ناله . [ ل َ
/ ل ِ ] (اِمص ) (از: نال ، نالیدن + ه ، پسوند اسم مصدر، اسم معنی ). (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ). آواز و صدائی که از روی درد و زاری از آدمی برآید. (برهان قاطع) (از ناظم الاطباء). زاری . فغان . (فرهنگ نظام ).
۞ آواز بلند که از سوز دل باشد. (غیاث اللغات ).افغان . نال . (انجمن آرا). نالش . آواز بلند که از سوز دل برآید. (آنندراج ). زفیر. (زمخشری ). حنین . أنین . بانگ زار و حزین بیمار و دردمند. ضجه
: به گرد اندرون تیر چون ژاله بود
همه دشت از آن خستگان ناله بود.
فردوسی .
از او بازگشتند با درد و جوش
به تیمار و باناله و باخروش .
فردوسی .
خروشید بسیار و زاری نمود
همی هر زمان ناله را برفزود.
فردوسی .
بیزارم از پیاله وز ارغوان و لاله
ما و خروش و ناله کنجی گرفته تنها.
کسائی .
زائر از تو به خرمی و طرب
درم ازتو به ناله و فریاد.
فرخی .
زدرد دل آن شب بدانسان نوید
که از ناله اش هیچکس نغنوید.
لبیبی .
نباشد بس عجب ناله ز بیمار.
(ویس و رامین ).
دور از تو مرا هجر تو کرده ست بحالی
کز مویه چو موئی شدم ازناله چو نالی .
مسعودسعد.
بار رفتن بر اشتر است ولیک
ناله ٔ بیهده درای کند.
سنائی .
جز ناله کسی همدم من نیست ز مردم
جز سایه کسی همره من نیست ز اصحاب .
خاقانی .
از ره چشم و دهان به اشک و به ناله
راز برون ده که رازدار تو کم شد.
خاقانی .
چندان برآمداز جگر آب ناله ها
کآفاق گشت زهره شکاف از فغان آب .
خاقانی .
در دل خوش ناله ٔ دلسوز هست
با شبه ٔ شب گهر روز هست .
نظامی .
دوش کان شمع نیکوان برخاست
ناله از پیر و از جوان برخاست .
عطار.
تا دور شدم من از در تو
از ناله دلم چو ارغنون گشت .
عطار.
تا ناله ٔ عاشقان نپوشی
بر خلق ز زهد چند نالی ؟
عطار.
مگر شکوفه بخندید و بوی عطر برآمد
که ناله در چمن افتاد بلبلان حزین را.
سعدی .
گوشش از بار در گران گشته ست
نشنود ناله ٔ حزین مرا.
امیرخسرو.
با آنکه کنند ناله و شور
نتوان پس مرده رفت در گور.
امیرخسرو.
آنکه از حلقه ٔ زر گوش گران است او را
چه غم از ناله ٔ خونین جگران است او را.
جامی .
به خون همی تپم از ناله های خود همه شب
کسی نکرده چو من رقص بر ترانه ٔ خویش .
جامی .
دوستان چند کنم ناله ز بیماری دل
کس گرفتار مبادا به گرفتاری دل .
جامی .
خروسا ناله ٔ شبگیر بردار
مرا بی همزبان در ناله مگذار.
وحشی .
نوای ناله بر گردون رسانید
به عزم توبه اشک خون فشانید.
وحشی .
بگفتش لاف عشق و ناله بیجاست
بگفتا درد هجران ناله فرماست .
وحشی .
تا دور فکند بختم از دلدارم
نبودبجز از ناله و افغان کارم .
محتشم .
به ناله نرم نسازم دلت از آن ترسم
که ناله ٔ دگری در دل تو کار کند.
عرفی .
میرسد جان به لب از حسرت لعل تو مرا
ناله پیغام رسانید و خبر نزدیک است .
مشفقی تاجیکستانی .
پیش باد صبح از شوق دهان تنگ تست
ناله در وقت شکفتن غنچه ٔ شاداب را.
