چالاک

چالاک . (ص ) چابک . (فرهنگ اسدی ). (برهان ) (انجمن آرا) (آنندراج ) جَلد. (فرهنگ اسدی ) (برهان ) (انجمن آرا) (آنندراج ). چست . (آنندراج ) (ناظم الاطباء) (فرهنگ نظام ). تیز. (ناظم الاطباء). تند در کار. (فرهنگ نظام ). جَلد کار. (ناظم الاطباء). تند. فرز. سبک . قیچاق . قچاق :
ای میر نوازنده و بخشنده و چالاک ۞
ای نام تو بنهاده قدم بر سر افلاک .

عنصری (از فرهنگ اسدی ).

امسال که جنبش کند این خسرو چالاک
روی همه گیتی کند از خارجیان پاک .

منوچهری .

آهسته تر ای سوار چالاک
بر دیده ٔ ما متاز چندین .

خاقانی .

بدین دو خادم چالاک رومی و حبشی
درم خرید دو خاتون خرگه سنجاب .

خاقانی .

ز آن جمله ٔ آهوان چالاک
بود آهوکی عجب شغبناک .

نظامی .

چو نام هم شنیدند آن دو چالاک
فتادند از سر زین بر سر خاک .

نظامی .

جوانی خردمند و فرزانه بود
که در وعظ چالاک و مردانه بود.

سعدی (بوستان ).

|| دزد مردکش . (فرهنگ اسدی ). دزد و خونی . (برهان ) (انجمن آرا) (آنندراج ). دزد و راهزن و خونی . (ناظم الاطباء). دزد آدم کش . (فرهنگ نظام ) :
گفت کاین مردمان بی باکند
همه همواره دزد و چالاکند.

عنصری (از فرهنگ اسدی ).

|| جای بلند. (حاشیه ٔ فرهنگ اسدی چ اقبال ). بمعنی جای بلند. (برهان ) (ناظم الاطباء). منزل مرتفع. (ناظم الاطباء). بلند. رسا. بالا بلند. مرتفع :
بدو بر یکی قلعه چالاک بود ۞
گذشته سرش بر ز افلاک بود.

اسدی (از فرهنگ اسدی ).

بسکه سربسته چو غنچه دردسر دارم چو بید
چون شکوفه نشکفم کز سر و چالاک توام .

خاقانی .

ای قدر عنبر کم شده ز آن زلف سردرهم شده
وی قد خوبان خم شده پیش قد چالاک تو.

خاقانی .

جز آن چاره ندیدآن سرو چالاک
کز آن دعوی کند دیوان خود پاک .

نظامی .

شنیدم کآب خفتد زر شود خاک
چرا سیماب گشت آن سرو چالاک .

نظامی .

ای که از سرو روان قد تو چالاکتر است
دل بروی تو ز روی تو طربناکتر است .

سعدی (بدایع).

ای کسوت زیبایی بر قامت چالاکت
زیبا نتواند بود الا نظر پاکت .

سعدی .

صد آشوب از قفای قد چالاک تو می آید
شکست قلب دل از چشم بی باک تو می آید.

دانش (از آنندراج ).

|| مرد بزرگوار. (حاشیه ٔ فرهنگ اسدی چ اقبال ص 250) (فرهنگ نظام ) :
ای میر نوازنده و بخشنده و چالاک
ای نام تو بنهاده قدم بر سر افلاک .

عنصری (از فرهنگ نظام ).

|| در اردو بمعنی «فریب دهنده » است که از این معنی فارسی گرفته شده . (فرهنگ نظام ). فریبا. زیبا :
روز و شب جان سوزی و آنگاه از ناپختگی
روز چون نیلوفری چالاک و شب چون زعفران .

خاقانی .

گوزن از حسرت این چشم چالاک
ز مژگان زهر پالاید نه تریاک .

نظامی .

بس میوه ٔ آبدار چالاک
کز چشم بد اوفتاددر خاک .

نظامی .

|| سعدی شیرازی در شعر ذیل مجازاً آن را به معنی موزون و آراسته و متناسب آورده است :
ای بر تو قبای حسن چالاک
صد پیرهن از جدائیت چاک .

سعدی (ترجیعات ).

|| زیرک و هوشیار و آگاه . تیزفهم . || با جد و جهد. زحمتکش . || خودرای . (ناظم الاطباء). و رجوع به چست و فرز و جَلد شود.