رقم . [ رَ ق َ ] (ع اِ) یا رَقِم . بلا و سختی . (ناظم الاطباء). سختی و بلا. (از منتهی الارب ). سختی . (مهذب الاسماء). || روزی است از روزهای تازیان . (ناظم الاطباء). یوم الرَقَم یا یوم الرَقم روزی است از روزهای عرب . (منتهی الارب ). رجوع به رَقم شود. || (ص ) کثیر و بسیار: جاء بالرقم ؛ بسیار آورد. (از اقرب الموارد). (ناظم الاطباء) (از منتهی الارب ). || (اِ) به معنی علامت به سکون «قاف » است ولی معمولاً آن را مفتوح خوانند و در نظم نیز بفتح قاف شایع است . (از نشریه ٔ دانشکده ٔ ادبیات تبریز سال اول شماره ٔ
5 از محیط المحیط). نقش . (از کشاف اصطلاحات الفنون ). اثر. نشان . نقش . علامت . (یادداشت مؤلف ). نشان . ج ، ارقام . (مهذب الاسماء)
: در گنج بگشاد چندی درم
که دیدی برو بر ز هرمز رقم .
فردوسی .
ده انگشت برسان سیمین قلم
برو کرده از غالیه صد رقم .
فردوسی .
بر دم هر طاوسی صد قمر و سی قمر
بر پر هر کبککی نه رقم و ده رقم .
منوچهری .
همیشه تا زعدد در عقود هست نشان
همیشه تا ز طمع بر طبایع است رقم .
مسعودسعد.
بر چشم من آن ماه جهانسوز رقم بود
بر عشق من آن ماه روانسوز گوا بود.
خاقانی .
این هفت نقطه یک رقمند از خط کفش
وآن نه صحیفه یک ورق از دفتر سخاش .
خاقانی .
از خانه ٔ مار آید زنبور عسل بیرون
گر یک رقم همت بر مار کشد عدلش .
خاقانی .
یافته در خطه ٔ صاحبدلی
سکه ٔ نامش رقم عادلی .
نظامی .
مهر تو نگار سروقامت
بر من رقم است تا قیامت .
سعدی .
یاد باد آنکه نهانت نظری با ما بود
رقم مهر تو بر چهره ٔ ما پیدا بود.
حافظ.
نام حافظ رقم نیک پذیرقت ولی
پیش رندان رقم سود و زیان این همه نیست .
حافظ.
|| نقش و علامتی که تاجر روی پارچه و لباس می نویسد برای تعیین ارزش آن .
-
بیع برقم ؛ آن است که فروشنده می گوید: «این پارچه را برقم آن فروختم » و فروشنده می گوید: «قبول کردم »، اگر بی آنکه مقدار آن را بداند قبول کند معامله باطل است ولی اگر خریدار مقدار آن [قیمت ] را بداند بیع جایز است . (از کشاف اصطلاحات الفنون ).
-
رقم برزدن ؛ نوشتن بهای جنس بر روی آن
: بیاعان معتمد باشند که قیمت عدل بر آن نهند و رقم برزنند و به غربا فروشند. (فارسنامه ٔ ابن بلخی ص
146).
|| حساب . (ناظم الاطباء).
-
اهل رقم ؛ عالم و واقف بر حساب . (ناظم الاطباء).
-
علم رقم ؛ علم حساب . (ناظم الاطباء).
- || عدد. (ناظم الاطباء). شمار. عدد. هریک از اعداد نهگانه ٔ هندسی ؛ ارقام هندسی .هر یک از صورشمار چون
1 و
2 و
3 و جز آن . (یادداشت مؤلف )
: بدخواه تو بر سکنه ٔ این تخته ٔ خاکی
صفری است که بیشی ندهد هیچ رقم را.
انوری .
حاصل عمر تو بود یک رقم کام
آن رقم از دفتر شمار تو کم شد.
خاقانی .
درجی در رقم شود مرفوع
چون دقایق رسد به شصت آخر.
خاقانی .
الحق ازآحاد ملک خصم تو صفر است و بس
گرچه رود در حساب هیچ بود در رقم .
خاقانی .
رجوع رَقم در این معنی شود. || پیکر. (لغات فرهنگستان ). مرتبه ای از مراتب عدد. صورت یک عدد چون
2 که یک رقم و
110 که سه رقم و
1252 که چهار رقم است . (یادداشت مؤلف ). || هر یک از اقلام و هر یک از ریزهای سیاهه و صورتی . قلم : این سیاهه پنجاه رقم است . (یادداشت مؤلف ). || نوع و جنس . (ناظم الاطباء). در تداول فارسی قسم . نوع . گونه : در آذربایجان هشتاد رقم انگور هست . چند رقم کاغذ هست . دو رقم لپه هست . (یادداشت مؤلف ). || نوشته و خط. (ناظم الاطباء). نوشته و با لفظ انداختن و کردن و دادن و زدن و نوشتن و کشیدن و راندن و شدن و خوردن و پذیرفتن و شکستن و ریختن و فشاندن و چکیدن و زدودن و کافتن مستعمل است و بدیع و خوش و مسکین و جواهر و زرین و پریشان از صفات اوست . (آنندراج )
: بخت سوی تو نامه ای ننوشت
که رقم عبده نمی دارد.
