پل

پل . [ پ ُ ] (اِ) ۞ طاقی باشد که بر رودخانه ٔ آب بندند و آن را به عربی قنطره خوانند. (برهان قاطع). طاقی که بر روی آب بندند.چیزی که روی رود برای عبور سازند. پول . مِعبَر. جِسْر. جَسْر. (منتهی الارب ). خَدَک . دَهلَة : و بر دجله پلی است از کشتیها کرده . (حدود العالم ).
چو بر دجله یک بر دگر بگذرند
چنان تنگ پل را بپی بسپرند.

فردوسی .

یکی پل بفرمود موبد دگر
بفرمان آن کودک تاجور.

فردوسی .

پل و راه این لشکر آباد کن
علف ساز و از تیغ ما یاد کن .

فردوسی .

به ره بر هر آن پل که ویران بدید
رباطی که از کاردانان شنید.

فردوسی .

تخوار آن زمان پیش خسرو رسید
که گنج و بنه سوی آن پل کشید.

فردوسی .

یکی رود بد پهن در شوشتر
که ماهی نکردی برو بر گذر
پزانوش گفتا اگر هندسی
پلی سازی این را چنان چون رسی
که ما بازگردیم و این پل بجای
بماند بدانائی رهنمای
برش کرده بالای این پل هزار
بخواهی ز گنج آنچه آید بکار
... چو این پل برآید سوی خان خویش
برو تازئی باش مهمان خویش .

فردوسی .

پلی بود قوی پشتوانهای قوی برداشته . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 261).
مشو سوی رودی که نائی بدر
به یک ماه دیر آی و بر پل گذر.

اسدی (گرشاسب نامه نسخه ٔ مؤلف ص 16).

رفتند بجمله یارکانت
ببسیج تو راه را هلاهین
زیرا که پل است خر پسین را
در راه سفر خر نخستین .

ناصرخسرو.

پلی شناس جهان را و تو رسیده بر او
مکن عمارت وبگذار و خوش ازو بگذر.

ناصرخسرو.

همه ٔ آبها بزیر پل است .

سنائی .

بر روی محیط پل توان بست
نتوان لب خلق را زبان بست .

امیرخسرو.

دست طمع که پیش کسان میکنی دراز
پل بسته ای که بگذری از آب روی خویش .

صائب .

پل بر زبر محیط قلزم بستن
راه گردش بچرخ انجم بستن .

مشربا.

چنین داد فرمان به خیل مغل
که بر روی جیحون ببستند پل .

مولانا هاتفی (از فرهنگ شعوری ).

مژگان نیارم برهم نهادن
بر روی دریا بندد کسی پل .

عماد (از فرهنگ ضیاء).

ز پلها بر آن رود پیدا نشان
چو در تیره شب بر فلک کهکشان .

هدایت .

- امثال :
هر که از پل بگذرد خندان بود .
قنطرة عتیقة و قنطرة جدید بالتاء و بلاتاء، پل کهنه و نو. قنطرة؛ پل بزرگ . جسر؛ پل بستن . (منتهی الارب ).
|| (اِخ ) کنایه از پل صراط :
گرت بپرسد ز کردهات خداوند
روز قیامت چگوئیش بسر پل .

ناصرخسرو.

|| (پسوند) مزید مؤخر امکنه : افراپل . انچه پل . چاله پل . چینه پل . سه پل . گالش پل . (سانسکریت ، اِ)قسمتی از دائره . || (اِ) کوله خاس . رجوع به کوله خاس شود. || مخفف پول که عرب فلوس میگویند. (برهان قاطع). نقدینه . فِلس . (نصاب ). دینار و درم . زر و سیم و مس و نیکل و جز آن چون مسکوک و رائج باشد :
بار حسرت میکشم از بی کسی
خاک بر سر میکنم از بی پلی .

نزاری قهستانی (از فرهنگ جهانگیری ).

|| آنچه مثل فلوس از پشت بعض اقسام ماهی برمی آید. (غیاث اللغات ). فِلس . پشیزه .
- بابت سر پل ؛ ناچیز. فرومایه . بلایه . زبون . بابت گلخن :
خاربن گرچه رست و بالا کرد
سر او را سپهر والا کرد
تو طمع زو مدار میوه و گل
یار بدهست بابت سر پل .

سنائی .

۞
- پل آن سوی رود بودن ؛ کنایه از کار بیهوده است :
اگر خود پولی از سنگ کبود است
چو بی آبست پل آن سوی رود است .

نظامی .

- پل خربگیری ؛ تعبیری مثلی است که از آن مورد و موضع پدید آمدن خبط و خطا یا جرمی خواهند.
- پل رومی ؛ شادروان ۞ .
- پلش آن سر آب است ؛ بمعنی کارش بنهایت خراب و تباه است .