نوروز

نوروز برابر با اول فروردین ماه (تقویم شمسی)، جشن آغاز سال و یکی از کهن‌ترین جشن‌های به جا مانده از دوران باستان است. خاستگاه نوروز در ایران باستان می باشدو هنوز مردم مناطق مختلف فلات ایران نوروز را جشن می‌گیرند. امروزه زمان برگزاری نوروز، در آغاز فصل بهار است. نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال نو محسوب می‌شود و در برخی دیگر از کشورها تعطیل رسمی است.

بنا به پیشنهاد جمهوری آذربایجان،[۱] مجمع عمومی سازمان ملل در نشست ۴ اسفند ۱۳۸۸ (۲۳ فوریه ۲۰۱۰) ۲۱ ماه مارس را به‌عنوان روز جهانی عید نوروز، با ریشهٔ ایرانی به‌رسمیت شناخت و آن را در تقویم خود جای داد. در متن به تصویب رسیده در مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز، جشنی با ریشه ایرانی که قدمتی بیش از ۳ هزار سال دارد و امروزه بیش از ۳۰۰ میلیون نفر آن را جشن می‌گیرند توصیف شده‌است.[۲]

پیش از آن در تاریخ ۸ مهر ۱۳۸۸ خورشیدی، نوروز توسط سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد، به عنوان میراث غیر ملموس جهانی، به ثبت جهانی رسیده‌بود.[۳] در ۷ فروردین ۱۳۸۹ نخستین دورهٔ جشن جهانی نوروز در تهران برگزار شد و این شهر به عنوان «دبیرخانهٔ نوروز» شناخته شد.

محتویات [نمایش]
زمان نوروز [ویرایش]

جشن نوروز از لحظهٔ اعتدال بهاری آغاز می‌شود. در دانش ستاره‌شناسی، اعتدال بهاری یا اعتدال ربیعی در نیم‌کره شمالی زمین به لحظه‌ای گفته می‌شود که خورشید از صفحه استوای زمین می گذرد و به سوی شمال آسمان می‌رود. این لحظه، لحظه اول برج حمل نامیده می‌شود،[۴] و در تقویم هجری خورشیدی با نخستین روز (هرمز روز یا اورمزد روز) از ماه فروردین برابر است. نوروز در تقویم میلادی با ۲۰، ۲۱ یا ۲۲ مارس مطابقت دارد.[۵]

در کشورهایی مانند ایران و افغانستان که تقویم هجری شمسی به کار برده می‌شود، نوروز، روز آغاز سال نو است. اما در کشورهای آسیای میانه و قفقاز، تقویم میلادی متداول است و نوروز به عنوان آغاز فصل بهار جشن گرفته می‌شود و روز آغاز سال محسوب نمی‌شود.[۶]

واژهٔ نوروز [ویرایش]

واژه نوروز یک اسم مرکب است که از ترکیب دو واژهٔ فارسی «نو»(تازه - جدید.اکنون) و «روز»(رووز-رز-روژ در فارسی میانه به چم خورشید و آفتاب هم بکار می رفته امروز معادل the day ) به وجود آمده است. امروزه در فارسی این نام در دو معنی به‌کار می‌رود: [۷]

۱) نوروز عام: روز آغاز اعتدال بهاری(برابری شب و روز) و آغاز سال نو
۲) نوروز خاص: روز ششم فروردین با نام «روز خرداد»

ایرانیان باستان از نوروز به عنوان ناوا سرِدا یعنی سال نو یاد می‌کردند. مردمان ایرانی آسیای میانه نیز در زمان سغدیان و خوارزمشاهیان، نوروز را نوسارد و نوسارجی به معنای سال نو می‌نامیدند.[۸]

واژه نوروز در الفبای لاتین [ویرایش]
در متن‌های گوناگون لاتین، بخش نخست واژه نوروز با املای No،Now،Nov وNew Naw و بخش دوم آن با املای Ruz، Rooz و Rouz نوشته شده است. در برخی از مواقع این دو بخش پشت سر هم و در برخی با فاصله نوشته می‌شوند . در تلفظ خراسانی و فارسی میانه آنرا به شکل Newrouz نیروز تلفظ می کرده اند که بسیار شبیه به نیوروز است و ترجمه آن می شود روز جدیدیا همان اولین روز سال نو.

اما به باور احسان یارشاطر بنیان‌گذار دانشنامه ایرانیکا، نگارش این واژه در الفبای لاتین با توجه به قواعد آواشناسی، به شکل Nowruz توصیه می‌شود. این شکل از املای واژه نوروز، هم‌اکنون در نوشته‌های یونسکو و بسیاری از متون سیاسی به کار می‌رود.[۹]

پیشینه [ویرایش]

منشأ و زمان پیدایش نوروز، به درستی معلوم نیست.[۸] در برخی از متن‌های کهن ایران ازجمله شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید و در برخی دیگر از متن‌ها، کیومرث به‌عنوان پایه‌گذار نوروز معرفی شده‌است.[۱۰] پدید آوری نوروز در شاهنامه، بدین گونه روایت شده‌است که جمشید در حال گذشتن از آذربایجان، دستور داد تا در آنجا برای او تختی بگذارند و خودش با تاجی زرین بر روی تخت نشست. با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان نورانی شد و مردم شادمانی کردند و آن روز را روز نو نامیدند.[۸]

برخی از روایت‌های تاریخی، آغاز نوروز را به بابلیان نسبت می‌دهد. بر طبق این روایت‌ها، رواج نوروز در ایران به ۵۳۸ سال قبل از میلاد یعنی زمان حمله کورش بزرگ به بابل بازمی‌گردد.[۸] همچنین در برخی از روایت‌ها، از زرتشت به‌عنوان بنیان‌گذار نوروز نام برده شده‌است.[۸] اما در اوستا (دست کم در گاتها) نامی از نوروز برده نشده‌است.[۱۱]