خاقانی .
گر نباشد یاری حبر و قلم
کی فتد بر روی کاغذها رقم .
مولوی .
که ملک و دولت ضحاک بیگنه آزار
نماند و تا به قیامت برو بماند رقم .
سعدی .
زایچه ٔ حکم و توقیع راز
نیست مگر این رقم جان نواز.
امیرخسرو دهلوی (از آنندراج ).
آویخته ام از طرف کعبه رقم را
یعنی که صلایی است عرب را و عجم را.
زلالی خونساری (از آنندراج ).
-
رقم اول ؛ عرش . (ناظم الاطباء). کنایه از عرش . (غیاث اللغات ) (آنندراج )
: ره رفته تا خط رقم اول از خطر
پی برده تا سرادق اعلی هم از علا.
خاقانی .
- || کنایه از نور محمدی است . (غیاث اللغات ) (از آنندراج ).
-
رقم بطلان برگفته ای کشیدن ؛ باطل کردن آن . بی اعتبار ساختن آن . (از یادداشت مؤلف ).
-
رقم پرور ؛ نویسنده و محرر. (آنندراج ). رجوع به رقم زن و ترکیب رقم طراز شود.
-
رقم سنج ؛ نویسنده و محرر.(آنندراج ).
-
رقم سنجی ؛ شغل و عمل رقم سنج . نویسندگی
: هنگام رقم سنجی احکام کواکب
برجیس نهد محبره در پیش دبیرم .
عرفی شیرازی (از آنندراج ).
-
رقم طراز ؛ نویسنده و محرر. (آنندراج ). رجوع به ترکیب رقم سنج و رقم کار شود.
-
رقم گردیدن ؛ نوشته شدن
: توخواهی نیک وخواهی بدکن امروز ای پسر اینجا
عمل گر بد بود ور نیک بر عالم رقم گردد.
سعدی .
-
قلم سعادت رقم ؛ کلک فرخنده و درست نویس . (ناظم الاطباء).
|| امضاء. (ناظم الاطباء)
: ... بعد از تصدیق و تجویز عالیجاه قورچی باشی به رقم وزیر دیوان اعلی رسیده تنخواه بازیافت ... می شده . (تذکرةالملوک چ دبیرسیاقی ص
7) تیول و مواجب همه ساله و براتی و انعام قاطبه ٔ غلامان بعد از تجویز عالیجاه مشار الیه به رقم عالیجاه وزیر دیوان اعلی رسیده تنخواه بازیافت ...می شده . (تذکرة الملوک ص
708). تیول و همه سله و مواجب براتی .... به رقم عالیجاه وزیر دیوان اعلی رسیده تنخواه بازیافت و خدمت مین باشیگری تفنگچیان و ... به رقم وزیر دیوان اعلی رسیده باشد شفقت و رقم اشرف صادر می گردد. (تذکرة الملوک ص
9). || امضاء نقاش ذیل تصویر اختصاصاً: این تصویر رقم علیرضای عباسی دارد؛ یعنی : امضاء او را بعلامت نقاش تصویر بودن دارد. || نقاشی . صورتگری . (از یادداشت مؤلف )
: به خوبان گفت کآن صورت بیارید
که کرده ست این رقم پنهان مدارید.
نظامی .
|| نوشته و مکتوب امضأشده و علامت گذاشته شده . || فرمان پادشاه . (ناظم الاطباء). فرامین سلاطین را نیز گویند چه در آن نشان وزراء و مستوفیان همه می باید. (لغت محلی شوشتر). در تداول عامه ، امر. فرمان . حکم . دستخط. فرمان شاه . مثل : رقم رمق می خواهد [یعنی فرمان قوت ضرور دارد]. (یادداشت مؤلف )
: وین رمقی کز رقمش مانده هست
از ظل خورشید سپهرآستان .
خاقانی .
اگر رقم بالمشافهه صادر نشده باشد و ریش سفیدان هر طبقه عرض نموده باشند مادام که تعلیقه ٔ وزیراعظم نرسد رقم خدمت ملازمت داده نمی شود و اگر رقمی به رساله ٔ احدی از مقربان نوشته شود مادام که ضمن رقم به مهر وزیر اعظم نرسد به مهرمهرآثار مزین نمی گردد.(تذکرة الملوک ص
8). .... به رقم وزیر دیوان اعلی رسیده باشد شفقت و رقم اشرف صادر می گردد. (تذکرةالملوک چ دبیرسیاقی ص
9).... اگر عالیجاه وزیر اعظم ممضی دارد رقم صادر می گردد. (تذکرةالملوک ص
8). چنانچه صاحبان مناصب رقم منصب خود را بجهت مدافعه ٔ رسوم مقرره به مهرداران نمی داده اند... رسوم مستمران خود را اخذ نمی نموده اند. (تذکرةالملوک ص
26). بی رقم قوشچی باشی است . (امثال و حکم دهخدا ج
1 ص
486). || حکم و فرمان شاهزادگان . || وجه و مرتبه . || بیان و وصف . || طریق و روش و طرز و رسم و قاعده . (ناظم الاطباء).