کله

کله . [ ک ُ ل َه ْ ] (اِ) مخفف کلاه است . (برهان ). مخفف کلاه و بمعنی آن . (ناظم الاطباء). کلاه . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
قبا جوشن و اسب تخت من است
کله ۞ ، خود و نیزه درخت من است .

فردوسی .

زره بود بر تنش پیراهنش
کله ۞ ، ترگ بود و قبا جوشنش .

فردوسی .

کله ۞ ، خود و شمشیر جام من است
به بازو خم خام دام من است .

فردوسی .

چو سرو بود و چو ماه و نه ماه بود و نه سرو
قبا نپوشد سرو و کله ندارد ماه .

فرخی .

آن سر که به زیر کله آز به رنج است
در مرتبه دور است از آن سر که به دار است .

ناصرخسرو.

چون کله گم کرد نادان ، مر ترا
کی تواند دید هرگز با کله .

ناصرخسرو.

خود کلاه و سرت حجاب تواند
تو میفزای بر کله دستار.

سنائی .

کله آنگه نهی که برفتدت
سنگ در کفش و کیک در شلوار.

سنایی .

از پی غیب مرده ره جوید
از پی عیب کل کله جوید.

سنایی .

از چو من هندوک حلقه بگوش
گر کله نیست کمر بازمگیر.

خاقانی .

یک سر سفله نیست کز فلکش
بر کله صد گهر ندوخته اند.

خاقانی .

تو ترک سیه چشمی ، هندوی سپیدت من
خواهی کلهم سازی خواهی کمرم بخشی .

خاقانی .

کله چون نارون پیشش نهادم
به استغفار چون سرو ایستادم .

نظامی .

کله لعل و قبا لعل و کمر لعل
رخش هم لعل بینی لعل در لعل .

نظامی .

هر کلهی جای سرافکندگی ست
هر کمر آلوده ٔ صد بندگی ست .

نظامی .

مال و زر سر را بود همچون کلاه
کل بود آن کز کله سازد پناه .

مولوی .

کله دلو کرد آن پسندیده کیش
چو حبل اندرو بست دستار خویش .

سعدی (بوستان ).

نه هر که طرف کله کج نهاد و تند نشست
کلاه داری و آیین سروری داند.

حافظ.

و رجوع به کلاه شود.
- در کله کسی پشم نبودن ؛ کلاهش پشم نداشتن . کاری از دستش ساخته نبودن . (فرهنگ فارسی معین ذیل کلاه ). درخور بیم و هراس نبودن . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
تو مرا یافته ای بی همه شغل
نیست اندر کلهت پشم مگر.

فرخی .

و رجوع به پشم و کلاه شود.
- طرف کله کج نهادن . رجوع به کلاه شکستن شود.
- کله را بر زمین زدن ؛ بر زمین زدن کلاه را از شدت غم و اندوه . از شدت خشم و غیظ کلاه خود را از سر برداشتن و بر زمین زدن :
خواجه دیدش ۞ چون فتاده همچنین
برجهید و زد کله را بر زمین .

مولوی .

- گوشه ٔ کله اندرشکستن . رجوع به کلاه شکستن شود.
- امثال :
کله بر فرق زیبد کفش بر پای (امیرخسرو بنقل امثال و حکم ص 1231). نظیر: کفش زان پا کلاه آن سر است . مولوی (بنقل امثال و حکم ص 1231).
|| تاج شاهی . (فرهنگ فارسی معین ذیل کلاه ). تاج . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
به ایران ترا زندگانی بس است
که مهر و کله بهر دیگر کس است .

فردوسی .

این سر و تاج غزان و آن کت مهراج هند
این کله خان چین و آن کمر قیصری .

عمعق .

نیاید از کمر میری که موری هم کمر دارد
نیاید از کله شاهی که شاهین هم کله دارد.

(از تاریخ گزیده ).

نه میر و شه بود هر کو کله دارد قبا بندد
که میر و شه کسی باشد که عالم را نگه دارد.

(از تاریخ گزیده ).

شاه بیداربخت را هر شب
ما نگهبان افسر و کلهیم .

حافظ.

و رجوع به کلاه شود.