نوروز در زمان سلسله هخامنشیان [ویرایش]
کوروش دوم بنیان‌گذار هخامنشیان، نوروز را در سال ۵۳۸ قبل از میلاد، جشن ملی اعلام کرد. وی در این روز برنامه‌هایی برای ترفیع سربازان، پاکسازی مکان‌های همگانی و خانه‌های شخصی و بخشش محکومان اجرا می‌نمود.[۱۰] این آیین‌ها در زمان دیگر پادشاهان هخامنشی نیز برگزار می‌شده‌است. در زمان داریوش یکم، مراسم نوروز در تخت جمشید برگزار می‌شد. البته در سنگ‌نوشته‌های به‌جا مانده از دوران هخامنشیان، به‌طور مستقیم اشاره‌ای به برگزاری نوروز نشده‌است.[۸] اما بررسی‌ها بر روی این سنگ‌نوشته‌ها نشان می‌دهد که مردم در دوران هخامنشیان با جشن‌های نوروز آشنا بوده‌اند،[۱۱] و هخامنشیان نوروز را با شکوه و بزرگی جشن می‌گرفته‌اند.[۸][۱۲] شواهد نشان می‌دهد داریوش اول هخامنشی، به مناسبت نوروز در سال ۴۱۶ قبل از میلاد سکه‌ای از جنس طلا ضرب نمود که در یک سوی آن سربازی در حال تیراندازی نشان داده شده‌است.[۱۰]

در دوران هخامنشی، جشن نوروز در بازه‌ای زمانی میان ۲۱ اسفند تا ۱۹ اردیبهشت برگزار می‌شده‌است.[۱۲]

نوروز در زمان اشکانیان و ساسانیان [ویرایش]
در زمان اشکانیان و ساسانیان نیز نوروز گرامی داشته می‌شد. در این دوران، جشن‌های متعددی در طول یک سال برگزار می‌شد که مهمترین آنها نوروز و مهرگان بود. برگزاری جشن نوروز در دوران ساسانیان چند روز (دست کم شش روز) طول می‌کشید و به دو دوره نوروز کوچک و نوروز بزرگ تقسیم می‌شد. نوروز کوچک یا نوروز عامه به مدت پنج روز، از یکم تا پنجم فروردین گرامی داشته می‌شد و روز ششم فروردین (خردادروز)، جشن نوروز بزرگ یا نوروز خاصه برپا می‌شد.[۱۱] در هر یک از روزهای نوروز عامه، طبقه‌ای از طبقات مردم (دهقانان، روحانیان، سپاهیان، پیشه‌وران و اشراف) به دیدار شاه می‌آمدند و شاه به سخنان آنها گوش می‌داد و برای حل مشکلات آنها دستور صادر می‌کرد. در روز ششم، شاه حق طبقات گوناگون مردم را ادا کرده بود و در این روز، تنها نزدیکان شاه به حضور وی می‌آمدند.[۱۳]

شواهدی وجود دارد که در دوران ساسانی سال‌های کبیسه رعایت نمی‌شده‌است. بنابراین نوروز هر چهار سال، یک روز از موعد اصلی خود (آغاز برج حمل) عقب می‌ماند و درنتیجه زمان نوروز در این دوران همواره ثابت نبود و در فصل‌های گوناگون سال جاری بود.[۱۴]

اردشیر بابکان، بنیان گذار سلسله ساسانیان، در سال ۲۳۰ میلادی از دولت روم که از وی شکست خورده بود، خواست که نوروز را در این کشور به رسمیت بشناسند. این درخواست مورد پذیرش سنای روم قرار گرفت و نوروز در قلمرو روم به Lupercal معروف شد.[۱۰]

در دوران ساسانیان، ۲۵ روز پیش از آغاز بهار، در دوازده ستون که از خشت خام برپا می‌کردند، انواع حبوبات و غلات (برنج، گندم، جو، نخود، ارزن، و لوبیا) را می‌کاشتند و تا روز شانزدهم فروردین آنها را جمع نمی‌کردند. هر کدام از این گیاهان که بارورتر شود، در آن سال محصول بهتری خواهد داد. در این دوران همچنین متداول بود که در بامداد نوروز، مردم به یکدیگر آب بپاشند.[۱۳] از زمان هرمز اول مرسوم شد که مردم در شب نوروز آتش روشن نمایند.[۱۳] همچنین از زمان هرمز دوم، رسم دادن سکه در نوروز به‌عنوان عیدی متداول شد.[۱۰]

نوروز پس از اسلام [ویرایش]


نقشی از جشن چهارشنبه سوری در عمارت چهل ستون
از برگزاری آیین‌های نوروز در زمان امویان نشانه‌ای در دست نیست و در زمان عباسیان نیز به نظر می‌رسد که خلفا گاهی برای پذیرش هدایای مردمی، از نوروز استقبال می‌کرده‌اند. با روی کار آمدن سلسله‌های سامانیان و آل بویه، جشن نوروز با گستردگی بیشتری برگزار شد.[۱۱]

در دوران سلجوقیان، به دستور جلال‌الدین ملک‌شاه سلجوقی تعدادی از ستاره شناسان ایرانی از جمله خیام برای بهترسازی گاهشمار ایرانی گرد هم آمدند. این گروه، نوروز را در یکم بهار (ورود آفتاب به برج حمل) قرار دادند و جایگاه آن را ثابت نمودند.[۱۱] بر اساس این گاهشمار که به تقویم جلالی معروف شد، برای ثابت ماندن نوروز در آغاز بهار، مقرر شد که حدوداً هر چهار سال یک‌بار (گاهی هر پنج سال یک بار)، تعداد روزهای سال را به‌جای ۳۶۵ روز برابر با ۳۶۶ روز در نظر بگیرند. این گاهشمار از سال ۳۹۲ هجری آغاز شد.[۱۴]

