غده ٔ درقی . [ غ ُدْ دَ
/ دِ ی ِ دَ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) یا تیروئید
۞ ، این غده در حیوانات تعدادش زیاد ولی در انسان غده ٔ فردی است و در عین حال قرینه است در گردن جلوی مجرای حنجره و قصبةالریة قرار گرفته و به آنها ارتباطی نداشته و مستقل است . در حیوانات در طرفین قصبةالریة واقع است . در انسان که غده ٔ فردی است دارای دو قطعه طرفی چپ و راست است که به وسیله ٔ یک تنگه ٔ میانی به هم متصل شده ، از شاخه ٔ طرف چپ قسمتی به طرف بالا میرود به نام هرم لالوئت
۞ . رنگ غده ٔ زرد قرمز و یک غشاء کپسولی مانند از نوع لیفی آن را پوشانیده و از سایر انساج مجاور جدا می کند. رگهای زیادی از بین غده میگذرد در نتیجه خون به مقدار فراوان در این غده جریان دارد. مقدار خونی که از غده ٔتیروئید میگذرد سه برابر بیشتر از خونی است که از کلیه ها عبور می کند و این خود بهترین دلیل اهمیت این غده است . غده ٔ تیروئید در انسان بالغ
5 سانتیمتر طول و
3-
4 سانتیمتر عرض و
3-
4 سانتیمتر ضخامت دارد. وزنش در حدود
30 گرم است . غده ٔ تیروئید در اطفال بزرگتر از اشخاص بالغ است و همچنین در زنها بزرگتر از مردهاست . این غده در اشخاص در دو مورد اختلالات عملی دارد: یکی در احمقها و دیگری در بیماری مخصوص به نام گواتر
۞ . در این مرض غده بزرگ شده یا مواد خود را زیادتر از معمول در خون میریزد و سمیت دارد و بزرگی غده با حجوز عینی
۞ همراه است که علائم مخصوصی دارد و متابولیسم بازال
۞ شخص زیاد می شود (بیشتر از
38) و اخلاق تغییر می کند. حالت عصبانیت ظاهرمی گردد. در غده ٔ تیروئید فرورفتگی از جنس بافت پیوندی وجود دارد که برای ورود خون است و غده از این خون میتواند کار خود را انجام دهد، و حفرات بسته دارد که سطح داخلی هر حفره از یک طبقه سلولهای پوششی است وماده ٔ غلیظ زردرنگی ترشح می کند به نام کلوئید تیروئیدی . خاصیت فیزیولوژیکی : اگر غده ٔ تیروئید حیوانی رابه وسیله ٔ عمل جراحی بردارند حیوان می میرد ولی اگر از انسان بردارند انسان نمی میرد اما عوارضی در او ظاهر می شود که تعادل زندگی را برهم میزند. این عوارض بردو نوعند: یک عده عوارض زودرس یا سریع که بلافاصله بعد از عمل جراحی ظاهر می شود و دیگر عوارض دیررس که بعد ایجاد می شود. عوارض سریع عبارتند از: هذیان ، خواب آشفته ، حرکات غیرطبیعی ، ترس ، انزوا و غمگینی ، حس سرما و تشنج در عضلات ، و عوارض دیررس آن است که صورت ورم می کند، نمو استخوانها متوقف می شود و قوای عضلانی وقفه می یابد، کم فکری و کم هوشی که سبب دیر فهمیدن مطالب می شود و بلاهت و خرفتی روی میدهد، جهاز تناسلی به حال وقفه مانده و حیوان مبتلی به عدم رشد می شود، درجه ٔحرارت کم شده متابولیسم بازال پائین می آید (
25 -
40درصد) و مقاومت در مقابل سرما کم می گردد، و بالعکس ازدیاد ترشح غده ٔ درقی مصرف غذائی بدن را زیاد کرده و حرارت آن را بالا میبرد. باید دانست که در اثر فقدان ترشح تیروئید اسکلت به حالت غضروفی باقی میماند، استخوانها نازک و شکننده می شود و باید متوجه بود که اعصاب این ناحیه دخالتی در عوارض مزبور ندارند بلکه ناخوشی منحصراً مربوط به عمل غده است . اگر در حیوانی مختصری از غده باقی بماند حیوان زندگی طبیعی خود را ادامه میدهد همچنین اگر در انسان به عللی مجبور به عمل جراحی و برداشتن تیروئید شوند سعی می کنند که تکه ٔکوچکی از آن باقی بماند ولی در حیوانات اگر تمام آن را بردارند و قسمتی از آن را در صفاق حیوان بگذارندیا عصاره ٔ تیروئید به حیوان بخورانند سالم و زنده میماند، پس اهمیت و تأثیر این غده در تعادل زندگی مربوط به خود غده است و چون رگهای زیادی از آن عبور می کنند بدین جهت اگر آن را در صفاق حیوان بگذارند باز با خون رابطه یافته و ترکیب خود را به خون میریزد.
