میر هاشم محدث

-میرهاشم محدث - متولد دوم خرداد ۱۳۳۱ تهران - تحصیلات ابتدایی و متوسط در دبستان و دبیرستان جعفری اسلامی - اخذ دیپلم طبیعی ازدبیرستان مروی ۱۳۴۹ - اخذ لیسانس زیست شناسی از مدرسه عالی علوم اراک ۱۳۵۴ - اخذ فوق لیسانس کتابداری اطلاع رسانی از دانشگاه تهران ۱۳۷۹ - کارشناس کتابهای مرجع مؤسسه لغتنامه دهخدا از ۱۳۶۳ تاکنون - تصحیح و چاپ حدود چهل جلدکتاب از متون مهم تاریخی فارسی همچون: - مرآهٔ الشرق تألیف جیمز مرداک - خلد برین (بخش صفویه) تألیف محمد یوسف واله اصفهانی قزوینی - آتشکده آذر (بخش دوم) تألیف لطفعلی بیک آذر بیگدلی - تقویم التواریخ، تألیف حاجی خلیفه چلبی - مشکوهٔ المسافرین (سفرنامه تبریز - عتبات)، تألیف علی اکبر مشکوهٔ السلطان - یوسف و زلیخا، سروده شهاب ترشیزی - فهرس التواریخ، تألیف رضا قلی خان هدایت - مجمع النفایس، تألیف سراج الدین علی خان آرزو - صحف ابراهیم، تألیف علی ابراهیم خان خلیل بنارلی - نظام التواریخ، تألیف قاضی ناصرالدین بیضاوی - نجوم السماء فی تذکرهٔ العلما، تألیف محمدعلی آزادکشمیری - گلشن محمود، تألیف محمود میرزاقاجار هنوز کسانی در ایران هستند که با شور و عشق، عمرشان را صرف تصحیح متونی می کنند که از پدران ما به یادگار مانده است. اما متأسفانه آنان به فراموشی سپرده شده و در گوشه کتابخانه ها نگهداری می شوند. این آثار شناسنامه و هویت ملت ما است و با چاپ هر کدام از آنها ستون ها و پایه های تمدن ایرانی و اسلامی استوارتر می شود. استاد میرهاشم محدث یکی ازکسانی است که ۳۰ سال از عمر گرانبهای خود را فقط و فقط صرف تصحیح متون کرده و در این راه، با تصحیح متون پراهمیت تاریخی، به فرهنگ جامعه خود خدمت کرده است. میرهاشم محدث در دومین روز از ماه خرداد سال ۱۳۳۱ در خانواده ای فرهنگی در پاچنار تهران به دنیا آمد. خاندان او همه عالمان دین و ادب بوده اند. پدرش استاد فقید دانشکده های ادبیات و الهیات دانشگاه تهران دکتر میرجلال الدین محدث ارموی و دایی هایش جلال آل احمد و شمس آل احمد و دایی مادرش علامه فقید شیخ آقا بزرگ طهرانی مؤلف بزرگترین کتابنامه تشیع الذریعه هستند. پدر بزرگش مرحوم آیت الله حاج سیداحمد آقای طالقانی آل احمد که از زاهدترین افراد روزگار و امام جماعت مسجد پاچنار و برادر بزرگترش دکتر علی محدث است که وی نیز از مصححین کوشا و موفق است. وی این توفیق را یافت که به نحو احسن بار امانتی راکه به او منتقل شده است به دوش بکشد. ولی خودش معتقد است که فقط لطف خدا در این راه کمک او بوده است. دوران دبستان و دبیرستان را در مدرسه جعفری اسلامی گذراند و بنا به سفارش پدرش که مایل نبود پسرانش وارد وادی ادبیات شوند به ناچار در رشته طبیعی دیپلم گرفت و پس از اخذ لیسانس زیست شناسی یکسره به وادی تصحیح روی آورد. کارآموزی این هنر را در محضر پدرش که از بزرگترین و نام آورترین مصححین زمان خود بود فراگرفت و در تصحیح کتاب هایی که آن مرحوم از سال ۱۳۵۰ به بعد چاپ کرد کمک اصلی ایشان بود. فهرست کتاب های حکمت اسلام و النقض و شرح فارسی شهاب الاخبار را هم او استخراج کرد. تلمذ نزد پدر و همت والای میرهاشم محدث، سبب شده است که وی یکی از سرآمدان تصحیح در دوره خود باشد و بتواند حدود چهل جلد کتاب از متون مهم تاریخی فارسی را تصحیح کند. ▪ از مهم ترین این کتاب ها می توان به موارد زیر اشاره کرد: ظهور تیمور تألیف عباس اقبال آشتیانی، مکاتبات ایران و انگلیس (درباره پناهندگی فرهاد میرزا قاجار به آن سفارت، آثار تاریخی طهران (اماکن متبرکه) تألیف سیدمحمد تقی مصطفوی کاشانی، تاریخ قزلباش، مجمع الانساب (بخش دوم) تألیف محمد بن علی بن محمد شبانکاره ای، تطبیق لغات جغرافیای قدیم و