نوروز در دوران صفویان نیز برگزار می‌شد. در سال ۱۵۹۷ میلادی، شاه عباس صفوی مراسم نوروز را در عمارت نقش جهان اصفهان برگزار نمود و این شهر را پایتخت همیشگی ایران اعلام نمود.[۱۰]

نوروز از دیدگاه اسلام و تشیع [ویرایش]
نوشتار اصلی: نوروز در تشیع
در اسلام و به ویژهٔ آیین تشیع به نوروز به عنوان روزی خجسته نگاه شده‌است و بر گرامی داشتن آن تأکید شده‌است. از دیدگاه شیعه، نوروز روز ظهور امام زمان است. در حدیثی از امام صادق آمده‌است:

«روز نوروز همان روزی است که خداوند در آن از بندگانش پیمان گرفت که او را پرستش کنند و هیچ چیزی را شریک او ندانند و این که به پیامبران و اولیایش ایمان بیاورند و آن نخستین روزی است که خورشید در آن طلوع کرده، و بادهای باردار کننده در آن وزیده‌است و گلها و شکوفه‌های زمین آفریده شده‌است. و آن روزیست که کشتی نوح(ع) به کوه جودی قرار گرفت. و آن روزی است که در آن قومی که از ترس مرگ از خانه‌های خود بیرون آمدند و آنها هزارها نفر بودند پس خداوند آنها را بمیراند و سپس آنها را در این روز زنده کرد. و آن روزیست که جبرئیل بر پیامبر (ص) فرود آمد. و آن همان روزیست که ابراهیم(ع) بتهای قوم خود را شکست. و آن همان روزیست که پیغمبر خدا، امیرالمومنین علی(ع) را بر دوش خود سوار کرد تا بتهای قریش را از بالای خانه خدا به پائین انداخت و آنها را خرد کرد...»
[۱۵][۱۶][۱۷][۱۸]

نوروز در دوران معاصر [ویرایش]
همچنین ببینید: جشن جهانی نوروز
نوروز به عنوان یک میراث فرهنگی در دوران معاصر همواره مورد توجه مردم قرار داشته و هر ساله برگزار می‌شود. البته برگزاری جشن نوروز به صورت آشکار در برخی از کشورها توسط برخی حکومت‌ها برای مدت زمانی ممنوع بوده‌است. حکومت شوروی برگزاری جشن نوروز را در برخی از کشورهای آسیای میانه مانند ترکمنستان، قرقیزستان و تاجیکستان ممنوع کرده بود و این ممنوعیت تا زمان میخائیل گورباچف ادامه داشت. با این وجود، مردم این مناطق نوروز را به‌گونهٔ پنهانی و یا در روستاها جشن می‌گرفته‌اند.[۱۹][۲۰] همچنین برخی از مردم این مناطق برای جلب موافقت مقامات محلی نام دیگری بر روی نوروز می‌گذاشتند؛ به‌طور مثال در تاجیکستان، مردم با اطلاق جشن لاله یا جشن ۸ مارس سعی می‌کردند که آیین‌های نوروز را بی مخالفت مقامات دولتی به جای آورند.[۸] همچنین در افغانستان، در دوران حکومت طالبان، برگزاری جشن نوروز ممنوع بود و این حکومت تنها تقویم هجری قمری را به رسمیت می‌شناخت.[۴]

نوروز در اشعار فارسی [ویرایش]
نوشتار اصلی: بهاریه
گویندگان ایرانی از دیرباز تاکنون در وصف نوروز و جشن فروردین که همراه مواهب گرانبهای طبیعت و هنگام تجدید عهد نشاط و شادمانی است، داد سخن داده‌اند و ما در ذیل به برخی از لطایف اشعار پارسی در این موضوع اشارت می‌کنیم:

نوروز فراز آمد و عیدش به اثر بر نزد یکدگر و هر دو زده یک بدگر بر
نوروز جهان پرور مانده ز دهاقین دهقان جهان دیده‌اش پرورده ببر بر
آن زیور شاهانه که خورشید برو بست آورد همی خواهد بستن به شجر بر
و هم او در قصیده دیگر چنین گوید:

نوروز بزرگ آمد آرایش عالم میراث به نزدیک ملوک عجم از جم...
فرخی ترجیع‌بند مشهوری در وصف نوروز دارد که بند اول آن چنین است:

ز باغ ای باغبان ما را همی بوی بهار آید کلید باغ ما را ده که فردامان به کار آید
کلید باغ را فردا هزاران خواستار آید تو لختی صبر کن چندان که قمری بر چنار آید
چو اندر باغ تو بلبل به دیدار بهار آید ترا مهمان ناخوانده به روزی صد هزار آید
کنون گر گلبنی را پنج شش گل در شمار آید چنان‌دانی که هرکس را همی زو بوی یار آید
بهار امسال پندار همی خوشتر ز پار آید وزین خوشتر شود فردا که خسرو از شکار اید
بدین شایستگی جشنی بدین بایستگی روزی ملک را در جهان هر روز جشنی داد و نوروزی
منوچهری مسمطی در نوروز ساخته که بند اول آن این است:

آمد نوروز هم از بامداد آمدنش فرخ و فرخنده باد
باز جهان خرم و خوب ایستاد مرد زمستان و بهاران بزاد
ز ابر سیه روی سمن بوی راد گیتی گردید چو دارالقرار
هم او در مسمط دیگر گفته:

نوروز بزرگم بزن ای مطرب نوروز زیرا که بود نوبت نوروز به نوروز
برزن غزلی نغز و دل‌انگیز و دلفروز ور نیست ترا بشنو از مرغ نوآموز
کاین فاخته زان کوز و دگر فاخته زانکوز بر قافیه خوب همی خواند اشعار
بوالفرج رونی گوید:

جشن فرخنده فروردین است روز بازار گل و نسرین است
آب چون آتش عود افروزست باد چون خاک عبیر آگین است
باغ پیراسته گلزار بهشت گلبن آراسته حورالعین است
مسعود سعد سلمان از عید مزبور چنین یاد کند:

