عبدالرحیم یا تقی جعفری

عبدالرحیم جعفری (زاده ۱۲۹۸ تهران) بنیانگذار و مدیر سابق انتشارات امیرکبیر، مهمترین و گسترده‌ترین موسسهٔ خصوصی چاپ و انتشار کتاب، در تاریخ ایران و خاورمیانه است. وی تا سال ۱۳۵۸، دارنده و گردانندهٔ این بنگاه انتشاراتی بود.
محتویات [نمایش]
زندگی [ویرایش]

عبدالرحیم جعفری که او را با نام «تقی جعفری» هم می‌شناسند، در سال ۱۲۹۸ در سختی و تنگدستی چشم به دنیا گشود. مادرش کبری بود و پدرش میرزا علی اکبر؛ پدر پیش از تولد عبدالرحیم به مشهد رفت و هیچ‌گاه بازنگشت. ناگزیر، در غیاب پدر، نام خاندان مادر را بر پسر نهادند: «عبدالرحیم استاد محمد جعفر». وی بعداً، نام خانوادگی خود را به «جعفری» تغییر داد. در دوران کودکی، مدتی تحت سرپرستی خانواده منتخب‌الملک، معاون وقت وزارت امور خارجه، قرار می‌گیرد و چندی طعم آسایش و رفاه را می‌چشد. این خانواده به وی نام «تقی» می‌دهند و او وقتی در مدرسه نام فامیلش را می پرسیدند، خودش را «تقی منتخب‌الملک» معرفی می کرد. دیری نمی‌گذرد که با انتقال آقای منتخب‌الملک به افغانستان، جعفری و مادرش دوباره تنها و بی‌سرپرست می مانند. به ناچار جعفری، درس را رها می‌کند و به کارگری رو می‌آورد و چندی بعد، در چاپخانهٔ «علی اکبر علمی» به کار مشغول میشود. در همین ایام با پیشنهاد آقای علمی، با دختر برادر وی ازدواج می‌کند و زندگی مستقلی تشکیل میدهد. از آنجا که کارگری و کارمندی، بلندنظری و روحیهٔ دوراندیش او را ارضاء نمی‌کرد، با ده ـ دوازده هزار تومان پس انداز، در ۲۸ آبان ۱۳۲۸ در اتاقی در طبقه دوم چاپخانه آفتاب، واقع در خیابان ناصر خسرو، انتشارات امیرکبیر را پایه‌گذاری می‌کند. با درایت و حسن مدیریت جعفری، طولی نمی‌کشد که انتشارات امیرکبیر به یکی از بزرگترین موسسات چاپ و نشر کتاب در کشور تبدیل می‌شود؛ تا جایی که می‌توان او و بنگاه انتشاراتی‌اش را، یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین عوامل تحول فرهنگی ایران در پیش از انقلاب نام نهاد. جعفری در این دوران، می‌کوشد تا در حوزه‌های مختلف، کاستی‌های موجود در زمینهٔ کتاب را مرتفع سازد.
«لادن پارسی» در این خصوص می‌نویسد:
«جعفری که سر نترس، ذهن اقتصادی و دل بزرگی دارد، علاوه بر تاسیس انتشاراتی، چاپخانه و چندین کتابفروشی، در دوران [تصدی] خانلری بر وزارت فرهنگ و هنر در ۱۳۴۲ و در زمانی که کتاب های درسی سامانی ندارند، با تاسیس شرکتی متشکل از چند ناشر و چاپخانه‌دار، چاپ و انتشار کتاب های درسی دوره دبیرستان را به عهده می‌گیرد و در کمتر از یکسال چاپ، پخش و توزیع کتاب های درسی در سراسر کشور را قانونمند می کند. پس از ۱۲ سال تلاش در حوزه کتاب های درسی به امیرکبیر برمی‌گردد و به زودی شرکت کتاب های جیبی و انتشارات ابن سینا و ... را ضمیمه امیرکبیر می‌کند.» [۱]
مصادره اموال [ویرایش]

