مقیم . [ م ُ ] (ع ص ) آن که در جایی آرام کند و دوام ورزد و آن را وطن کند و باشنده و متوطن و ساکن و قرارگرفته . (ناظم الاطباء). اقامت کننده . قاطن . ساکن . جای گرفته . جای گیر در جایی . ثاوی . مقابل مسافر. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: مرا بی روی تو ناله ندیم است
دریغ هجر در جانم مقیم است .
فخرالدین اسعد.
دانی که من مقیمم بر درگه شهنشه
تا بازگشت سلطان از لاله زار ساری .
منوچهری .
پنج سوار رسید که از آن امیر یوسف بن ناصرالدین از قصدار که آنجا مقیم بود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص
240). صواب آن است که عزیزاً و مکرماً بدان قلعت مقیم می باشد. (تاریخ بیهقی چ فیاض ص
9). امروز مقیم است به غزنین عزیزاً و مکرماً به خانه ٔ خویش . (تاریخ بیهقی ).
بشنو سخن ایزد و بنگر سوی خطش
امروز که در حجره مقیمی و مجاور.
ناصرخسرو.
آنجا (شهرتنیس ) لشکری تمام باسلاح مقیم باشند احتیاط را، تا از فرنگ و روم کس قصد آن نتواند کرد. (سفرنامه ٔ ناصرخسرو). روز قیامت هر که او را بر کسی فرمانی بوده باشد در این جهان بر خلق یابر مقیمان سرای و بر زیردستان خویش او را بدان سؤال کنند. (سیاست نامه ، از انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب ص
18).
چون نیستم مقیم در این گیتی
خود را عذاب خیره چرا دارم .
مسعودسعد.
هفت سیاره در سفر کشدم
ناشده هفته ای به خانه مقیم .
مسعودسعد.
من مقیمی چون توانم بود در خدمت که نیست
خیمه و خرگاه و اسب و اشتر و استر مرا.
امیرمعزی (دیوان چ اقبال ص 49).
ای مقیمان نشابور بخواهید مدام
حشمت او گه و بیگاه ز ایزد به دعا.
امیرمعزی .
یک زمستان دگر باش در این شهر مقیم
عزم رفتن مکن و داغ منه بر دل ما.
امیرمعزی .
هر روز منم مقیم در خانه ٔ عشق
هشیار همه جهان و دیوانه ٔ عشق .
امیرمعزی .
این اختران در وی مقیم از لمع چون در یتیم
این راجع و آن مستقیم این ثابت و آن منقلب .
سنائی (دیوان چ مصفا ص 45).
کس بنگرفت ماهی از تابه
دیو باشد مقیم گرمابه .
سنائی .
عالم چو منزل است و خلایق مسافرند
در وی مزور است مقام و مقیم ما.
سنائی (دیوان چ مصفا ص 31).
و بسیار عزیزان پوشیده در آن ولایت مقیم اند. (اسرار التوحید چ صفا ص
45).
مقام دولت و اقبال را مقیم تویی
زهی رفیع مقام و خهی شریف مقیم .
سوزنی .
مقیم منزل هفتم مهندسی دیدم
درازعمر و قوی هیکل و بدیعبدن .
انوری .
همیشه تا نکند گردش زمانه مقام
به کام خویش همی باش در زمانه مقیم .
انوری .
محمدبن علی الترمذی گوید جوانمردی آن است که راهگذری و مقیم نزدیک تو هر دو یکی باشد. (ترجمه ٔ رساله ٔ قشیریه چ فروزانفر ص
357).
بر در تو مقیم نتوان بود
هوسی می پزند و می گذرند.
عمادی شهریاری .
تا حضرت عشق را ندیمیم
در کوی قلندران مقیمیم .
خاقانی .
تا به کوی توست خاقانی مقیم
رخت او بر آستان نتوان نهاد.
خاقانی .
باشد تنم مقیم در این حلقه ٔ کبود
دارالسرور جان را چون حلقه بردرم .
خاقانی .
بس غریبیددر این کوچه ٔ شر کوچ کنید
به مقیمان نو این کوچه ٔ شر باز دهید.
خاقانی .
لکین خان شحنه ٔ سمرقند از قبل ایلک خان با لشکری تمام آنجایگاه مقیم بود. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی چ
1 تهران ص
219). سپاهی که در شهرری مقیم بودند بیرون آمدند و در مقابله ٔ او خیمه ها بزدند. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ، ایضاً ص
222). لشکری که به کرمان مقیم بودند چون دانستند که طاقت مقاومت ندارند از پیش برخاستند.(ترجمه ٔ تاریخ یمینی ، ایضاً ص
390).