رسید عید و من از روی حور دلبر دور چگونه باشم بی روی آن بهشتی حور
رسید عید همایون شها به خدمت تو نهاده پیش تو هدیه نشاط لهو و سرور
برسم عید شها باده مروق نوش به لحن بربط و چنگ و چغانه و طنبور
جمال‌الدین عبدالرزاق گفته:

اینک اینک نوبهار آورد بیرون لشکری هریکی چون نوعروسی در دگرگون زیوری
گر تماشا می‌کنی برخیز کاندر باغ هست باد چون مشاطه‌ای و باغ چون لعبت گری
عرض لشکر می‌دهد نوروز و ابرش عارض است وز گل و نرگس مر او را چون ستاره لشکری
حافظ در غزلی گفته:

ز کوی یار می‌آید نسیم باد نوروزی از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی
چو گل گر خرده‌ای داری خدا را صرف عشرت کن که قارون را غلطها داد سودای زراندوزی
ز جام گل دگر بلبل چنان مست می‌لعلست که زد بر چرخ فیروزه صفیر تخت فیروزی
به صحرا رو که از دامن غبار غم بیفشانی به گلزار آی کز بلبل غزل گفتن بیاموزی
هاتف در قصیده‌ای گوید:

نسیم صبح عنبر بیز شد بر توده غبرا زمین سبز نسرین خیز شد چون گنبد خضرا
ز فیض ابر آزاری زمین مرده شد زنده ز لطف باد نوروزی جهان پیر شد برنا
بگرد سرو گرم پرفشانی قمری نالان به پای گل به کار جان سپاری بلبل شیدا...
همایون روز نوروز است امروز و بیفروزی بر اورنگ خلافت کرده شاه لافتی ماوی
قاآنی در قصیده‌ای به وصف نخستین روز بهار گوید:

رساند باد صبا مژده بهار امروز ز توبه توبه نمودم هزار بار امروز
هوا بساط زمرد فکند در صحرا بیا که وقت نشاطست و روز کار امروز
سحاب بر سر اطفال بوستان بارد به جای قطره همی در شاهوار امروز
رسد به گوش دل این مژده‌ام ز هاتف غیب که گشت شیر خداوند شهریار امروز
[۲۱]

جغرافیای نوروز [ویرایش]

نوشتار اصلی: جغرافیای جشن نوروز

منطقه‌ای که در آن جشن نوروز برگزار می‌شد، امروزه شامل چند کشور می‌شود و همچنان در این کشورها جشن گرفته می‌شود. برخی آیین‌های نوروز در این کشورها با هم متفاوت‌اند. مثلاً در افغانستان سفره هفت‌میوه می‌چینند؛ اما در ایران سفره هفت سین می‌اندازند.

جغرافیای نوروز با نام نوروز یا مشابه آن، سراسر خاورمیانه، بالکان، قزاقستان، تاتارستان، در آسیای میانه چین غربی (ترکستان چین)، سودان، زنگبار، در آسیای کوچک سراسر قفقاز تا آستراخان و نیز آمریکای شمالی، هندوستان، پاکستان، بنگلادش، بوتان، نپال و تبت را شامل می‌شود.[۲۲]

همچنین کشورهایی مانند مصر و چین جزو سرزمین‌هایی نیستند که در آنها نوروز جشن گرفته می‌شد، اما امروزه جشن‌هایی مشابه جشن نوروز در این کشورها برگزار می‌شود.

در تاریخ ۳۰ مارس ۲۰۰۹[۲۳] (۱۰ فروردین ۱۳۸۸)، پارلمان فدرال کانادا، اولین روز بهار هر سال را به عنوان نوروز (Nowruz Day)، عید ملی ایرانیان و بسیاری اقوام دیگر نامگذاری کرد.[۲۴][۲۳]

در تاریخ ۲۴ فوریه ۲۰۱۰ سازمان ملل متحد با تصویب یک قطعنامه در مقر سازمان در نیویورک، عید نوروز را به عنوان روز بین‌المللی نوروز و فرهنگ صلح در جهان به رسمیت شناخت.[۲۵]

[نمایش]
ن • ب • و
جغرافیای جشن نوروز
آیین‌ها [ویرایش]

خانه‌تکانی [ویرایش]
نوشتار اصلی: خانه‌تکانی
خانه‌تکانی یکی از آیین‌های نوروزی است که مردم بیشتر مناطقی که نوروز را جشن می‌گیرند به آن پایبندند. در این آیین، تمام خانه و وسایل آن در آستانه نوروز گردگیری، شستشو و تمیز می‌شوند.[۲۶] این آیین در کشورهای مختلف از جمله ایران، تاجیکستان و افغانستان برگزار می‌شود.[۲۷]

آتش‌افروزی [ویرایش]


برگزاری مراسم آتش‌افروزی در میان کردها در شهر استانبول، ترکیه
رسم افروختن آتش، از زمان‌های کهن در مناطق نوروز متداول شده است. در ایران، جمهوری آذربایجان و بخش‌هایی از افغانستان، این رسم به‌صورت روشن کردن آتش در شب آخرین چهارشنبه سال متداول است. این مراسم چهارشنبه‌سوری نام دارد.[۲۷] پریدن از روی آتش در ایام نوروز در ترکمنستان نیز رایج است.[۲۸]

همچنین رسم افروختن آتش در بامداد نوروز بر پشت بام‌ها در میان برخی از زرتشتیان (از جمله در برخی از روستاهای یزد در ایران) مرسوم است.[۲۹]

سفره‌های نوروزی [ویرایش]


سفره هفت سین از سفره‌های نوروزی است که در ایران، جمهوری آذربایجان و برخی از نقاط افغانستان رایج است.


