پی

پی . [ پ َ ] (اِ) دنبال . عقب . پشت . پس . دنباله . عقیب . اثر: پی او؛ دنبال او. بر اثر او :
یکی غرم تازان پی یک سوار
که چون او ندیدم به ایوان نگار.

فردوسی .

برآشفت و برداشت زین و لگام
بشد بر پی رخش ناشاد کام .

فردوسی .

یکایک چو از جنگ برگاشت روی
پی اندرگرفتم رسیدم بدوی .

فردوسی .

بفرمان رودابه ٔ ماه چهر
پی گل برفتیم زیدر بمهر.

فردوسی .

گر آتش ببیند پی شصت و پنج
شود آتش از آب پیری برنج .

فردوسی .

همه کس پی سود باشد دوان
نخواهد کسی خویشتن را زیان .

اسدی .

کسی کوپی رهبر و پیر گردد
ره راست او راست از خلق یکسر.

ناصرخسرو.

پویم پی کاروان وسواس
غم بدرقه همعنان ببینم .

خاقانی .

مسیح وار پی راستی گرفت آن دل
که باژگونه روی داشت چون خط ترسا.

خاقانی .

باﷲ که گر بتیرگی و تشنگی بمیرم
دنبال آفتاب و پی کوثری ندارم .

خاقانی .

دل تاجور شادمانی گرفت
بشادی پی کامرانی گرفت .

نظامی .

دشمن دانا که پی جان بود
بهتر از آن دوست که نادان بود.

نظامی .

چو نادانی پی دین برگرفتم
خمار عاشقی از سر گرفتم .

نظامی .

ز گرمی روی خسرو خوی گرفته
صبوح خرمی را پی گرفته .

نظامی .

که گر بانو بفرماید بشبگیر
پی شیرین برانم اسب چون تیر.

نظامی .

ای که مذمتم کنی کز پی نیکوان مرو...

سعدی .

پی نیکمردان بباید شتافت
که هرک این سعادت طلب کرد یافت .

سعدی .

سگ اصحاب کهف روزی چند
پی نیکان گرفت و مردم شد.

سعدی .

هر کس پی زندگان گزیند
کس روی گذشتگان نبیند.

امیرخسرو.

زن چو داری مرو پی زن غیر
چو روی در زنت نماند خیر.

اوحدی .

هشیار شو که مرغ چمن مست گشت هان
بیدار شو که خواب عدم درپی است هی .

حافظ.

صید را چون اجل آید پی صیاد رود.

جامی .

صیاد پی صید دویدن هنری نیست
صید از پی صیاد دویدن مزه دارد.

؟

- امثال :
پی آتش آمدن ؛ بازگشتن را سخت شتاب نمودن .
پی کارت برو .
پی این کار باید رفت .
پی نخود سیاه فرستادن ؛ دست بسر کردن . از سرباز کردن .
- از پی (ز پی ) :
بیامد یکی مرد مهترپرست
بباغ از پی باژ و برسم بدست .

فردوسی .

بنزدیک من با یکی جام می
سزدگر فرستی هم اکنون ز پی .

فردوسی .

یکی ابر بست از پی گردِ سم
برآمد خروشیدن گاو دم .

فردوسی .

پرستنده را گفت درها ببند
کسی را بتاز از پی گوسفند.

فردوسی .

روزی که جدا ماندمی از تو ز پی من
صد راه رسول آمده بودی و طلبکار.

فرخی .

بفال نیک شه پردل آب را بگذاشت
روان شدند همه از پی شه آن لشکر.

فرخی .

درش استوار از پی او ببست
که تا میهمانش کند استوار.

عنصری .

شاه بفراست بدانست که از دنبال آهوی بباید رفتن تا قدر نیم فرسنگ شاه از پی آهوی برفت . (اسکندرنامه ٔ نسخه ٔ نفیسی ). گفت یا قوم بدانید که مرا خدای تعالی گفت در میان مردم خلیفه باش و از پی هوا مرو که هر که از پی هوای نفس برود... (قصص الانبیاء ص 155).
آزرده ٔ چرخم نکنم آرزوی کس
آری نرود گرگ گزیده ز پی آب .

خاقانی .

نه سوره از پی ابجد همی شود مرقوم
ز معنی از پی اسما همی شود پیدا.

خاقانی .

گویی سکندرم ز پی آب زندگی
عمرم گذشت و چشمه ٔ حیوان نیافتم .

خاقانی .

گه قبله ز کوی یار میساخت
گه از پی گور و وحش میتاخت .

نظامی .

که دیدی کآمد اینجا کوس پیلش
که برنامد ز پی بانگ رحیلش .

نظامی .

هر آنک او نماند از پیش یادگار
درخت وجودش نیاورد بار.

سعدی .

