نیز در لشکر غوریان حضور داشته و پس از شکست غوریه مدتی طویل در هرات مخفی گشته است .
اثر مشهور او کتاب مجمعالنوادر، مشهور به چهارمقاله است که اطلاع وی را در باب دبیری (انشاء)، شاعری ، نجوم و طب که موضوع کتاب و مقالات چهارگانه ٔ آن است ، نشان میدهد. عروضی خود نیز شاعر بود، از جمله این چند بیت از اوست :
در جهان سه نظامییم ای شاه
که جهانی ز ما به افغانند
من به ورساد پیش تخت شهم
وآن دو در مرو پیش سلطانند
بحقیقت که در سخن امروز
هر یکی مفخر خراسانند
گرچه همچون روان سخن گویند
ورچه همچون خرد سخن دانند
من شرابم که شان چو دریابم
هر دو از کار خود فرومانند.
برای اطلاع بیشتر از شرح حال نظامی عروضی و اثر او، رجوع به کتاب چهارمقاله به کوشش محمد معین و نیز به تاریخ ادبیات در ایران از ذبیح اﷲ صفا ج 2 ص 961 شود.