سفره هفت سین در ایستگاه راه آهن تهران - نوروز ۱۳۹۰
سفره‌های نوروزی یکی از آیین‌های مشترک در مراسم نوروز در بین مردمی است که نوروز را جشن می‌گیرند. در بسیاری از نقاط ایران، جمهوری آذربایجان[۳۰] و برخی از نقاط افغانستان، سفره هفت سین پهن می‌شود. در این سفره هفت چیز قرار می‌گیرد که با حرف سین آغاز شده باشد؛ مثل سیر، سنجد، سمنو، سیب و ...[۳۱][۳۲] به هفت سینی که چیده می‌شود معانی خاصی نسبت داده‌اند. مثلاً سیب را نماد زیبایی و تندرستی، سنجد را نماد عشق و محبت، و سکه را رزق و روزی گفته‌اند.سفره نوروز از زمانهای کهن بوده اما به این صورت بوده است که سفره ای را پهن می کردند و در بشقابهای سفالی و یا فلزی آنواع آجیلهای خشک شده مانند توت خشک - برگه خشک شده زردآلو و هلو و پختیک(پخته شده و خشک شده لبو)و عسل و سر شیر خشک شده، کلوچه، گعگ (کیک) قطاب و نان سرموکی و ... می گذاشتند تخم مرغ رنگ شده حتما در سفره وجود داشت. در این سفره بعضی چیزها فقط جنبه زیبایی داشت مانند تخم مرغ و آیینه ولی سایر چیزها برای خوردن و پذیرایی میهمانان بودو هر زمان که تمام می شد بلافاصله صاحبخانه ظروف را مجدد برای میهمانان جدید پر می کرد. اما اینکه هفت چیز با نام سین باشد پدیده جدیدی است به نظر می‌رسد گذاشتن هفت جزء آغازشونده با حرف سین در سفرهٔ نوروزی پدیده‌ای است که در اواخر دوره قاجار رایج شده و پیشینهٔ تاریخی ندارد، بلکه توسط رسانه‌ها فراگیر شده است.ضمنا مردم قبل از نوروز به حمام می رفتند و شلوغ ترین روزهای سال گرمابه ها چند روز سال نو بود گرمابه که معمولا با چوب و هیزم در (گرخانه)GOr khaneh یا آتش خانه آب حمام را گرم می کرد حتما یک ذخیره خاص چوب و هیزم را برای روزهای نوروز ذخیره می کرد. شب نوروز همه پلو یا چلو خورش می خوردند بسیاری از خانواده ها سالی فقط یکبار می توانستن چلو خورش بخورند و انهم شب نوروز بود.از این پلو برای فقرا، سلمانی(آرایشگر)و حمامی(مسئول آتش حمام)و برای کدخدای هر محل هم پیشکش می بردند.

پهن کردن سفرهٔ نوروزی در ایران آداب و رسوم خاصی دارد و روی سفره اجزای دیگری به‌ویژه آینه، شمع، و آب نیز حضور دارند. از دیگر اجزای سفرهٔ امروزی می‌شود از ماهی و تخم مرغ رنگ‌شده یاد کرد.

در کابل و شهرهای شمالی افغانستان، سفره هفت میوه متداول است. در این سفره، هفت میوه قرار می‌گیرد، از جمله؛ کشمش سبز و سرخ، چارمغز، بادام، پسته، زردآلو و سنجد.[۳۱] چیدن سفره‌ای مشابه با استفاده از میوه خشک شده، در بین شیعیان پاکستان هم مرسوم است.[۳۳]

علاوه بر این، سفره هفت شین در میان زرتشتیان، و سفره هفت میم در برخی نقاط واقع در استان فارس در ایران متداول است.[۳۲] در جمهوری آذربایجان عدد هفت اهمیتی ندارد و بر روی سفره‌های نوروزی خود، آجیل قرار می‌دهند.[۳۳]

غذاهای نوروزی [ویرایش]
یکی از متداول‌ترین غذاهایی که به مناسبت نوروز پخته می‌شود، سمنو (سمنک، سومنک، سوملک، سمنی، سمنه) است. این غذا با استفاده از جوانه گندم تهیه می‌شود. در بیشتر کشورهایی که نوروز را جشن می‌گیرند، این غذا طبخ می‌شود. در برخی از کشورها، پختن این غذا با آیین‌های خاصی همراه است. زنان و دختران در مناطق مختلف ایران، افغانستان، تاجیکستان[۵]، ترکمنستان[۳۴] و ازبکستان[۳۵] سمنو را به‌صورت دسته‌جمعی و گاه در طول شب می‌پزند و درهنگام پختن آن سرودهای مخصوصی می‌خوانند. برای نمونه در افغانستان در یکی از مشهورترین ترانه‌ها، این بیت به تکرار خوانده می‌شود:[۳۶]

سمنک در جوش ما کفچه زنیم دیگران در خواب ما دف چه زنیم
پختن غذاهای دیگر نیز در نوروز مرسوم است. به‌طور مثال در بخش‌هایی از ایران؛ سبزی پلو با ماهی در شب عید، در افغانستان سبزی چلو با ماهی, در ترکمنستان؛ نوروزبامه[۳۷]، در قزاقستان؛ اویقی آشار[۳۸]، در بخارا؛ انواع سمبوسه[۳۹] پخته می‌شود. به‌طور کلی پختن غذاهای نوروزی در هر منطقه‌ای که نوروز جشن گرفته می‌شود مرسوم است و هر منطقه‌ای غذاها و شیرینی‌های مخصوص به خود را دارد.

دید و بازدید [ویرایش]
دید و بازدید عید یا عید دیدنی یکی از سنت‌های نوروزی است که در بیشتر کشورهایی که آن را جشن می‌گیرند، متداول است. در برخی از مناطق، یاد کردن از گذشتگان و حاضر شدن بر مزار آنان در نوروز نیز رایج است.