بگیتی حکایت شد این داستان
رود نیکبخت از پی راستان .

سعدی .

غمی کز پیش شادمانی بَری
به از شادیی کز پسش غم خوری .

سعدی .

بر بادپایی روان و غلامی چند از پی دوان . (گلستان ).
از پی کاروان تهی دستان
شاد و ایمن روند چون مستان .

اوحدی .

آنکه بپرسش آمد و فاتحه خواند و میرود
گو نفسی که روح را میکنم از پیش روان .

حافظ.

ذخیره ای بنه از رنگ و بوی فصل بهار
که میرسند ز پی رهزنان بهمن و دی .

حافظ.

گر مسلمانی ازینست که حافظ دارد
وای اگر از پی امروز بود فردایی .

حافظ.

هشیار شو که مرغ سحر مست گشت هان
بیدار شو که خواب عدم ازپی است هی .

حافظ.

ردف ؛ از پی کسی در نشستن . عقب ، عقوب ؛ ازپی درآمدن . استرداف ؛ از پی درنشاندن خواستن . تعقیب ؛از پی درداشتن . اطراق ؛ از پی یکدیگر فراشدن اشتر. (تاج المصادر). تعاقب ؛ از پی یکدیگر درآمدن . (دهار). اقتفار؛ از پی رفتن چیزی را. اقتیاف ؛ از پی رفتن کسی را. تبع؛ از پی فراشدن . (تاج المصادر). اقتفاء؛ از پی رفتن . قفو؛ از پی فراشدن . تباعه ، ردف ، اقتصاص ، تقصص ، ارداف ، استدبار، تقفی ، تتبع، تقفر، تقری ، قس . اتباع ؛ از پی فراشدن . (تاج المصادر). خلف ؛ از پی کس درآمدن . مشایعت ؛ از پی کسی فرارفتن . تعجس ؛ از پی چیزی فراشدن . ترتیب ؛ از پی یکدیگر فرانهادن . اعقاب ؛ از پی درآوردن .
- امثال :
از پی دشمن گریخته نروند .
از پی هر شبی بود روزی .

مکتبی .

از پی هر غمیست خرمیی .

مکتبی .

از پی هر گریه آخر خنده ایست .

مولوی .

صید از پی صیاد دویدن مزه دارد .
- اندر پی :
استاد رشیدی را شعریست ردیفش
چون زلف بتان نغز و بهنجار شکسته
من سوزنیم شعر من اندر پی آن شعر
نرزد بیکی سوزن سوفار شکسته .

سوزنی .

آن عمر که مرگ باشد اندر پی آن
آن به که بخواب یا بمستی گذرد.

مجد همگر.

ز هر جانب یکی میراند بشتاب
بسان تشنگان اندر پی آب .

نظامی .

ای که گفتی مرو اندر پی خوبان زمانه
ما کجائیم درین بحر تفکر تو کجایی .

سعدی .

بدو گفتم این ریسمانست و بند
که می آید اندر پیت گوسفند.

سعدی .

- بر پی :
گریزان چو باشی بشب باش و بس
که تا بر پی از پس نیایدت کس .

اسدی .

بر پی و بر راه دلیلت برو
نیک دلیلا که ترامصطفاست .

ناصرخسرو.

راه غلط کردستی باز گرد
روی بنه بر پی ِ آثار خویش .

ناصرخسرو.

بر پی شیر دین یزدان شو
از پی خر گزافه اسپ متاز.

ناصرخسرو.

و گروهی غلامان پدر او بر پی او آنجا شدند. (تاریخ سیستان ). و سوی بست رفت بر پی سپاه . (تاریخ سیستان ). بهیچ تأویل بر پی ایشان نتوانستم رفتن . (کلیله و دمنه ).
گهی دیو هوس میبردش از راه
که میبایست رفتن بر پی شاه .

نظامی (خسرو و شیرین ص 173).

- به پی :
به پی اسپ جبرئیل مرو
تا نگیردت دیو زیر رکاب .

ناصرخسرو.

- پی چیزی بودن ؛ درصدد کسب چیزی بودن .
- پی چیزی داشتن ؛ بدنبال آن بودن . بر اثر او بودن :
تا من پی آن زلف سرافکنده همی دارم
چون شمع گهی گریه و گه خنده همی دارم .

خاقانی .

- پی کاری را گرفتن ؛ آن را دنبال کردن . آن را تعقیب کردن برای به آخر رسانیدن آن :
پی پی عشق گیر و کم کم عقل
لب لب جام خواه و دم دم صبح .

خاقانی .