مقیم جاودانی باد جانش
حریم زندگانی آستانش .
نظامی .
نجست از مقیمان شهری خراج .
نظامی .
تمامت حاضران جمعیت و مقیمان حضرت در رفاهیت خوش و خرم ... روزی چند بگذرانید. (جهانگشای جوینی چ قزوینی ج
1 ص
156).
ای مقیم حبس چار و پنج و شش
نغز جایی دیگران را هم بکش .
مولوی (مثنوی چ رمضانی ص 173).
ور حقیقت بودی آن دید عجب
پس مقیم چشم بودی روز و شب
آن مقیم چشم پاکان می بود
نی قرین چشم حیوان می شود.
مولوی (مثنوی چ رمضانی ص 132).
خود حسن ساکن است و مقیم اندر آن وجود
زان ساکنند زیر و زبر این مفتشان .
مولوی .
به مقصوره درپارسایی مقیم
زبان دلاویز و قلبی سلیم .
سعدی (بوستان ).
نی کاروان برفت و تو خواهی مقیم بود
ترتیب کرده اند ترا نیز محملی .
سعدی .
در آینه ٔ و هم نیاید که چه نقشند
هر چندمقیم فلک آینه فامند.
خواجوی کرمانی .
ای که آزار دل سوختگان می طلبی
برسرآتش سوزان نتوان بود مقیم .
خواجوی کرمانی .
دورم به صورت از در دولت سرای تو
لیکن به جان و دل زمقیمان حضرتم .
حافظ.
در صومعه ٔ سینه ٔ مایار مقیم است
ما از نظرش صوفی صافی صفاییم .
شاه نعمت اﷲ ولی .
تصنیف اوست درس مقیمان مدرسه
تلقین اوست ذکر مریدان خانقاه .
جامی .
جانش مقیم مقعد صدق است از آن چه باک
کش تنگنای حجره ٔ صدیقه مرقد است .
جامی .
-
مقیم افتادن ؛ مقیم شدن . ساکن شدن .
آنکه جز کعبه مقامش نبد از یاد لبت
بر در میکده دیدم که مقیم افتاده ست .
حافظ.
و رجوع به ترکیب بعدشود.
-
مقیم شدن ؛ ساکن شدن و متوطن شدن و اقامت نمودن و ماندن و متمکن شدن . (ناظم الاطباء)
: به غلبه این ناحیت بستدند و اینجا مقیم شدند. (حدود العالم ). خداوندزاده امیر مودود و سپاه سالار علی عبداﷲ را مثال داد تا با مردم خویش ... به بلخ روند و آنجا مقیم شوند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص
512). از بس احسانها که می کرد با من ، من نیز دل بنهادم و چند سال به گنجه مقیم شدم . (قابوسنامه ).
گفتم ای دوست پس نکردی حج
نشدی در مقام محو مقیم .
ناصرخسرو.
خواهی که شوی مقیم نشکیبی
کوشی که کنی مقام نتوانی .
ابوالفرج رونی .
آنجا پیش او مقیم شودو از آستانه ٔ او مفارقت نکند. (ترجمه ٔ رساله ٔ قشیریه چ فروزانفر ص
739). گفت بر درگاه ملک مقیم شده ام . (کلیله و دمنه ).
«لا» حاجب است و بر در «الا» شده مقیم
کو ابلهان باطله را می زند قفا.
خاقانی .
بگفتا نیارم شد اینجا مقیم
که در پیش دارم مهمی عظیم .
سعدی (بوستان ).
اما اصفیا طایفه ای باشند که ... بر صراط مستقیم اعتدال مقیم شده و ایشان را به خود هیچ اختیار نمانده . (مصباح الهدایه چ همایی ص
387). تا ایشان مرفه الحال و فارغ البال در این طرف مقیم و متوطن شدند. (تاریخ قم ص
5).
آخر از کعبه مقیم در خمارشدیم
به یکی رطل گران سخت سبکبار شدیم .
فروغی بسطامی .
چون خلاف هوی کنی پیشه
برهی از هزار اندیشه
بریک اندیشه مستقیم شوی
در حریم وفا مقیم شوی .