مسابقات ورزشی [ویرایش]
برگزاری مسابقات ورزشی عمومی در معابر شهری و روستایی، یکی دیگر از آیین‌هایی است که در برخی از کشورها به مناسبت نوروز برگزار می‌شود. در ترکمنستان، مردان و زنان ترکمن، بازی‌ها و سرگرمی‌های ویژه‌ای از جمله سوارکاری، کشتی، پرش برای گرفتن دستمال از بلندی و شطرنج برگزار می‌کنند. برپایی جنگ خروس و شاخ‌زنی قوچ‌ها از دیگر مراسمی است که در ترکمنستان برگزار می‌شود.[۲۸]

در استان‌های شمالی افغانستان نیز مسابقات بزکشی به مناسبت‌های مختلف از جمله نوروز برگزار می‌شود.[۴۰]

طبیعت‌گردی [ویرایش]
مردم ایران روز سیزدهم فروردین، به مکان‌های طبیعی مانند پارک‌ها، باغ‌ها، جنگل‌ها و ماطق خارج از شهر می‌روند. این مراسم سیزده‌به‌در نام دارد. از کارهای رایج در این جشن، گره زدن سبزه و گفتن دروغ سیزده است.[۴۱] مراسم سیزده‌به‌در در مناطق غربی افغانستان ازجمله شهر هرات نیز برگزار می‌شود. با وجودی که روز سیزدهم فروردین در کشور افغانستان جزو تعطیلات رسمی نیست، اما مردم این مناطق برای گردش در طبیعت، عملاً کسب و کار خود را تعطیل می‌کنند. مردم این منطقه همچنین اولین چهارشنبه سال را نیز با گردش در طبیعت سپری می‌کنند.[۴۲]

علاوه بر این، ساکنان کابل در افغانستان، در طول دو هفته اول سال برای گردش به همراه خانواده به مناطقی که در آنها گل ارغوان می‌روید، می‌روند.[۴۰]

یکی دیگر از آیین‌های نوروز که در آسیای میانه و کشور تاجیکستان مرسوم است، مراسم گل‌گردانی و بلبل‌خوانی است. گل گردان‌ها از دره و تپه و دامنهٔ کوه‌ها، گل چیده و اهل دهستان خود را از پایان یافتن زمستان و فرا رسیدن عروس سال و آغاز کشت و کار بهاری و آمدن نوروز مژده می‌دهند.

نوروزخوانی [ویرایش]
نوشتار اصلی: نوروز خوانی
نوروز خوانی یا بهار خوانی یا نوروزی، گونه‌ای از آواز خوانی است که در گذشته در ایران رواج داشته‌است. در حال حاضر رواج این گونه آواز خوانی بیشتر در استان‌های مازندران و گیلان است.[۴۳] در نوروز خوانی افرادی که به آن‌ها نوروز خوان گفته می‌شود پیش از آغاز فصل بهار به صورت دوره‌گردی به شهرها و روستاهای مختلف می‌روند و اشعاری در مدح بهار یا با ذکر مفاهیم مذهبی به صورت بداهه یا از روی حافظه می‌خوانند. این اشعار اکثرأ به زبان‌های طبری و گیلکی می‌باشد. این اشعار بیشتر بصورت ترجیع بند بوده و توسط یک یا چند شخص همزمان خوانده می‌شود.[۴۴][۴۵]

منتقدان نوروز [ویرایش]

نویسندگان و نظریه پردازانی نیز بوده‌اند که نوروز را آیینی ناپسند و مذموم می‌دانستند. برخی روحانیون پس از انقلاب سال ۵۷ سعی در زدودن نوروز از تقویم ایران کردند.[۴۶] مرتضی مطهری بزرگداشت چهارشنبه سوری را از آن «احمق‌ها» می‌دانست، و آیین نوروز را «ضد اسلام».[۴۷] آیت‌الله ابوالقاسم خزعلی نیز گفت: «امیدوارم عیدغدیر جای نوروز را بگیرد».[۴۸][۴۹][۵۰][پیوند مرده][۵۱] پیشتر از این نیز امام محمد غزالی در کیمیای سعادت نوشته بود: «... اظهار شعار گبران حرام است بلکه نوروز و سده باید مندرس شود و کسی نام آن نبرد...».[۵۲]

در دوران معاصر نیز برخی مسئولین جمهوری اسلامی ایران را متهم به تلاش در مذهبی کردن نوروز کرده‌اند. آنها بطور نمونه به چنین گفتارهایی که سعی در تزویج مهدویت با نوروز را دارد اشاره دارند:

« نوروز روز آماده شدن برای تحقق حاکمیت الهی بر جهان است. همه ما باید نوروز را با همه خوبی‌هایش و پیام‌هایش که خلاصه در یک پیام است و آن پیام انتظار و استقبال از بهار بشریت و خرمی دوران یعنی حاکمیت آخرین ولی خدا، منجی موعود است را گرامی بداریم.[۵۳] »
جشن جهانی نوروز [ویرایش]

نوشتار اصلی: جشن جهانی نوروز
در ۷ فروردین ۱۳۸۹ نخستین دورهٔ جشن جهانی نوروز در تهران برگزار شد و این شهر به عنوان «دبیرخانهٔ نوروز» شناخته شد. در این جشن، سران کشورهایی که نوروز را جشن می‌گیرند گردهم می‌آیند و این آیین باستانی را گرامی می‌دارند. هر ساله یکی از این کشورها، میزبان جشن جهانی نوروز است.[۵۴]

روز جهانی نوروز [ویرایش]

نوشتار اصلی: روز جهانی نوروز
مجمع عمومی سازمان ملل متحد در تاریخ سه شنبه ۴ اسفند ۱۳۸۸ برابر با ۲۳ فوریه ۲۰۱۰ با تصویب قطعنامه‌ای روز ۲۱ مارس برابر با ۱ فروردین را در چارچوب ماده ۴۹ و تحت عنوان فرهنگ صلح به عنوان روز جهانی نوروز به تصویب رسانده و در تقویم خود جای داد، طی این اقدام که برای نخستین‌بار در تاریخ این سازمان صورت گرفت، نوروز ایرانی به‌عنوان یک مناسبت بین‌المللی به رسمیت شناخته شد. [۵۵][۵۶]