ترکیب مترشحه ٔ غده ٔ تیرئید: در اواخر قرن گذشته شیمی دانان متوجه شدند که در این غده ید وجود دارد،
2 تا
6 میلی گرم که با مواد آلی ترکیب شده است . اگر این ید ماده ٔ اصلی مترشحه ٔ غده ای نباشد لااقل اهمیت زیادی در عمل فیزیولوژی غده دارد و از روی دو تجربه ٔ زیر اهمیت ترکیب ید معلوم می شود. غده ٔ تیروئید اشخاص مبتلا به گواتر را بعد از مردن تجزیه کرده اند مشاهدت شده است که فاقد ید است و اگر هم ید داشته باشد خیلی کم است .در تجربه ٔ دیگر چنانکه یک عده حیوان متشابه را بگیرند و روی قسمتی از آنها غده های تیروئید را برداشته ومقدار ید آن را تعیین کنند یک حد وسط پیدا می شود که با آن میتوان مقدار ید را حساب کرد. بعد در روی حیوانات متشابه که تحت رژیم غدائی یددار مثل یدور دوپتاسیم قرار گرفته اند آنها را کشته و غده ٔ تیروئید آنهارا خارج کرده و امتحان کنند مشاهده می شود که مقدار ید تیروئید حیوانات دسته ٔ دوم به نسبت زیادی بالا رفته است . از این لحاظ میتوانیم رابطه ٔ مستقیم بین غده ٔتیروئید و مقدار ید را به دست آوریم . مواد مؤثر غده ٔ تیروئید یکی تیروپروتئید
۞ و دیگر یدوتیرین
۞ و تیرئوگلوبولین
۞ و بالاخره ماده ای به نام تیروکسین
۞ است که
65 درصد ید دارد و مصنوعاً هم میتوان آن را تهیه کرد. عصاره ٔ تیروئید حیوانات جوان که در آن ید وجود ندارد اثر فیزیولوژی هم ندارد. عصاره ٔ تیروئید در بیماری گواتر و بلاهت و چاقی غیرطبیعی مورد استعمال دارد. دو میلی گرم تیروکسین تبادلات تنفسی را زیاد نموده وبر متابولیسم بازال
30 درصد می افزاید، و تنفس انساج را تحریک و حرارت را تنظیم می کند. مقاومت در مقابل سرما دارد. در اشخاص خرفت که ترشحات تیروئید مختل است اختلالات روحی دیده می شود و تغییرات ترشح در اخلاق و حالات روزانه ٔ اشخاص هم معلوم می گردد. به طور خلاصه تیروئید در روی نمو (نقاط استخوانی شدن ) و تبادلات تنفسی و متابولیسم بازال و تنظیم حرارت و حالات روانی و نمو دستگاه تناسلی تأثیر دارد. در متامورفوز قورباغه نیز مؤثر است و دوره ٔ آن را کوتاه می کند. (کالبدشناسی و فیزیولوژی دکتر نیک نفس چ دانشگاه صص
299 -
303).