غماز

غماز. [ غ َم ْ ما ] (ع ص ) فشارنده وجنباننده و بهیجان آورنده . صیغه ٔ مبالغه است از غَمز. (از اقرب الموارد). || سخن چین . (غیاث اللغات ) (آنندراج ). ساعی . (دهار). نَمّام . ضَرّاب . واشی . (مقدمة الادب زمخشری ). خبرکش . مُضرِّب :
ای ساخته بر دامن ادبار تنزل
غماز چو ببغائی و پرگوی چو بلبل .

منجیک .

کیسه ٔ راز را بعقل بدوز
تا نباشی سخن چن و غماز.

ناصرخسرو.

و مردم آنجا [ کازرون ] متصرف و عوان باشند و غماز. (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 146).
بادم به نظم و نثر نه نمامم
مشکم به خلق و جود نه غمازم .

مسعودسعد.

تا بود صبح واشی و نمام
تا بود باد ساعی و غماز
با علو سپهر بادت امر
با سرود زمانه بادت راز.

مسعودسعد.

در این نزدیکی آبگیری دانم که آبش به صفا زدوده تر از گریه ٔ عاشق است و غمازتر از صبح صادق . (کلیله و دمنه ).
چو طوطی ارچه همه منطقم نه غمازم
چو تیغ گرچه همه گوهرم نه غدارم .

خاقانی .

گر کشت مرا غمزه ٔ غمازش زنهار
تا خونم از آن غمزه ٔ غماز نخواهند.

خاقانی .

جاسوس توست بر خصم انفاس او چو در شب
غماز دزد باشد هم عطسه هم سعالش .

خاقانی .

عشق خواهد کاین سخن بیرون بود
آینه غماز نبود چون بود.

مولوی (مثنوی ).

ندیدم ز غماز سرگشته تر
نگون طالع و بخت برگشته تر.

سعدی (بوستان ).

من خراباتیم و عاشق و دیوانه و مست
بیشتر زین چه حکایت بکند غمازم .

سعدی (طیبات ).

و حکما گویند چار کس از چار کس بجان برنجند: حرامی از سلطان و دزد از پاسبان و فاسق از غماز و روسبی از محتسب . (گلستان سعدی ).
منادی میزنند که این است مکافات و سزای غمازان و مفسدان . (ترجمه ٔ محاسن اصفهان ).
اشک غماز من ار سرخ برآمد چه عجب
خجل از کرده ٔ خود پرده دری نیست که نیست .

حافظ.

گفتم به دلق زرق بپوشم نشان عشق
غماز بود اشک و عیان کرد راز من .

حافظ.

چه گویمت که ز سوز درون چه می بینم
ز اشک پرس حکایت که من نیَم غماز.

حافظ.

|| اشاره کننده به چشم . (غیاث اللغات ) (آنندراج ). اشاره کننده با چشم و پلک وابرو. (از اقرب الموارد). غمزه کننده . (مهذب الاسماء). آنکه غمزه کند. باغمزه . چشمک زن . || طعنه زننده . (غیاث اللغات ) (آنندراج ). هَمّاز. || مجازاً بمعنی چشم معشوق . (از ناظم الاطباء). || انگشت غماز؛ انگشت سبابه : و همچنین بود چون سرانگشت غماز بر میانگاه انگشت میانگی بنهی . (التفهیم ابوریحان بیرونی ).