گرم

گرم . [ گ َ ] (ص ) پارسی باستان گرما ۞ [ در پادا: ۞ گَرما ]، اوستا گرما ۞ ، پهلوی گَرم ۞ ،هندی باستان غرما ۞ (گرمی )، ارمنی جرم ۞ ، جرمن ۞ (تب )، کردی و بلوچی گَرم ، افغانی غرما ۞ ، استی غرم ، ۞ کرم ۞ ،شغنی گَرم ، سریکلی زهورم ۞ ، گورم ۞ . (حاشیه ٔ برهان چ معین ). مقابل سرد. (برهان ) (آنندراج ). سُخُن . (منتهی الارب ) : و پیغمبر را علیه السلام گفت تو اندر میانه بنشین تا گرمت نبود. (ترجمه ٔ طبری بلعمی ).
رفیقا چند گویی کو نشاطت
بنگریزد کس از گرم آفروشه .

رودکی .

گرانمایه خوانی بیاورد مرد
برو خوردنیها زگرم و ز سرد.

فردوسی .

نه گرماش گرم و نه سرماش سرد
همه جای شادی و آرام و خورد.

فردوسی .

بجوشیدش از دیدگان خون گرم
به دندان همی کند از تنش چرم .

عنصری .

پس بساروج بیندود همه بام و درش
جامه ای گرم بیفکند پلاسین ز برش .

منوچهری .

شرابی که بترشی زند، مردمانی را که معده ها وجگرهای گرم دارند، شاید. (نوروزنامه ). || شتاب و تعجیل . (برهان ). جلد و شتاب . (غیاث ). جلد وتیز و مفرط. (آنندراج ) :
اسپیک آمد همانگه نرم نرم
تا برد مر اسب او را گرم گرم .

رودکی .

بسی کرد خواهش که ایدر بایست
چنین گرم رفتی ۞ ترا روی نیست .

فردوسی .

پس اندر همی راند بهرام نرم
برو بارگی را نکرد ایچ گرم .

فردوسی .

پس اندر سواران برفتند گرم
که بر شیر جنگی بدرند چرم .

فردوسی .

آن ملاعین گرم درآمدند و نیک نیرو کردند. (تاریخ بیهقی ).
رهی به پیش خود اندر گرفت و گرم براند
به زیر رایت منصور لشکر جرار.

فرخی .

ای قافله سالار چنین گرم چه رانی
آهسته که در کوه وکمر بازپسانند.

سعدی .

|| سختی . شدت . مقابل رخا.سرد :
سخن زهر و پازهر وگرم است و سرد
سخن تلخ و شیرین و درمان و درد.

ابوشکور.

سواری گرانمایه نامش کهرم
رسیده بسی بر سرش سرد و گرم .

دقیقی .

|| تند. تندخو. مستبد :
نباید بود ازینسان گرم و خودکام
بقدر پای خود باید زدن گام .

نظامی .

|| محکم . سخت . بنیرو : از آن پتکها برگرفتی و بر سر وی [ بر سر نمرود آنگاه که پشه در مغز او جای گرفته بود ] همی زدندی و هر که گرم تر زدی گفتی من از شما خشنودترم . (ترجمه ٔ طبری بلعمی ). || سخت . شدید : دیگر سلاحها کار بفرمودند تیربارانی صعب بکرد[ ند] و حمله های گرم آوردند، آن مردم حشری هزیمت کردند.(تاریخ سیستان ). || خوب . بامحبت . دوستانه . باحرارت . بالطف . بامهربانی :
یکی نامه را گرم پاسخ نوشت
بیاراست قرطاس را چون بهشت .

فردوسی .

بگفتار گرم و به آواز نرم
فرستاده را راه دادی بشرم .

فردوسی .

برستم چنین گفت [ گیو ] کای بافرین
گزین همه مهتران زمین
چنان شادگشتم به دیدار تو
برین پرسش گرم و گفتار تو
که بی جان شده باز یابد روان
و یا پیرسر مرد گردد جوان .

فردوسی .

چو دیدم من این خوب چهر ترا
همین پرسش گرم و مهر ترا.

فردوسی .

بفرمودشان تا نوازند گرم
نخوانندشان جز به آواز نرم .

فردوسی .

بلکاتکین گفت فرمانبردارم و میان ایشان سخت گرم بود. (تاریخ بیهقی ).
یاد از آن حجره ٔ حکیم شریف
و آن حریفان گرم خوش خنده .

سوزنی .

همچو سروی بر پای خاست و بخرامید و پیش مأمون بازآمد و خدمتی نیکو بکرد و عذری گرم بخواست . (چهارمقاله ٔ عروضی ). || جزم . بی تخلف :
تهمتن چو بشنید شرم آمدش
برفتن یکی رای گرم آمدش .

فردوسی .

|| تیز. پرمشتری . بارونق . روا :
اگر چون میر یک تن بود از ایشان
نه چندان بد مر او را گرم ۞ بازار.

فرخی .

رجوع به گرم بازار و بازار گرم شود.
- آب گرم ؛ اشک :
عنان تکاور همی داشت نرم
همی ریخت از دیدگان آب گرم .

فردوسی .

به آب گرم درمانده ست پایم
چو در زلفین در انگشت ازهر.
- بازار گرم ؛ بازار بارونق . بازار پرمشتری :
هین در این بازار گرم بی نظیر
کهنه ها بفروش و ملک نقد گیر.

مولوی .

- پذیرایی گرم ؛ پذیرایی مهمانان با لطف و محبت .
- پیغام گرم ؛ پیغام بامهر، بامحبت ، دوستانه :
بسی گرم پیغامها داده بود
ز چیزی که پیشش فرستاده بود.

فردوسی .

- خون گرم ؛ کسی که با مردم بسیار معاشرت کند.
- دل گرم ؛ مستظهر. قوی دل .
- دم گرم ؛ دهن گرم . گفتار شیرین . زبان چرب .
- سخن گرم ؛ گفتار گیرنده . سخن دلپذیر، نغز :
بشد منذر و شاه را کردنرم
بگسترد پیشش سخنهای گرم .

فردوسی .

چو بشنید شاه آن سخنهای گرم
ز گردان چینی به آواز نرم .

فردوسی .

بیازید و بگرفت دستش بشرم
بسی گفت شیرین سخنهای گرم .

اسدی .

- سلاح گرم ؛ اسلحه ٔ آتشین چون تپانچه .
- گفتار گرم ؛ سخن گرم :
برفتند زی ماه رخسار پنج
ابا گرم گفتار و دینار و گنج .

فردوسی .

دگر می گسارد به آواز نرم
همی دل ستاند بگفتار گرم .

فردوسی .

- مجلس گرم ؛ مجلس دوستانه .
- هنگامه ٔ گرم ؛ ازدحام . شلوغی :
بر چارسوی عنصر هنگامه ای است گرم
پرهیز کن ز جیب شکافان بی نشان .

اثیر اخسیکتی .