غریب القرآن

غریب القرآن . [ غ َ بُل ْ ق ُرْ ] (ع اِ مرکب ) لغات و اصطلاحاتی است از قرآن که به مرور زمان فهم آنها دشوار گردیده و به تفسیر و توضیح احتیاج پیدا کرده است . رجوع به غریب الحدیث و القرآن شود. صاحب کشف الظنون گوید: درباره ٔ غریب قرآن به جز کسانی که ابن اثیر نام برده است اشخاص دیگری نیز مؤلفاتی دارند، از جمله ٔ ایشان ابوالحسن سعیدبن مسعدة الاخفش الاوسط، متوفی به سال 224 هَ . ق .و قینبی و نضربن شمیل بصری ، متوفی به سال 203 هَ . ق . و ابوفید که نام وی مرثدبن حارث بن ثوربن علقمةبن عمروبن سدوس ، متوفی به سال 195 هَ . ق . و مؤرج بن عمرو النحوی السدوسی بصری ، متوفی به سال 174 هَ . ق . وابان بن تغلب بن ریاح ابی سعید بکری ، متوفی به سال 141هَ . ق . و ابوبکر احمدبن کامل ، متوفی به سال 350 هَ. ق . و ابوعبید قاسم بن سلام حریری کوفی ، متوفی به سال 224 هَ . ق .، و ابوبکر محمدبن حسن ، معروف به ابن درید لغوی ، متوفی به سال 321 هَ . ق . و ابوعبداﷲ محمدبن یوسف کفرطابی ، متوفی به سال 503 هَ . ق . و علاءالدین علی بن عثمان ترکمانی ماردینی حنفی ، متوفی به سال 750 هَ . ق . که نام کتاب وی «بهجة الاریب لما فی الکتاب العزیز من الغریب » و محمدبن عزیز سجستانی ، متوفی به سال 330 هَ . ق . و ابومحمد عبدالرحمن بن عبدالمنعم الخزرجی ، متوفی به سال 564 هَ . ق . و زین الدین عبدالرحیم بن حسین عراقی ، متوفی به سال 806 هَ . ق . و ابوعمرو زاهد، و امام زین الدین محمدبن ابی بکربن عبدالقادر رازی ، صاحب مختار الصحاح که در آغاز آن گوید: گروهی از طالبان علم و حاملان قرآن از وی خواستند که تفسیری از غریب قرآن برای ایشان گرد آورد. وی اجابت کرد و آن را به ترتیب جوهری مرتب ساخت و از اعراب و معانی نیز مقداری بر آن افزود و به سال 668 هَ . ق . از تألیف آن فراغت یافت و ابوالفرج بن جوزی که کتاب خود را به نام «الاریب بما فی القرآن من الغریب » تألیف کرد. سیوطی در اثقان گوید: «گروه بسیاری در این باب کتابها تصنیف کردند، از مشهورترین آنها کتاب عزیزی است که در تألیف آن پانزده سال رنج برد و شیخ او ابوبکر انصاری نیز در تحریر کتاب با وی یاری کرد. و از بهترین کتب در این باب «مفردات » از راغب است و ابوحیان را نیز در این باب تألیفی است ». و ابن سمین ابوالمعالی احمدبن علی بغدادی حلبی نیز کتاب «مفردات القرآن » را که از بهترین کتب در این باب است تألیف کرده است . مرگ وی به سال 596 هَ . ق . بود. ابن الندیم در الفهرست گوید: به نام غریب القرآن برای شرح لغات و اصطلاحات قرآن کتبی نوشته شده و از آنجمله است : کتاب غریب القرآن مؤرج سدوسی . کتاب غریب القرآن ابن قتیبه . کتاب غریب القرآن ابوعبدالرحمن یزیدی . کتاب غریب القرآن محمدبن سلام جمحی . کتاب غریب القرآن ابوجعفربن رستم طبری . کتاب غریب القرآن لابی عبید القاسم . کتاب غریب القرآن لمحمدبن عزیزی السجستانی . کتاب غریب القرآن ابوالحسن عروضی کتاب غریب القرآن محمدبن دینار احول . کتاب غریب القرآن ابوزید بلخی . کتاب اعراب ثلاثین سورة من القرآن از ابن خالویه . کتاب غریب المصاحف ابوبکر الوراق .