پانویس [ویرایش]

↑ متن انگلیسی گزارش مطبوعاتی مجمع عمومی سازمان ملل.
↑ رادیو فردا، بازدید: فوریه ۲۰۱۰.
↑ نوروز ایرانی، جهانی شد، بی‌بی‌سی فارسی
↑ ۴٫۰ ۴٫۱ بشیر، ۱۳۸۷
↑ ۵٫۰ ۵٫۱ فرهانیه، ۱۳۸۷
↑ گلی، ۲۰۰۸
↑ دهخدا، لغتنامه
↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ ۸٫۴ ۸٫۵ ۸٫۶ ۸٫۷ آدینه، ۱۳۸۷
↑ گرامی، هفته نامهٔ آساره
↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ ۱۰٫۳ ۱۰٫۴ ۱۰٫۵ کیهانی‌زاده، نوروز پیدایش آن و...
↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ ۱۱٫۳ ۱۱٫۴ نامعلوم، پایگاه اینترنتی بلاغ
↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ رزمجو
↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ ۱۳٫۲ معین، جشن نوروز (۲)
↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ معین، جشن نوروز (۱)
↑ 2
↑ 1
↑ ۳
↑ 4
↑ قاسم، ۱۳۸۵
↑ مرادف، ۱۳۸۶
↑ تدبیر. ویژه نامه نوروز
↑ کتاب نوروز در ژرفای تاریخ
↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ «Canada parliament recognizes 'Nowruz Day'» ‎(انگلیسی)‎. PRESSTV، ۳ آوریل ۲۰۰۹. بازبینی‌شده در فروردین ۱۳۸۸.
↑ «اولین روز بهار در کانادا رسماً «نوروز» Nowruz Day نامگذاری شد» ‎(فارسی)‎. وب‌گاه خبری تحلیلی تابناک، ۱۴ فروردین ۱۳۸۸. بازبینی‌شده در فروردین ۱۳۸۸.
↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی :: "عید نوروز" بین‌المللی شد
↑ ایرنا، ۲۶ اسفند ۱۳۸۶
↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ جهان‌نیوز، ۱۰ فروردین ۱۳۸۷
↑ ۲۸٫۰ ۲۸٫۱ نامعلوم، مرکز مطالعات روسیه آسیای مرکزی و قفقاز، «نوروز یا نوروز بایرام، جشن ملی-اجتماعی ترکمنستان»
↑ عطار، ۱۳۸۴
↑ Trend News: Azerbaijan Marks Novruz Bayram
↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ ظهوری، ۲۰۰۸
↑ ۳۲٫۰ ۳۲٫۱ نامعلوم، «سفره‌های نوروزی»
↑ ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ عطار، نگرشی به سنن نوروزی در چهار گوشه جهان
↑ چاری محمد مرادف ۱۳۸۶
↑ اکرم‌اف، ۱۳۸۶
↑ «سمنک در جوش - ویدیویی در یوتیوب». بازبینی‌شده در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۲.
↑ چاری محمد مرادف
↑ پودفروش، ۱۳۸۷
↑ قاسم‌آوا، ۱۳۸۶
↑ ۴۰٫۰ ۴۰٫۱ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیای انگلیسی، مدخل Nowruz
↑ نوری، ۱۳۸۶
↑ سروش، ۱۳۸۷
↑ «نوروز و خنیاگران فراموش شده» ‎(فارسی)‎.
↑ «چند نوشتار درباره موسیقی و نوروز» ‎(فارسی)‎.
↑ «نوروز و سنت‌های تاریخی آن در آثار معتبر» ‎(فارسی)‎.
↑ نیویورک تایمز: Ayatollahs Aside, Iranians Jump for Joy at Spring منتشره ۲۰ مارس ۲۰۰۶
↑ Tehran blues: how Iranian youth rebelled against Iran's founding fathers. Kaveh Basmenji. 2005. ISBN 0-86356-582-4 pp.73
↑ رادیو زمانه | خبر اول | ایران | آیت‌الله خزعلی: عید غدیر باید جایگزین نوروز شود
↑ خزعلی: نوروز عید درختان است
↑ [۱]
↑ Rooz Online
↑ کیمیای سعادت، ص۴۰۷
↑ نوروز، احمدی‌نژاد و مارلون براندو
↑ ایرنا
↑ عید نوروز مبارک باد
↑ روز جهانی نوروز در سازمان ملل ثبت شد
[نمایش] جستارهای وابستهٔ نوروز
جستارهای وابسته [ویرایش]

نوروز در ایران باستان
جشن‌های ایران باستان
منابع [ویرایش]