اموال جعفری و موسسه انتشاراتی امیرکبیر در سال ۱۳۵۸ مصادره میشود. وی در کتاب خاطراتش [۲]، چندین بار به بعضی از موارد اتهامش مانند: انتشار کتاب های صادق هدایت و بزرگ علوی؛ انتشار چهار جلد «تاریخ اجتماعی ایران»؛ انتشار کتاب «مردان خودساخته» که در آن به رضاشاه به عنوان یکی از مردان خودساخته پرداخته شده بود؛ انتشار کتاب های علی دشتی؛ انتشار کتاب «شاه جنگ ایرانیان»؛ نوشتن نامه به شاه برای دریافت طلب، از شرکت طبع و نشر کتاب‌های درسی ایران؛ چاپ تصویری از او و همکارانی که در تهیه و نشر «شاهنامه امیرکبیر» سهیم بودند در کنار فرح پهلوی؛ و داشتن سهام شرکت سهامی افست، که سهامدار عمده اش سازمان شاهنشاهی بود، اشاره می‌کند. اما چنانکه جعفری نوشته، مهمترین دلیل بازداشت، زندانی شدن و مصادره اموال او مشکلاتی است که با اسماعیل رائین پیدا می‌کند.
به نوشته جعفری، انتشارات امیرکبیر پس از مکاتبه با اسماعیل رائین که درآن زمان در انگلستان بود، اجازه انتشار کتاب معروفش "فراماسونری در ایران" را کسب می‌کند و در تمام مراحل چاپ کتاب او را در جریان امر قرار می دهد. رائین که به سختی بیمار است، در تابستان ۱۳۵۸ یک سوم از حق‌التالیف خود را، بدون دادن «رسید»، در چند مرحله از جعفری دریافت می‌کند. مشکل از زمانی آغاز می‌شود که ناشر برای پرداخت‌های بعدی، «رسید» دریافت های قبلی را از رائین طلب می‌کند و او برمی‌آشوبد. پس از چند ماه کشاکش در دادگستری و دادستانی انقلاب، رائین به همراه تعدادی از ماموران دادستانی به امیر کبیر می‌رود. کارگران امیرکبیر علیه او شعار می‌دهند و دقایقی بعد رائین در دفتر انتشارات امیر کبیر در اثر سکته قلبی درمی گذرد و دردسرهای بزرگی که به زندانی شدن او و مصادره موسسه امیرکبیر منجر می‌شود، آغاز می‌گردد. [۱]
این در حالی است که گروهی، نوشته‌های وی را جانبدارانه توصیف می‌کنند و معتقدند در کتاب خاطراتش (در جستجوی صبح)، حقایق وارونه نمایی شده است. [۳]
افتخارات [ویرایش]

تاسیس بزرگترین چاپخانه بخش خصوصى در ایران
۳۰ سال خدمت به چاپ و نشر کتاب در موسسه انتشارات امیرکبیر
چاپ ۲۸۰۰ عنوان کتاب
تاسیس دوازده باب کتابفروشى
دارنده لوح تقدیر از «دائره المعارف بزرگ اسلامى»
پانویس [ویرایش]

↑ ۱٫۰ ۱٫۱ «از رویا تا واقعیت». بی‌بی‌سی فارسی. بازبینی‌شده در ۹ دسامبر ۲۰۱۱.
↑ «درجستجوی صبح»، خاطرات عبدالرحیم جعفری، (۲ جلد)، نشر روزبهان، ۱۳۸۶.
↑ «نقد کتاب «در جستجوی صبح»». راسخون. بازبینی‌شده در ۹ دسامبر ۲۰۱۱.
منابع [ویرایش]

۲۵ سال از 'تصرف' بزرگترین ناشر خاورمیانه گذشت بی‌بی‌سی فارسی
از رویا تا واقعیت بی‌بی‌سی فارسی
در جست و جوی عدالت دنیای اقتصاد
مقاله «موسسه انتشاراتی امیرکبیر» دانشنامه آزاد ویکی‌پدیا (فارسی)
نقد کتاب «در جستجوی صبح» راسخون
رده‌ها: افراد زندهافراد مصادره اموال شده پس از انقلاب ایرانفعالان فرهنگی دوره حکومت پهلوی دومناشران اهل ایران