گذار

گذار. [ گ ُ ] (اِمص ) ریشه ٔ فعل گذاردن . گذاشتن . || عبور. مرور. گذشتن :
هم به چنبر گذار خواهد بود
این رسن را اگرچه هست دراز.

رودکی .

اگر خود بهشتی وگر دوزخی است
گذارش سوی چینود پل بود.

اورمزدی .

یکی کوه بینی در آن مرغزار
که کرکس نیابد بر او بس گذار.

فردوسی .

اگر شهریاری وگر هوشیار
تو اندر گذاری و او پایدار.

فردوسی .

همی تا بگرددفلک چرخ وار
بود اندرو مشتری را گذار.

فردوسی .

برآمد ز هر سوی در رستخیز
ندیدند جای گذار و گریز.

فردوسی .

با دولتی است باقی و با نعمتی تمام
با همتی که وهم نیارد بر او گذار.

فرخی .

بدانی که انگیزش است و شمار
همیدون به پول چنیود گذار.

اسدی .

چو پولی است این مرگ کانجام کار
بر این پول دارند یکسر گذار.

اسدی .

بینی آن باد که گویی دم یارستی
یاش بر تبت و خرخیزگذارستی .

ناصرخسرو.

آن عجابیها که آن جایگاه است بینم آنگه از آن جانب بازگویم و گذار ما، هم بر تو باشد. (اسکندرنامه ٔ نسخه ٔ سعید نفیسی ). و گذار او بر در باغ بود و شاه بر در باغ ایستاده بود. (اسکندرنامه ٔ نسخه ٔ سعید نفیسی ).
هرگه که باد بر تو وزد گویم ای عجب
قلزم به جنبش آمد و جوید همی گذار.

خاقانی .

از این سیلگاهم چنان ده گذار
که پل نشکند بر من از رودبار.

نظامی .

دی در گذار بود و سوی ما نظر نکرد
بیچاره دل که هیچ ندید از گذار عمر.

حافظ.

گذار بر ظلمات است خضر راهی کو
مباد کآتش محرومی آب ما ببرد.

حافظ.

گذار عارف و عامی به دار می افتاد
اگر برای مجازات چوب داری بود.

؟ (امثال وحکم دهخدا).

|| (اِ) معبر. گذرگاه :
ای حقه ی ْ نابسوده مروارید
اژدها بر گذار تو به کمی ۞ .

خسروی .

گذارش پر از نره دیوان جنگ
همه رزم را ساخته چون پلنگ .

فردوسی .

همیشه گذار سواران بود
ز دیوان شه کارداران بود.

فردوسی .

چو ابر آمد تو با بارانش مستیز
بزودی از گذار سیل بگریز.

(ویس و رامین ).

تو بودی بند و داس دامدارم
نهادی دام و داست بر گذارم .

(ویس و رامین ).

به پول چنیود که چون تیغ تیز
گذار است وهم نامه و رستخیز.

اسدی (گرشاسب نامه ).

|| (اِمص ) تجاوز کردن و سر پیچیدن :
بدو گفت قیصر که ای شهریار
ز فرمان یزدان که یابد گذار؟

فردوسی .

ز دیو ایمنی وز فرشته نوید
زدوزخ گذار ۞ و به فردوس امید.

اسدی (گرشاسب نامه چ یغمایی ص 3).

|| برش :
مبین نرمی پشت شمشیر تیز
گذارش نگر گاه خشم و ستیز.

اسدی .

- آهن گذار ؛ گذرنده ٔ از آهن . از آهن عبورکننده . آهن سوراخ کن :
مرا تیر و پیکان آهن گذار
همی بر برهنه نیاید به کار.

فردوسی .

شماره سپاه [ افراسیاب ] آمدش صدهزار
همه شیرمردان آهن گذار.

فردوسی .

رجوع به مدخل آهن گذار در ردیف خود شود.
- جوشن گذار ؛ جوشن خای و جوشن گسل :
بزد اسب با نامداران هزار
ابا نیزه و تیر جوشن گذار.

فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ص 380).

پیاده صفی از پس نیزه دار
سپردار با تیر جوشن گذار.

فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ص 128).

- خنجرگذار ؛ جنگی که با خنجر جنگ کند. دلیر :
ز بس نیزه و تیغ زهر آبدار
همی تیره بد چشم خنجرگذار.

فردوسی .

به برسام فرموده تا ده هزار
نبرده سواران خنجرگذار.

فردوسی .

ز گرشاسب تا نیرم نامدار
سپهدار بودند و خنجرگذار.

فردوسی .

چنین گفت کای نامداران من
دلیران و خنجرگذاران من .

فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ص 1220).

آهنین رُمحش چو آید بر دِل پولادپوش
نه منی تیغش چو آید بر سر خنجرگذار.

منوچهری (دیوان چ دبیرسیاقی ص 28).

- دل گذار ؛ گذرنده از دل :
مرا خنجر چو ابر زهربار است
ترا غمزه چو تیر دل گذار است .

(ویس و رامین ).

- ره گذار ؛ رهگذر. گذرگاه :
دانی کدام خاک برورشک میبرم
آن خاک نیکبخت که در رهگذار اوست .

سعدی (بدایع).

- کوه گذار ؛ کوه سپرنده :
در زمانه ز گفته های من است
شعر هامون نورد و کوه گذار.

مسعودسعد.

- نیزه گذار ؛ نیزه دار که با نیزه جنگ کند :
چو طوس و چو گودرز نیزه گذار
چو گرگین و چون گیو گرد سوار.

فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ص 422).

کدام است مرد از شما نامدار
جهان دیده و گرد و نیزه گذار.

فردوسی .

ترکیب ها:
- آسان گذار . انجیره گذار. خانه گذار. خطگذار. خطی گذار. دریاگذار. راه گذار. روزگذار. سندان گذار. سندان سینه گذار. فروگذار. فروگذار کردن . قانون گذار. گاوگذار (بسفر). گوش گذار. لشکرگذار. مین گذار. نامه گذار. واگذار. واگذار کردن . ورگذار. هامون گذار. رجوع به این مدخل ها در ردیف خود شود.