- پی کاری رفته بودن ؛ پی کار خود رفته بودن ، دنبال کار خویش گرفتن .
- پی کردن کاری را ؛ دنبال کردن . رجوع به پی کردن شود.
- پی کس فرستادن ؛ دنبال و عقب او روانه کردن ، بسراغ او فرستادن . او را خواندن .
- در پی :
چنان کاندر پس گرماست سرما
دگر ره در پی سرماست گرما.

(ویس و رامین ).

کودکان بر در گرمابه بازی میکردند، پنداشتند که ما دیوانگانیم در پی ماافتادند و سنگ می انداختند. (سفرنامه ٔ ناصرخسرو). هرعسلی را حنظلی در پی است و هر نعمتی را محنتی بر اثر. (قصص الانبیاء ص 241). طریق آن است که بحیلت در پی کار او ایستم . (کلیله و دمنه ).
ببزغاله گفتند بگریز گفتا
که قصاب در پی کجا میگریزم .

خاقانی .

در پیت یا رب پنهان منست
یا رب آن یا رب پنهانت رساد.

خاقانی .

پیش من از عشق بر سر میزند
در پی اندر پی پی من میکند.

خاقانی .

همچنین در پی یاران میباش
یار یارا زن و بهتانه مخور.

خاقانی .

خارِ غم تو گُل طرب دارد
جان در پَی ِتو سرِ طلب دارد.

خاقانی .

درپی اژدهای رایت ِ تو
مار افَعی شود عدو را پی .

ظهیر.

هزار و چهل منجق پهلوی
روان در پی رایت خسروی .

نظامی .

وحشی دو سه در پی اوفتاده
چون او همه عور و سر گشاده .

نظامی .

معجبی یا خود قضامان در پی است
ورنه این دم لایق چون تو کی است .

مولوی .

مادر فرزند جویان وی است
اصلها مر فرعهارا در پی است .

مولوی .

بیرون کشم وپاک کنم هم در پی
از پای تو موزه و از بنا گوش تو خوی .
چو سلطان فضیلت نهد در پیم
ندانی که دشمن بود در پیم .

سعدی .

مپندار سعدی که راه صفا
توان رفت جز در پی مصطفی .

سعدی .

پسر در پی کاروان سر نهاد
ز دشنام چندانکه بایست داد.

سعدی .

فرستی مگر رحمتی در پیم
که بر کرده ٔ خویش واثق نیم .

سعدی .

بحکم ضرورت در پی کاروان افتاد و برفت .(گلستان ). با طایفه ٔ بزرگان بکشتی نشسته بودم که زورقی در پی ما غرق شد. (گلستان ). اتفاقاً من و این جوان هر دو در پی هم دوان . (گلستان ). خسته و مجروح در پی کاروان افتاد. (گلستان ).
گر همه عالم بعیب در پی ما اوفتند
هرکه دلش با یکیست غم نخورد از هزار.

سعدی .

اعتقاب ؛ در پی کس شدن و آمدن . اتلاء؛ در پی کردن کسی را. (منتهی الارب ). متابعة؛ در پی یکدیگر رفتن در عمل . تتلی ؛ در پی کس شدن . تلو؛ در پی کس رفتن . تتالی ؛ در پی یکدیگر شدن امور. تباعة، تبع؛ در پی کسی رفتن . اتّباع ، اتباع ؛ از پی رفتن . (منتهی الارب ).
|| بعد. پس :
کاش از پی صد هزار سال از دل خاک
چون غنچه امید بردمیدن بودی .

خیام .

بود در احکام خسرو کز پی سی و دو سال
خسف آب و باد خواهد بود در اقلیم ما.

خاقانی .

- از این پی ؛ از این پس . از این سپس . از این ببعد :
کنون ای سنگدل برخیز و بازآی
مرا و خویشتن را رنج مفزای
که من با تو چنان باشم ازین پی
چو دانش با روان و شیر با می .

(ویس و رامین ).

|| در غیبت . در غیاب :
خلقی ز پی من و تو در گفتارند
چون نام من و تو بر زبانها آرند
گویند فلانی و فلانی یارند
ای کاش چنان بدی که می پندارند.

(از صحاح الفرس ).

|| عزم . صدد. قصد :
بگذر ازین پی که جهانگیری است
حکم جوانی مکن این پیری است .

نظامی .

دشمن دانا که پی جان بود
بهتر از آن دوست که نادان بود.

نظامی .

بیرون شد پیر زن پی سبزه
و آورد پژند چیده بر تریان .

اسماعیل رشیدی .

- اندر پی ؛ اندر صدد. در صدد :
من طالب خنج تو شب و روز
اندر پی کشتنم چرائی .

عنصری .

- پی چیزی چون زغال یا گندم ؛ بتحصیل آن . در طلب آن .
- در پی ؛ در صدد :
لیک تو آیس مشو هم پیل باش
ورنه پیلی در پی تبدیل باش .

مولوی .