قاضی بیضاوی

قاضی بیضاوی . [ ی ِ ب َ ] (اِخ ) عبداﷲبن عمربن احمد یا محمدبن علی فارسی شیرازی بیضاوی اشعری شافعی ، ملقب به ناصرالدین و مکنی به ابوالخیر یا ابوسعید. ادیب منطقی مفسر اصولی محدث مورخ متکلم ، از اکابر علمای عهد مغول است . وی با علاّمه و محقق و خواجه نصیر طوسی و نظائر ایشان معاصر بوده و در شهر بیضاء متولد شده و تألیفاتی دارد. اوراست : 1- انوار التنزیل و اسرار التأویل که به تفسیر بیضاوی مشهور است و در میان علماء و ارباب فضل و هنر بسیار مطلوب و معتبر و عهده دار تطبیق آیات قرآنی با قواعد نحوی و در حقیقت تهذیب کشاف است . همین تفسیر منشاء ترقیات علمی و تقرب بیضاوی در نزد سلطان وقت و ارتقای او به مقام قضاء شده بلکه مقام قاضی القضاتی را حیازت نموده است . شیخ بهائی بر این تفسیر حواشی و تعلیقات بسیاری نوشته است . 2- الایضاح در اصول دین . 3- تهذیب الاخلاق در تصوف . 4- شرح التنبیه در فقه . 5- شرح الکافیه در نحو. 6- شرح المصابیح در فقه . 7- شرح مطالع در منطق . 8- شرح المنتخب در لغت . 9- طوالعالانوار در توحید و کلام . 10- الغاید القصوی در فقه . 11- لب الالباب فی علم الاعراب ، و این مختصر کافیه است . 12- مطالع الانظار در توحید و کلام . 13- منهاج الوصول الی علم الاصول در اصول فقه . 14- نظام التواریخ که به گمان بعضی از همین بیضاوی است ولی به نوشته ٔ قاموس الاعلام نگارش ابوسعید بیضاوی است . وی به سال 683 یا 685 یا 691 یا 692 یا 696 هَ . ق . در تبریز وفات یافت و در گورستان چرنداب مدفون گردید. (روضات الجنات ص 454) (نامه ٔ دانشوران ج 4 ص 125) (قاموس الاعلام ج 2 ص 1440) (طبقات الشافعیه ج 5 ص 59) (هدیة الاحباب ص 110).