؟
-
مقیم گشتن (گردیدن ) ؛ مقیم شدن
: چون سلطان از این مهم فارغ شود من قصد غزنین کنم و ترا با خود برم تا آنجا مقیم گردی . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص
207).
|| مستقر. برقرار. متمکن
: ابوالعباس هنوز در منصب وزارت و مسند حکم مقیم بود. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی چ
1 تهران ص
359).
-
مقیم شدن ؛ مستقر شدن ، متمکن شدن
: ابوالقاسم سیمجوری به جرجان بعد از وفات فخرالدوله در حضرت پسرش مجدالدوله ابوطالب مقیم شد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی چ
1 تهران ص
195).
-
مقیم گشتن (گردیدن ) ؛ مستقرشدن . متمکن شدن
: باز بر تخت بخت کرد مقام
باز در صدر ملک گشت مقیم .
انوری (دیوان چ مدرس رضوی ص 349).
|| پاینده . دائم . مدام و پیوسته و پایدار. همیشگی
: یریدون ان یخرجوا من النار و ماهم بخارجین منها و لهم عذاب مقیم
۞ . (قرآن
37/5). و قال الذین آمنوا ان الخاسرین الذین خسروا انفسهم واهلیهم یوم القیامة الا ان الظالمین فی عذاب مقیم . (قرآن
45/42). یبشر هم ربهم برحمة منه و رضوان و جنات لهم فیها نعیم مقیم . (قرآن
21/9).
از سرا پای توام هیچ نیاید در چشم
اگر از خوبی تو گویم یک هفته مقیم .
ابوحنیفه ٔ اسکافی .
مجلس عمر شاه را یارب
در طرب دار و در نشاط مقیم .
ابوالفرج رونی .
از جمله ٔ آن کلمات این چهار سخن نقل کرده اند که گفت ای موسی بر درگاه من ملازم باش که مقیم منم ، دوستی با من کن که باقی منم . (کشف الاسرار ج
3 ص
728).
چو آب و آتش و چون باد و خاک باد مقیم .
صفا و برتری و روح پروری بقاش .
سنائی (دیوان چ مصفا ص 178).
بقا بادت اندر نعیم مقیم
بقای تو عز و شرف را بقاست .
سنائی (دیوان ایضاً ص 48).
مر تراباد در جلال مقام
دولتت باد سال و ماه مقیم .
عمعق (دیوان چ نفیسی ص 183).
هم به ثنای پدر ختم کنم چون مقیم
نان من از خوان اوست جامگی از خان او.
خاقانی .
رهبر دیو چو طاوس مدام
مایه ٔ فسق چو عصفور مقیم .
خاقانی .
برنگین جان خاقانی مقیم
مهر مهرو مهربانی می کنم .
خاقانی .
خواهی نجات مهلکه منگر نجات بیش
خواهی شفای عارضه مشنو شفا مقیم .
خاقانی (دیوان چ سجادی ص 899).
کدام محنت دیدی که آن بماند مقیم
کدام نعمت دیدی که آن نیافت زوال .
(از عقدالعلی ).
از مضایق شدت به فراخی نعمت رسیدند و از زندان به بستان ... و از عذاب مقیم به جنات نعیم . (جهانگشای جوینی ج
1 ص
15). می گفت الحمدﷲ که از آن عذاب الیم برهیدم و بدین نعمت مقیم برسیدم . (گلستان ).
او کمان قد است و تیر اندر کمان دارد مقیم
می رود همواره بر آن راست چون تیر از کمان .
سلمان ساوجی .
-
مقیم شدن ؛ دائم شدن . پیوسته گردیدن . همیشگی بودن
: چون عنایاتت شود با ما مقیم
کی بود بیمی از آن دزد لئیم .
مولوی .
-
مقیم گشتن (گردیدن ) ؛ دائم شدن . دائمی شدن . همیشگی گردیدن . پیوسته شدن
: از پی خرمی باغ ثنا
باز باران جودگشت مقیم .
ابوحنیفه ٔ اسکافی (از تاریخ بیهقی چ فیاض ص 381).
|| برپادارنده . اقامه کننده . ج ، مقیمین
: رب اجعلنی مقیم الصلوة و من ذریتی ربنا وتقبل دعاء ربنا اغفرلی ولوالدی وللمؤمنین یوم یقوم الحساب .(قرآن
40/14 و
41). || ثابت و پابرجای . (آنندراج ). ملازم و ثابت قدم . (ناظم الاطباء). || آنکه کجی را راست کند. (ناظم الاطباء) (از منتهی الارب ). و رجوع به اقامة شود.