خوشاب . [ خوَ
/ خ ُ ] (اِ مرکب ) آبی که در آن انگور و انجیر و آلوبالو و گوجه و زردآلوی پخته باشند و با کمی قند شیرین کرده بنوشند. (ناظم الاطباء). کمپوت . (یادداشت مؤلف ). افشره .مربای رقیق از میوه های تازه ، چون : خوشاب گوجه . || مروارید. گوهر. (ناظم الاطباء). قسمی مروارید که آنرا عیون مدحرج ، نجم گویند. (یادداشت مؤلف ): فمن انواع اللؤلؤ المدحرج و یعرف بالعیون فان حسن لونه و کثر مائه و بریقه سموه نجماً و خوشاب . (الجماهر فی معرفة الجواهر للبیرونی ). نوعی از مروارید است که سفید و صافی و براق و آبدار باشد که به شاهوار موسوم است . (جواهرنامه )
: نزد نیاطوس هزار دانه مروارید سوراخ ناکرده ٔ روشن و تابان چون آفتاب و خوشاب و هزار جامه ٔ زربفت هر تاری ده هزار درم و هزاراسب تجارت و هزار اسب تازی . (ترجمه ٔ طبری بلعمی ).
یکی دسته راسیم و زر اندر است
دو دسته بخوشاب پرگوهر است .
فردوسی .
نه هر آهوئی را بود مشک ناب
نه از هر صدف دُرّ خیزد خوشاب .
اسدی .
نیکوان را هست میراث از خوشاب .
مولوی .
-
خوشاب سی ؛ سی خوشاب . کنایه از سی دندان . (یادداشت مؤلف )
: دریغ آن گل و مشک و خوشاب سی
همان تیغ برّنده ٔ پارسی .
فردوسی .
|| تره های نازک و تر و تازه . || (ص مرکب ) تر. تازه . سیراب . آبدار. پر از آب . || متموج . موجدار. شفاف . روشن . صاف . (ناظم الاطباء). مطرا. روشن ، و در وصف در و مروارید آید. (یادداشت مؤلف )
۞ .
-
دُرّ خوشاب ؛ دُرّ صاف و آبدار. درّ شفاف
: تو گفتی بکان اندرون زر نماند
همان درّ خوشاب و گوهر نماند.
فردوسی .
دهانش پر از در خوشاب کرد.
فردوسی .
بارد درّ خوشاب از آستین سحاب .
منوچهری .
گر سخن گوید تو گوش همی دار بدو
تا سخنها شنوی پاکتر از درّ خوشاب .
فرخی .
در خوشاب قطره ای از جرعه ٔ می است
در کام جام قطره ٔ در خوشاب خواه .
نصیرالدین شرف (از صحاح الفرس ).
ز دست و دیده ش بگسسته و بپیوسته
بسینه و دو رخش بر دو رشته در خوشاب .
مسعودسعد سلمان .
صدف ندارد قیمت مگر به در خوشاب .
معزی .
بجای باران از ابر طبع درافشان
در خوشاب چکاند ز ناودان سخن .
سوزنی .
گفت مدحی مرا که از هر حرف
همه در خوشاب میچکدش .
خاقانی .
چشمه هایی روان بسان گلاب
در میانش عقیق و در خوشاب .
نظامی .
بیار ساغر یاقوت فیض در خوشاب
حسود گو کرم آصفی ببین و بمیر.
حافظ.
- || دندان سفید و شفاف :
خوش خوش این گنده پیر بیرون کرد
از دهان تو درّهای خوشاب .
ناصرخسرو.
-
گوهر خوشاب ؛ گوهر آبدار. گوهر صافی . گوهر تازه
: با دولتند ساخته چون شیر با شکر
ذات بزرگوار تو چون گوهر خوشاب .
مختاری غزنوی .
-
لؤلؤخوشاب ؛ مروارید صاف و روشن و متموج
: همی تا ابر نوروزی بشوید
بلؤلوی خوشاب اطراف بستان .
ناصرخسرو.
بود چو خلق لطیف تو عنبر سارا
بود چو لفظ بدیع تو لؤلؤ خوشاب .
ابوالمعالی رازی .
بباد نمرود از سهم کرکس پرّان
بریش فرعون از نظم لؤلوی خوشاب .
خاقانی .
دگر روزینه کز صبح جهانتاب
طلی شد لعل بر لؤلوی خوشاب .
نظامی .
-
لعل خوشاب ؛ لعل صافی . لعل روشن
: شود سنگ درکوه لعل خوشاب .
مولانا شهابی (از جهانگیری ).
-
مروارید خوشاب ؛ مروارید صافی . مروارید روشن . مروارید متموج
:همان صددانه مروارید خوشاب .
نظامی .