مشفقی .
شبی کز ناله ٔ من خوانده درس عاشقی بلبل
سحر پیش چراغ غنچه تکرار سبق کرده .
مشفقی .
نالیم به ناله ای که خون از اثرش
جوشد ز دل سنگ تو چون چشمه ز سنگ .
مشتاق اصفهانی .
سهل است اگر در این تمنا مردم
فریاد که ناله ام به گوشت نرسید.
عاشق .
من تنگدل ز کنج قفس نیستم ، ولی
یک ناله در میانه ٔ گلزارم آرزوست .
آذر بیگدلی .
شاید که به گوشش رسی ای ناله رسا شو
باشدکه ترحم کند ای آه اثر کن .
یغما.
بر سر رحم آمد از ناله فروخوردنم
تیر نیفکنده ام کارگر افتاده است .
کلیم (از آنندراج ).
تا چند ناله در جگر ریش بشکنم
این خار داد آبله ٔ دل نمی دهد.
صائب (از آنندراج ).
ز جاده ها چو رگ چنگ ناله برخیزد
اگر شود ز پسم ناله پهن در صحرا.
صائب (از آنندراج ).
ناله ٔ مرغ گرفتار نشانی دارد.
مجمر اصفهانی .
ناله ٔ من گوش کن ورنه بده رخصتم
چشم به راه من است حلقه ٔ دامی دگر.
غیاثی حلوائی .
دانسته سفر کردم و از کوی تو رفتم
تا گوش تواز ناله در آزار نباشد.
میرصیدی .
به ناله گفت که ای همچو نال گشته نزار
به مویه گفت که ای همچو موی گشته بتاب .
صبا.
دلم را هرزه نالی عادت و من با اسیری خوش
گرش رحم آمدی بر ناله صیادم چه می کردم .
صباحی .
من کجا و دست گل چیدن کجا ای باغبان
ناله ٔ بلبل مرا اینجا به زور آورده است .
فیاض لاهیجی .
اشک را قاصد کویش کنم ای ناله همان
زآنکه صد بار تو رفتی اثری نیست ترا.
فتحعلیشاه قاجار.
دلی کش ناله ٔ دلها خوش آید
سرود کبک و دراجش نشاید.
وصال .
چو نقش گوش او بست آن وفاکیش
نخستین بست راه ناله ٔ خویش .
وصال .
کوتاه صفیرم قفسم را بگذارید
جائی که رسد ناله به فریادرس ما.
حزین .
نبرد جلوه ٔ گل جانب گلزار مرا
که برد ناله ٔ مرغان گرفتار مرا.
حزین .
زین پیش که دل ناله و آهی میکرد
چشمش به من التفات گاهی میکرد.
حشمت بدخشانی .
نگنجد ناله ام در زیر گردون
مصیبت خانه ام بسیار تنگ است .
حسن خان شاملو.
حالتی سوخت دل خلق دگر ناله مکن
یا چنان کن که کسی نشنود آواز ترا.
حالتی .
حیرتی ناله ز درد دل خود چندان کرد
که دل یار به درد آمد و اغیار گریست .
حیرتی .
خوش خوش غم تو خون دلم پاک بخورد
وز ناله ٔ من نیامدش باک بخورد.
حسینی غوری .
ناله ها بی اثر و رحم به دلها کمتر
چه رسد آه به فریاد کسی گوش کسی .
جودت هندی .
بلبلی وقت سحر گشت هم آواز به من
ناله ای کرد که نگذاشت مرا باز به من .
میرزا جعفر قزوینی .
ما به زندان غمت خوبا نشستن کرده ایم
گاهگاهی ناله ای برخیزد از زنجیر ما.
محمدطاهر آشنا.
هزار جام گل و شیشه های غنچه شکست
شراب ناله ٔ بلبل هنوز در جوش است .
محمدسعید اعجاز.
