اندلس . [ اَ دُ ل ُ
/ اَ دَ ل ُ ] (اِخ )
۞ ناحیه ای است مشرق وی حدود رومست و جنوب وی خلیج دریای رومست و مغرب وی دریای اقیانوس مغربیست و شمال وی هم ناحیت رومست و این ناحیتیست آبادان و خرم و اندر وی کوهها و آبهاء روان و خواسته ٔ بسیار، و اندر وی معدن همه ٔ جوهرهاست از سیم و زر و مس و ارزیر و آنچه بدین ماند و بناهاشان همه از سنگست و ایشان مردمانی اند سپیدپوست و ازرق چشم . (حدود العالم چ دانشگاه ص
181). اندلس ناحیه ای است در جنوب کشور اسپانیا در کنار دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس بوسعت
87570 کیلومترمربعکه اکنون مشتمل بر هشت ولایت است . رودخانه ٔ وادی الکبیر
۞ آنرا مشروب میسازد و رشته کوههای سیرامورنا
۞ و سیرانوادا(شلیر)
۞ در آن واقع است . در اصطلاح جغرافی نویسان اسلام اندلس و جزیرةالاندلس بر تمام شبه جزیره ٔ ایبری یعنی اسپانیا و پرتغال فعلی اطلاق میشده ، زیرا اعراب مسلمان در سال
92 هَ .ق . بسرداری طارق بن زیاد غلام موسی بن نضیر اندلس را بتصرف درآوردند و بعد بر قسمت اعظم شبه جزیره ٔ ایبری تسلط یافتند و از اینجا برتمام شبه جزیره ایبری اندلس گفتند. پس از آنکه در سال
92 هَ .ق . اسپانیا بوسیله ٔمسلمانان فتح شد تا
128 هَ .ق . این سرزمین بوسیله ٔ حکامی که از دمشق گسیل می گشتند اداره می شد. در این سال عبدالرحمان اول یکی از نوادگان هشام خلیفه ٔ دهم اموی خود را امیر اندلس خواند و بدین ترتیب سلسله ٔ امویان اندلس را تأسیس کرد. حکومت امویان اندلس تا سال
422 هَ .ق .
/ 1031 م . طول کشید. از آن پس سلطنت های کوچک محلی پیدا شد (ملوک الطوایف ). این تفرقه فشار مسیحیان را به مسلمانان برای پس گرفتن سرزمینهای خودبیشتر کرد. از سال
479 ببعد مرابطون فرمانروایان بربر شمال آفریقا به کمک ملوک طوایف آمدند و کم کم بر اسپانیا مسلط شدند. در اواسط قرن ششم هجری موحدون مرابطون را برانداختند و تا سال
609 بر اسپانیا حکومت راندند. از آن پس تا دو قرن و نیم تنها امارت اسلامی اسپانیا، امارت غرناطه بود تا در سال
898 هَ .ق .
/ 1492 م . غرناطه نیز بدست مسیحیان افتاد و حکومت اسلامی اندلس خاتمه یافت . مسلمانان در هنگام حکومت خود در اندلس در نشر تمدن اسلامی کوشیدند و تمدنی درخشان با شهرهای معمور و کشاورزی و صنایع منظم و معماری پرشکوه که نمونه ٔ آن قصرالحمراء در غرناطه است بوجود آوردندو بدینوسیله تمدن اسلامی و قسمت مهمی از علم و ادب یونان از طریق اسپانیا به اروپای غربی انتقال یافت . از میان مسلمانان اندلس دانشمندان بزرگی در علوم گوناگون ظاهر شدند و به بسط تمدن اسلامی کمک شایانی کردند
۞ . (از لاروس ) (فرهنگ فارسی معین ) (الحلل السندسیة ج
1 صص
32 -
33)
: زنی بود در اندلس شهریار
خردمند با لشکر بیشمار.
فردوسی .
از حبش تا کاشغرو از کاشغر تا اندلس
هرکجا گویی ملک مسعود گویند آفرین .
فرخی .
بر افرنجه آورد از آنجا سپاه
وزافرنجه بر اندلس کرد راه .
نظامی .
و رجوع به اسپانی و امویان اندلس و طارق بن زیاد در همین لغت نامه و الحلل السندسیة فی الاخبار و آلاثار الاندلسیة (جزء
1 و
2 چ قاهره
1936 م .) و معجم البلدان و نزهةالقلوب و تاریخ الحکماء قفطی و تاریخ تمدن جرجی زیدان و تاریخ گزیده و نخبةالدهر دمشقی شود.