عذر

عذر. [ ع ُ ] (ع اِ) بهانه . (از منتهی الارب ) (آنندراج ) : هیچ عذر نماند و خوارزم به دست ما آمد ناچار ما را این خون بباید خواست تا کشنده ٔ داماد را بکشیم به خون وملک و میراث بگیریم . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 690).
پس آن به که بگریزی از عذر او
کزو خیر هرگز نخواهدت خواست .

ناصرخسرو.

- عذر زنانه ؛ حیض و نفساء و استحاضه . (غیاث اللغات ). و رجوع به عذر داشتن و عذر دیدن شود.
|| پوزش رفع کردن گناه و سرزنش . (از قطرالمحیط) (از اقرب الموارد) : واسطه شود تا خداوند سلطان عذر من بپذیرد. (تاریخ بیهقی ص 355).
عذر من بین در آخر قرآن
لفظ الناس را مکن انکار.

خاقانی .

عذر احمق بدتر از جرمش بود
عذر نادان زهر هر دانش بود.

مولوی .

گر صورتی چنین به قیامت درآورند
عاشق هزار عذر بگوید گناه را.

سعدی .

آن غضب ناپسند باشد و زشت
که چو کردی مجال عذر نهشت .

اوحدی .

پیر مغان ز توبه ٔ ما گر ملول شد
گو باده صاف ده که به عذر ایستاده ایم .

حافظ.

عشق است و مفلسی و جوانی و نوبهار
عذرم پذیر و جرم به ذیل کرم بپوش .

حافظ.

هر گنه عذری و هر تقصیر دارد توبه ای
نیست غیر از روز رفتن عذر بیجا آمدن .

صائب .

- عذر آوردن ؛ بهانه آوردن . علت موجه گفتن ارتکاب گناهی را. جواب مقنع گفتن کار زشت یا ناروائی را :
تنت از بهر طاعت بُد به عصیانش بفرسودی
چه عذر آری اگر فردا بخواهند از تو این تاوان .

ناصرخسرو.

عذر میاور نه حیل خواستند
این سخن است از تو عمل خواستند.

نظامی .

اگر هزار جفا سروقامتی بکند
چو خود بیاید عذرش بباید آوردن .

سعدی .

- || پوزش خواستن :
سعدیا بسیار گفتن عمر ضایع کردن است
وقت عذر آوردن است استغفراﷲ العظیم .

سعدی .

بنده همان به که ز تقصیرخویش
عذر به درگاه خدا آورد.

سعدی .

- عذر بدتر از گناه ؛ پوزش که از خطا عظیم تر است و آن مثلی است مشهور و برای کسی آرند که در انجام ندادن کاری یا ارتکاب خطایی عذری آورد که از خود گناه نامقبول تر و بدتر باشد :
عقل تو از بس که آمد خیره سر
هست عذرت از گناه تو بتر.

مولوی .

عذر خواهی کندم بعد از قتل
عذر بدتر ز گناهش نگرید.

محتشم .