جدید ایران تألیف محمدحسن خان اعتمادالسلطنه، انیس المؤمنین تألیف محمد بن اسحاق بن محمد حموی، مرآهٔ الشرق تألیف جیمز مرداک، آثار احمدی تألیف احمدبن تاج الدین حسن استرآبادی، تاریخ مختصر ادبیات ایران تألیف عباس اقبال آشتیانی، تذکرهٔ خاوری تألیف میرزا فضل الله خاوری شیرازی و... آثار تصحیح شده توسط استاد محدث را می توان در بخش های تاریخ اسلام، تاریخ جغرافیای ایران، تذکره ها و تواریخ عمومی طبقه بندی کرد. میرهاشم محدث یکی از سعادت های زندگیش را همنشینی و شاگردی استادانی می داند که همه مایه افتخار ایران هستند. در سال۱۳۶۲ وی به عنوان کتابدار در مؤسسه لغتنامه دهخدا استخدام شد و از محضر استادان بزرگی چون دکتر سیدجعفر شهیدی و دکتر سیدمحمد دبیرسیاقی تاکنون بهره مند شده است. محدث در ترجمه جلد اول معجم البلدان همکار مستقیم دکتر علینقی منزوی بود و دو کتاب با همکاری استاد فقید دکتر عبدالحسین نوایی چاپ کرده است. او تاکنون در بیش از ده کنگره و سمینار داخلی شرکت کرده و سخنرانی ایراد نموده است. همان طور که پیش از این گفته ذکر شد حوزه کار میرهاشم محدث فقط تاریخ اسلام و ایران است. در زمینه تاریخ اسلام او موفق به چاپ آثار احمدی و تفسیر سوره یوسف و انیس المؤمنین شده است. آثار احمدی کتابی است تألیف احمدبن تاج الدین حسن استرآبادی از علمای قرن دهم که فقط به زندگی پیامبر گرامی اسلام (ص) پرداخته است. انیس المؤمنین هم کتابی است تألیف محمدبن اسحاق بن محمد حموی که در سال۹۳۸ تألیف شده و موضوع آن تاریخ چهارده معصوم است. روش کار حموی این گونه است که پس از یک بند که به اطلاعات فردی آن امام می پردازد، فصلی به تاریخ زندگی ایشان اختصاص می دهد که به اهمیت آن می افزاید. از جمله در شرح احوال حضرت امام جعفر صادق (ع) وقتی تاریخ زندگی آن امام همام را می نویسد حدود هفتاد صفحه فقط به قیام ابومسلم خراسانی می پردازد. روی هم رفته این متن یکی از متون خوب تاریخی است و در زمینه قیام هایی که علیه امویان و عباسیان شده یکی از مأخذ هم است. قیام هایی همچون قیام سلیمان بن صرد خزاعی،مختار، صالح بن مسرح، شبیب بن یزید، شوذب خارجی، ابومسلم خراسانی و فتوای محقق کرکی در لعن ابومسلم و سوزاندن قبر او، خروج سنباد مجوسی، خروج مقنع، قیام بابک خرم دین و قیام احمد بن نصر خزاعی. خوشبختانه چاپ دوم این کتاب با حروفچینی جدید و مقابله با یک نسخه که بعد از چاپ اول به دست آمد به زودی منتشر خواهد شد. تفسیر سوره یوسف هم تألیف علی بن علی نجار شوشتری است که از شاگردان محدث جزایری بوده است. در زمینه تاریخ جغرافیایی میرهاشم محدث موفق شده ۶جلد کتاب به چاپ برساند که مرآهٔ البلدان و ترجمه آثار البلاد از مهم ترین آن ها است. مرآهٔ البلدان که مهم ترین کتاب جغرافیای تاریخی مربوط به شهرها و دهات ایران است و با همکاری دکتر عبدالحسین نوایی در سال ۱۳۶۹ در سه جلد توسط انتشارات دانشگاه تهران چاپ شده است. مقدمه عالمانه دکتر نوایی و فهرست های نه گانه ای که محدث برای این کتاب استخراج کرده اند بیان کردنی است. کتاب مهم دیگری که ایشان همت به چاپ آن کرده اند ترجمه آثار البلاد زکریای قزوینی است که از مهم ترین منابع جغرافیای تاریخی است بخصوص که جهانگیر میرزا قاجار مترجم آن اطلاعاتی هم به کتاب افزوده است. تذکره ها هم یکی از موضوعاتی است که استاد محدث تاکنون توانسته اند هفت تذکره را تصحیح عالمانه کرده و به چاپ برسانند. یکی از این تذکره ها آتشکده،آذر است که نیمی از این تذکره قبلاً توسط استاد فقید دکتر سیدحسن سادات ناصری بدون فهرست چاپ شده بود. نیمه دیگر آن را هم محدث به طور شایسته ای چاپ کرده و فهرست های نیمه نخست را استخراج و به این جلد