هنوز از اشتیاق زلف لیلی چون وزد بادی
ز برگ بید مجنون ناله ٔ زنجیر می آید.
امیرهمدانی .
مطرب امشب ذوق خاکستر شدن داریم ما
ناله را بگسل که مغز استخوان را سوختیم .
میرزا رضی دانش (ازآنندراج ).
گفتم از دستش بنالم دل زبان از داد بست
در گلویم ناله بشکست و ره فریاد بست .
باقر کاشی (از آنندراج ).
یک ناله بی تو کرده ام از درد اشتیاق
از شش جهت هنوز صدا میتوان شنید.
باقر کاشی (از آنندراج ).
گلخن کجا و حوصله ٔ مرغ از کجا
یک ناله ٔ مرا نتواند جرس کشید.
جلال اسیر (از آنندراج ).
اگر به تار تنم ناخنی زنی مطرب
هزار ناله بریزم ز پرده پرده ٔ گوش .
سالک یزدی (از آنندراج ).
وگر بمیرد خیزد ز بیم لشکر تو
ز خاک گورش تا حشر ناله و شیون .
شیبانی .
یک ناله ٔ مستانه ز جائی نشنیدیم
ویران شود آن شهر که میخانه ندارد.
؟
ناله را هرچند میخواهم که پنهان برکشم
سینه میگوید که من تنگ آمدم فریاد کن .
؟
نالنده کبوتری چو من طاق از جفت
کز ناله ٔ او دوش نخفتیم و نخفت
او ناله همی کرد ومنش میگفتم
او را چه غمی بود که نتواند گفت .
؟
|| شکوه . شکوی . اشتکا. شکایت
: چرا بینی از من همی نیک و بد
چنین ناله از دانشی کی سزد؟
فردوسی .
خنده ٔ خنجر ز فتح بی قیاست
ناله ٔ دریا ز بذل بی حسابت .
انوری .
|| خروش . صدا. بانگ . غریو
: زمانی برق پرخنده زمانی رعد پرناله
چنان مادر اَبَر سوک عروس سیزده ساله .
رودکی .
غریب نایدش از من غریو گر شب و روز
به ناله رعد غریوانم و به صورت غرو.
کسائی .
چون ز مرغ سحر فغان برخاست
ناله از طاق آسمان برخاست .
عطار.
|| آواز. (غیاث اللغات ). || آوای ادوات موسیقی . صدائی که از آلات موسیقی برخیزد. نغمه . آواز
: لب بیچاده رنگ
۞ و ناله ٔ چنگ
می چون زنگ و کیش زردهشتی .
دقیقی (دیوان چ دبیرسیاقی ص 108).
ز بس ناله ٔ نای و بانگ سرود
همی داد دل جام می را درود.
فردوسی .
سوی طالقان آمد و مرورود
جهان پر شد از ناله ٔ نای و رود.
فردوسی .
همه زیردستان چو گوهرفروش
بماندند با ناله ٔ چنگ و نوش .
فردوسی .
به شادکامی در کاخ تو نشسته به عیش
ز کاخ برشده تا زهره ناله ٔ مزمر.
فرخی .
تا بود شادی جائی که بود زاری زیر
تا بود رامش جائی که بود ناله ٔ بم .
فرخی .
بانگ جوشیدن می باشدمان
ناله ٔ بربط و طنبور و رباب .
منوچهری .
چون که بر آرزوی ناله ٔ زیر و بم چنگ
کس نیارامد بر بی مزه آواز ذباب .
ناصرخسرو.
سرود پهلوی در ناله ٔ چنگ
فکنده سوز آتش در دل سنگ .
نظامی .
|| (اِ) نام نوائی از موسیقی . (آنندراج ). || (اصطلاح تصوف ) در اصطلاح صوفیه ، مناجات . (فرهنگ نظام ). || جوی خرد. (غیاث اللغات ). رودخانه ٔ کوچک . (آنندراج ). رود کوچک . مجرای آب . (ناظم الاطباء).