صفورا الیاسی. «ویژه نامه نوروز». شرکت پردازش موازی سامان، ۲۸ اسفند ۱۳۸۷. بازبینی‌شده در 1 اردیبهشت ۱۳۸۸.
آدینه، اسفندیار. «نوروز در نشیب و فراز تاریخ». مقاله. بی‌بی‌سی فارسی، ۳ فروردین ۱۳۸۷. بازبینی‌شده در ۱ اردیبهشت ۱۳۸۷.
اکرم‌اف، الهام. «نوروز در ازبکستان» ‎(فارسی)‎. مصاحبه. موسسه مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز، ۲۸ اسفند ۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۷ اردیبهشت ۱۳۸۷.
بشیر، مهدی. «نوروز باستانی در کشور عزیز ما افغانستان» ‎(فارسی)‎. وب‌گاه ۲۴ ساعت، ۱ فروردین ۱۳۸۷. بازبینی‌شده در ۵ اردیبهشت ۱۳۸۷.
پودفروش، هستی. «نوروز، کهن‌ترین میراث معنوی بشر» ‎(فارسی)‎. مقاله. وبگاه نصور به نقل از «نشریه‌نامه»، ۲ فروردین ۱۳۸۷. بازبینی‌شده در ۸ اردیبهشت ۱۳۸۷.
دهخدا، علی‌اکبر. «نوروز» ‎(فارسی)‎. مدخل. لغتنامه دهخدا. بازبینی‌شده در ۴ فروردین ۱۳۸۷.
رزمجو، شاهرخ. «آغاز سال نو در دوره هخامنشی». پژوهشکده مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی ایران. بازبینی‌شده در ۲ اردیبهشت ۱۳۸۷.
سروش، واسع. «گلگشت مردم هرات در سیزده نوروز». بی‌بی‌سی فارسی. بازبینی‌شده در ۱۱ اردیبهشت ۱۳۸۷.
ظهوری، محمدظهیر. «هفت‌میوه و هفت‌سین» ‎(فارسی)‎. وب‌گاه خاوران، ۱۶ مارس ۲۰۰۸. بازبینی‌شده در ۷ اردیبهشت ۱۳۸۷.
عطار، علی. «نوروز در بین زرتشتیان یزد» ‎(فارسی)‎. وب‌گاه noruz.net، ۱۳۸۴. بازبینی‌شده در ۱۱ اردیبهشت ۱۳۸۷.
فرهانیه، بهزاد. «نوروز در تاجیکستان» ‎(فارسی)‎. مقاله. وب‌گاه آریابوم، ۴ فروردین ۱۳۸۷. بازبینی‌شده در ۷ اردیبهشت ۱۳۸۷.
قاسم، شمسیه. «تاریخ جشن نوروز در صد سال اخیر در تاجیکستان» ‎(فارسی)‎. وب‌گاه علمی پژوهشی فرش ایران، ۱ فروردین ۱۳۸۵. بازبینی‌شده در ۵ اردیبهشت ۱۳۸۷.
قاسم‌آوا، مولوده. «جشن نوروز در بین ایرانی‌تباران «زیرآباد» در استان بخارا» ‎(فارسی)‎. مقاله. موسسه مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز، ۲۶ اسفند ۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۸ اردیبهشت ۱۳۸۷.
کیهانی‌زاده، نوشیروان. «نوروز: پیدایش آن و برخی از رویدادهایی که در طول تاریخ در این روز و یا به این مناسبت روی داده است» ‎(فارسی)‎. پایگاه اینترنتی Iranian History on this Day. بازبینی‌شده در ۱ اردیبهشت ۱۳۸۷.
گرامی، بهرام. هفته نامهٔ آساره، ش. شماره ۶۷ (اسفند ۱۳۸۵): ص ۶۷.
گلی، امین. «عید نوروز در آسیای مرکزی» ‎(فارسی)‎. مصاحبه. دویچه‌وله، ۱۶ مارس ۲۰۰۸. بازبینی‌شده در ۵ اردیبهشت ۱۳۸۷.
مرادف، چاری محمد. «عید نوروز در ترکمنستان» ‎(فارسی)‎. موسسه مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز، ۲۷ اسفند ۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۵ اردیبهشت ۱۳۸۷.
مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Nowruz»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۱۱ اردیبهشت ۱۳۸۷).
معین، محمد. «جشن نوروز (۱) (۲)». مقاله. مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. بازبینی‌شده در ۴ اردیبهشت ۱۳۸۷.
نامعلوم. «بدین بایستگی روزی» ‎(فارسی)‎. پایگاه اینترنتی بلاغ. بازبینی‌شده در ۳ اردیبهشت ۱۳۸۷.
نامعلوم. «نوروز آیینی به قدمت تاریخ سرزمین کهن ایران» ‎(فارسی)‎. ایرنا، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، ۲۶ اسفند ۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۸ اردیبهشت ۱۳۸۷.
نامعلوم. «نو کردن پیوندهای سه ملت» ‎(فارسی)‎. پایگاه خبری جهان‌نیوز، ۱۰ فروردین ۱۳۸۷. بازبینی‌شده در ۸ اردیبهشت ۱۳۸۷.
نامعلوم. «نوروز یا نوروز بایرام، جشن ملی-اجتماعی ترکمنستان». موسسه مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز به نقل از ایرنا، ۲۶ اسفند ۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۸ اردیبهشت ۱۳۸۷.
نامعلوم. «سفره‌های نوروزی». پژوهشکده مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی ایران. بازبینی‌شده در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۸۷.
نوری، آزاده. «سیزده‌به‌در خداحافظی با نوروز». بی‌بی‌سی فارسی. بازبینی‌شده در ۱۱ اردیبهشت ۱۳۸۷.
پیوند به بیرون [ویرایش]

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ نوروز موجود است.
دوهفته نامه امرداد / تارنگار خبری زرتشتیان ایران

شباهت نوروز و جشن سال نوی چینی
هفت سین ایرانی، تاریخچه و عکس
جشن نوروز در افغانستان در سی‌اِن‌اِن
ویژه نامه نوروز
نوروز جشن طبیعت نه پادشاهان
درباره چهارشنبه سوری و سیزده به در، مژده اشرفی
نوروز
فیلم به رسمیت شناخته شدن نوروز در پارلمان استان آنتاریو (کانادا) از وب‌گاه یوتیوب
نوروز در فرهنگ شیعه؛ پژوهشی از رسول جعفریان
جشن نوروز
مقاله نوروز و نوروزداری در یزد به قلم دکتر جلال گلشن یزدی: بخش ۱-بخش ۲
[نمایش]
ن • ب • و
میراث فرهنگی و معنوی یونسکو در ایران
رده‌های صفحه: مقاله‌های برگزیدهنوروزتعطیلات عمومی ایرانجشن‌ها و اعیادجشن‌های ایرانیجشن‌ها در افغانستانجشن‌ها در تاجیکستانفرهنگ فارسینمادهای ملی ایرانمیراث فرهنگی و معنوی یونسکو در ایران