واصل بن عطا

واصل بن عطا. [ ص ِ ل ِ ن ِ ع َ ] (اِخ ) وی از موالی بود که به سال 80 هجری در مدینه متولد شد و بعد به بصره رفت و در مجلس درس حسن بصری حاضر شد. وفات او در سال 131 هَ .ق . اتفاق افتاد. وی خطیبی بلیغ و سخنوری برومند و مردی متقی و پرهیزکار بود و تألیفاتی نیز داشت و به یاری عمروبن عبید مکتب معتزله ٔ بصره را ایجاد کرد و از جانشینان معروف آنان در بصره عثمان الطویل حفصی بن سالم ، ابوبکرالاصم ، ابوالهذیل العلاف (131 و 235)، ابواسحاق ابراهیم بن سیار نظام (متوفی به سال 221)و ابوعثمان عمروبن بحر جاحظ (متوفی به سال 255) و ابوعلی جبائی (235 - 302) و پسرش ابوهاشم جبائی (متوفی به سال 321) بودند. (از تاریخ ادبیات در ایران تألیف دکتر ذبیح اﷲ صفا ج 1 ص 1). صاحب حبیب السیر درباره ٔ وی چنین آرد: در این سال (131) واصل بن عطاء المعتزلی که در کلام و اصول تصانیف دارد جهان فانی را بدرود کرد و او الثغ بود چنانچه اصلا به حرف «را» تکلم نمیتوانست نمود و عوض «را» عین میگفت . در تاریخ امام یافعی از کتاب انساب که مؤلف آن سمعانی است مروی است که در وقتی که واصل بن عطا به درس حسن بصری میرفت اختلاف در میان امت پیدا شد. خوارج گفتند که مرتکب کبائر کافر است و جماعتی بر آن رفتند که مؤمن به ارتکاب کبائر کافر نمیشود اما فاسق میگردد و ابن عطا انکاراین دو مذهب نموده گفت فاسق این امت نه مؤمن است ونه کافر و حسن او را از مجلس خود مردود ساخته ، ابن عطا به اتفاق عمروبن عبید از مصاحبت حسن بصری اعتزال گزید بنابر این ایشان را با اتباع معتزله گفتند. (حبیب السیر ج 2 چ خیام ص 199). صاحب روضات الجنات کنیه ٔ وی را «ابوحذیفة» نوشته است . برای اطلاع از عقاید معتزلی واصل بن عطا به «معتزله » و به کتاب تاریخ ادبیات صفا ج 1 چ ص 48 و ملل و نحل شهرستانی رجوع شود.