کاخ

کاخ . (اِ) کوشک باشد. (لغت فرس اسدی ). منظر باشد و کوشک را نیزگویند. (صحاح الفرس ). کوشک بلند. صرح . (زمخشری ). کوشک و قصر و عمارت بلند باشد. (برهان ). خانه ، اطاق ، کوشک و خانه های چند رویهم برافراشته . قصری که در بستان سازند. اسپرلوس . رجوع به اسپرلوس شود :
چه شهر شهر بدو اندرون سرای سرای
چه کاخ کاخ بدو اندرون بهار بهار.

رودکی .

از ایوان گشتاسپ تا پیش کاخ
درختی گشن بیخ و بسیارشاخ .

دقیقی .

ای منظره و کاخ برآورده به خورشید
تا گنبد گردان بکشیده سر ایوان .

دقیقی .

ز یک میل کرد آفریدون نگاه
یکی کاخ دید اندر آن شهر شاه .

فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 1 ص 52).

به اسپ اندر آمد به کاخ بزرگ
جهان ناسپرده جوان سترگ .

(ایضاً ص 53).

بکاخ اندر آمددوان کندرو
در ایوان یکی تاجور دید نو.

(ایضاً ص 55).

ز بی راه مر کاخ را بام و در
گرفت و بکین اندر آوردسر.

(ایضاً ص 58).

هم از رشک ضحاک شد چاره جوی
ز لشکر سوی کاخ بنهاد روی .

(ایضاً ص 59).

برسم کیان تاج و تخت بهی
بیاراست باکاخ شاهنشهی .

(ایضاً ص 62).

یکی کاخ آراسته چون بهشت
همه از زر و سیم افگنده خشت .

(ایضاً ص 72).

فرود آورید اندر آن کاخشان
چو شب روز شد کرد گستاخشان .

(ایضاً ص 72).

چو آمد بکاخ گران مایه باز
بپیش جهان داور آمد براز.

(ایضاً ص 76).

چو آیی بکاخ فریدون فرود
نخستین ز هر دو پسر ده درود.

(ایضاً ص 80).

برون آمد از کاخ شاپور گرد
فرستاده ٔ سلم را پیش برد.

(ایضاً ص 98).

سپهر برین کاخ ایوان اوست
بهشت برین روی خندان اوست .

(ایضاً ص 102).

یکی کاخ بد تارک اندر سماک
نه از دست رنج و نه از سنگ و خاک .

(ایضاً ص 137).

چنین گفت گوینده با پهلوان
که از کاخ مهراب روشن روان ...

(ایضاً ص 157).

نبایدشدن تان سوی کاخ باز
بدان تا پیامی فرستم براز.

(ایضاً ص 159).

پرستنده گفتا چو فرمان دهی
بتازیم تا کاخ سرو سهی .

(ایضاً ص 161).

رسیدند خوبان بدرگاه کاخ
بدست اندرون هر یک از گل دوشاخ .

(ایضاً ص 161).

نبینید کز کاخ کابل خدای
بزین اندر آرد بشبگیر پای .

(ایضاً ص 162).

سپهبد سوی کاخ بنهاد روی
چنانچون بود مردم جفت جوی .

(ایضاً ص 164).

ز بالا کمند اندر افکند زال
فرود آمد از کاخ فرخ همال .

(ایضاً ص 167).

همه کاخ مهراب مهر منست
زمینش چو گردان سپهر منست .

(ایضاً ص 169).

وزان جا بکاخ اندر آمد دژم
همی بود با درد و اندوه و غم
در کاخ بر خویشتن بر ببست
از اندیشگان شد بکردار مست .

(ایضاًص 178).

از این کاخ آباد و این بوستان
از این کامگاری دل دوستان .

(ایضاً ص 180).

به هندوستان اندر آتش فروز
همه کاخ مهراب و کابل بسوز.

(ایضاً ص 189).

که ویران کنی کاخ آباد من
چنین داد خواهی همی داد من .

(ایضاً ص 192).

چماند بکاخ من اندر سمند
سرم بر شود بآسمان بلند.

(ایضاً ص 204).

به کابل دگر سام را هرچه بود
ز کاخ و ز باغ و ز کشت و درود.

(ایضاً ص 205).

بزرگان سوی کاخ شاه آمدند
کمربسته و با کلاه آمدند.

(ایضاً ص 213).

چو بشنید سیندخت گفتار اوی
به آرایش کاخ بنهاد روی .

(ایضاً ص 215).

بزرگان کشورش با دست بند
کشیدند صف پیش کاخ بلند.

(ایضاً ص 220).

همه کاخها تخت زرین نهاد
نشستند و خوردند و بودند شاد.

(ایضاً ص 229).

چو شد ساخته کار جنگ آزمای
بکاخ آمد اغریرث رهنمای .

(ایضاً ص 249).

سپاه و جهاندار بیرون شدند
ز کاخ همایون بهامون شدند.

(ایضاً ص 251).

بخواست آتش و آن کند را بکند و بسوخت
نه کاخ ماند و نه تخت و نه تاج و نه کاخال .

بهرامی .

جهان جای بقا نیست به آسانی بگذار
بایوان چه بری رنج و بکاخ و ستن آوند ۞ .

طیان .

چون در او خذلان عصیان تو ای شه راه یافت
کاخها شد جای کوف و باغها شد جای خاد.

فرخی .

بر کاخهای او اثر دولت قدیم
پیداتر است ز آتش بر تیغ کوهسار.

فرخی .

هر روز شادی نو بیناد و رامشی
زین باغ جنت آئین وین کاخ کرخ وار ۞ .

فرخی (دیوان چ دبیرسیاقی ص 128).

شهریاری که خلاف توکند زود فتد
از سمن زار بخارستان وز کاخ بکاز.

فرخی .

کاخ او پرنیان جادوفش
باغ او پر فغان کبک خرام .

فرخی

سختم عجب آید که چگونه بردش خواب
آن را که بکاخ اندر یک شیشه شرابست ؟

منوچهری .

اندر عجم نبود بمردی کسی چو نصر
بگذشتش از سهیل سر برج و کاخ و قصر.

منوچهری .

کاخی که دیدم چون ارم خرّمتر از روی صنم
دیوار او بینم بخم ماننده ٔ پشت شمن .

امیر معزّی .

یک مشت خاکی از چه در بند کاخ و کوخی
برگ از خدا طلب کن بگذار شاخ و شوخی .

خاقانی (دیوان چ سجادی ص 937).

اگر در پیش کاخ او سواریت آرزو آید
چو طفلان خوابگه بگذار و زی میدان مردان شو.

خاقانی .

دنیا که دو روزه کاخ و کوخی است
در راه محمدی کلوخی است .

خاقانی (از انجمن آرا).

جهدی بکن چو زلزله ٔ صور دررسد
شاه دل تو کرده بود کاخ را رها.

خاقانی .

ساختی کاخ سلیمان جای بانوی سبا
پس بدست مرغ کویم دادی احسنت ای ملک !

خاقانی .

از آن سرد آمد این کاخ دلاویز
که تا جاگرم کردی گویدت خیز.

نظامی (از انجمن آرا).

چه سود از دزدی آنگه توبه کردن
که نتوانی کمند انداخت بر کاخ .

سعدی (گلستان ).

|| بمعنی باران هم آمده است که عربان مطر خوانند. (برهان ). کاخه . رجوع به کاخه شود. بمعنی آینده از آسمان است که صفت باران است . (فرهنگ نظام ).