ضمیمه کرده است. یکی دیگر از تذکره ها نجوم السماء است که اختصاص به معرفی علمای دینی ایران در قرون یازدهم و دوازدهم و سیزدهم دارد. صحف ابراهیم و مجمع النفایس هم دو تذکره ای هستند که با تعلیقاتی به اندازه متن اخیراً توسط میرهاشم محدث منتشر شده است. اما بیشترین آثاری که توسط ایشان تاکنون تصحیح و چاپ شده تواریخ عمومی ایران هستند. کتاب هایی مانند مجمع الانساب شبانکاره ای، نظام التواریخ قاضی بیضاوی، خلدبرین که تاکنون ایشان توانسته اند دو جلد آن را چاپ کنند و جلد سوم که تاریخ مغول است مدتی است آماده چاپ است. قسمت تیموریان و ترکمانان خلدبرین شامل پیشگفتاری از خاورشناس معروف ویلم فلور است. این دانشمند نوشته است: «محدث نیاز چندانی به معرفی شدن ندارد. او پس از تصحیح و منتشر کردن کتاب کوچک ولی با ارزش تاریخ قزلباشان همه ما را مدیون خود کرد.»کتاب آخری را که محدث زیر چاپ دارد لب التواریخ یحیی بن عبداللطیف قزوینی است که تاریخ عمومی ایران است. یکی از ویژگی های ارزشمند کار محدث ارائه فهرست های دقیق است. وی معتقد است که استخراج فهرست های ارزنده و دقیق برای هر کتاب کمک فراوانی به خواننده می کند. به همین خاطر برای مرآهٔ البلدان ۹ فهرست استخراج کرده که خود فهرست ها سیصد و پنجاه صفحه شده. او می گوید پس از چاپ این کتاب یکی از استادان دانشگاه که سال ها درباره زمین لرزه ها و آتشفشان های ایران تحقیق می کرده این فهرست ها را ستوده و گفته اگر این فهرست ها نبود من باید هر سه هزار صفحه این کتاب را می خواندم اما اکنون به راحتی و در عرض چند ثانیه به خواسته ام رسیدم. محدث با استخراج فهرست های کامپیوتری بسیار مخالف است و می گوید: اگرچه استخراج دستی فهرست، وقت و خستگی بیشتری می برد اما قابل اعتمادتر است. محدث در تصحیح روش خاصی را پیروی می کند و اعتقاد دارد پاورقی و تعلیقات اضافی نه تنها چیزی به ارزش کتاب نمی افزاید بلکه گاهی موجب بی اعتباری کار می شود. او در مجمع الانساب و خلدبرین هیچگونه پاورقی یا توضیحی ارائه نداده اما در تقویم التواریخ یا صحف ابراهیم یا مجمع النفایس بیشتر از متن کتاب تعلیقات افزوده. در لب التواریخ هم تا آنجا که لازم بوده در پاورقی توضیحات نوشته. او معتقد است عصر ما عصر چکیده نویسی است نه روده درازی! از کار استادان مصحح نسل اول معتقد به شیوه مرحوم عباس اقبال و استاد ایرج افشار است و می گوید مردم دیگر حوصله خواندن شرح را ندارند و به قول استاد احمد منزوی اشاره می کند که عصر تعلیقه نویسی دیگر تمام شده. محدث با پشتکارش تاکنون توانسته یک تنه این همه خدمت کند. او همیشه در زندگی آیه «الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا »را سرمشق خود داشته و به کسانی هم که می خواهند در هرکاری موفق باشند سفارش می کند که باید استقامت و پشتکار داشته باشند. بدون شک در آینده هم با همتی که او دارد بتواند آثار گرانبهایی را به ایران و ایرانیان ارزانی دارد. میرهاشم محدث تاکنون جز تحقیق به کار دیگری نپرداخته. هیچگاه دنبال پست و مقام و مدرک دانشگاهی نبوده و تاکنون هیچ جایزه ای هم به او نداده اند اما او هرگز لحظه ای به این مسأله فکر نکرده و در پنجاه و پنج سالگی در انزوا به زندگی درویشی قناعت کرده و همچنان برای اعتلای ایران، پرتوان و پرکار است. او موفقیت هایش را مرهون همسر بزرگوار و فرزندانش می داند. در پایان این مجال اندک باید گفت از آنجا که مصححان برجسته و پرکاری چون استاد میرهاشم محدث در جامعه انگشت شمارند برعهده منتقدان اهل فرهنگ و نهادهای فرهنگی است که با معرفی و بررسی آثار وی به قدردانی و دلجویی از او و امثال او بپردازند. محمد مفتاحی منبع : روزنامه ایران