غالیه

غالیه . [ ی َ ] (اِخ ) فرقه ای از مذهب شیعه و آنان نه صنف بوده اند: کاملیة، سبائیة، منصوریة، غرابیة، طباریة، بَزَیغیَّة، یعفوریة، غمامیة، اسماعیلیة یا باطنیة. (مفاتیح خوارزمی ). و صاحب بیان الادیان آنان را فرقه ٔ ثالثه ٔ شیعه میخواند و گوید نه فرقه اند: کاملیة، سبائیة، منصوریة، غرابیة، بزیغیه ،یعقوبیه ، اسماعیلیه ، ازدریة. و مسعودی آرد: غالیه یا غلاة اسم عام جهت فرقی که در حق حضرت رسول یا ائمه بخصوص حضرت علی بن ابیطالب غلو کرده و به ایشان مقام الوهیت داده اند و از ایشان بعضی محمدیه بوده اند یعنی محمدبن عبداﷲ را خدا میشمردند و بعضی علویه طرفدار الوهیت علی بن ابی طالب . (مروج الذهب ج 2 ص 144، از خاندان نوبختی ص 26). و ناصرخسرو در کتاب وجه دین (چ برلن ص 294) نوشته : «خبر است از رسول علیه السلام که گفت : الغلاة نصاری هذه الامة و النواصب یهودها، و الخوارج مجوسها؛ گفت . غالیان ترسایان امتند و ناصبیان جهودان امتند و خارجیان مغان امتند». (مزدیسنا تألیف معین ص 288) و در حاشیه ٔ آن چنین آمده است : غالیه بازپس ترین قومی از شیعه اند. این گروهند که کافر محض باشند و ایشان از آن گروهند که یکی از ایشان نزد علی آمد و گفت : یا علی الاعلی السلام علیک - علی کرم اﷲ وجهه گفت : یهلک اثنان : محب مفرط و مبغض مفتری ، و ایشان نه (ظ. هشت ) فرقه اند: الکاملیة: اصحاب ابی الکامل . 2-السبائیة: اصحاب عبداﷲبن سبا. المنصوریه : اصحاب ابومنصور عجلی . 4- الغرابیة: ایشان گویند علی بن ابیطالب به زاغ ماند. 5- البزیغیة: اصحاب بزیغبن یونس . 6- الیعقوبیة: اصحاب محمدبن یعقوب . ایشان گویند علی هرگاه در میان ابر بدنیا آید. 7- الاسماعیلیة: ایشان اصحاب اسماعیل بن علی اند. 8- الازدریة: ایشان گویند این علی که پدر حسن و حسین است علی نیست ، او مردی است که او را علی الازدری خوانند و آن علی که امام است او را فرزند نباشد که صانع است . (بیان الادیان ص 35). واصل بن عطا فرق غالیه را به غلیة (آدم کشی و به اصطلاح امروز تروریسم ) وصف میکند و در پاسخ این شعر بشار برد:
و ما شرّ الثلاثة ام ُّ عمرو
بصاحبک ِ الذی لا تصبحینا.
گوید: «اما لهذا الملحد المشنف المکتنی بابی معاذ، من یقتله ؟ اما واﷲ لولا ان الغیلة من سجایا الغالیة لبعثت الیه من یبعج بطنه علی مضجعه و یقتله فی جوف منزله و فی یوم حفله . (البیان والتبیین چ حسن السندوبی ص 30 ج 1). و از شاعران معروفی که در زمره ٔ غالیه بشمار میرفته اند کمیت بن الاسدی است . (رجوع به البیان والتبیین چ حسن السندوبی ص 54 1 شود). و از زنان ناسک و زاهدی که هم جاحظآنها را در شمار غالیه آورده و از اهل بیان بوده اند، میتوان لیلی الناعطیة و الصدوف و هند را نام برد. رجوع به البیان والتبیین ایضاً ج 1 ص 283 شود و از شاعرانی که غالیه را وصف کرده اند معدان الاعمی است که در قصیده ٔ طویل خود غالیه و رافضه و تمیمیه و زیدیه را وصف کرده است و از جمله ٔ قصیده ٔ مزبور این دو شعراست :
والذی طفف الحدار من الذعَ-
- ر و قد بات قاسم الانفال .
فغدا خامعاً بوجه هشیم
و بساق کعود طلح بال ِ.
(البیان و التبیین ایضاً ج 3 ص 53). در عیون الاخبار ج 2 ص 146 ببعد آمده : و اعشی همدان در قصیده ای که در آن میگوید رافضه مردم را میکشند گوید:
و کلهم شرٌ علی ان ّ رأسهم ۞
حمیدة والمیلاء حاضنة الکسف .
و منظور از کسف ابومنصور (عجلی یکی از مدعیان امامت است ) ۞ و علت نامیدن وی بدین نام این است که او به اصحاب خود گفت در باره ٔ من این آیه نازل شده است : «و ان یرواکسفاً من السماء ساقطاً» و او معتقد بقتل و خفه کردن مردم بود و در حاشیه ٔ آن آمده : حمیدة از اصحاب لیلی الناعطیة بود که در غالیه (فرقه ٔ چهارم مذهب شیعه ) ریاست داشت و غالیه کسانی بودند که در حق ائمه ٔ خویش غلو کردند بحدی که آنان را از مخلوق بودن خارج ساختند و در باره ٔ ایشان حکم به احکام الهی کردند. رجوع به ملل و نحل شهرستانی ص 132 چ لایپزیک و کتاب الحیوان (جاحظ) ج 6 ص 130 و مفاتیح العلوم خوارزمی چ اروپا ص 30 شود. و مرحوم اقبال آرد: غلاة یا غالیه یعنی کسانی که در حق حضرت علی بن ابی طالب و فرزندان او راه غلو رفته و به الوهیت ایشان قائل شده اند. این جماعت در حقیقت جزء شیعه محسوب نمیشوند، یا خود را به این طایفه بسته و یا معاندین شیعه ، ایشان را درعداد فرقه ٔ مزبور آورده اند. (خاندان نوبختی ص 50) وغلات را در نواحی گوناگون به اسامی مختلف میخوانده اند چنانکه کلمه ٔ مزدکیه از القابی است که مخالفین به بعضی از فرق غلاة میداده اند مخصوصاً در ری ۞ و در آذربایجان غلاة را قولیه مینامیده اند ۞ و اینک مجملاً بشرح عقاید نه فرقه ٔ مزبور و دیگر اصناف غلاة میپردازیم :
1- ازدریه : از فرق غلاة و ایشان گویند این علی که پدر حسن و حسین است علی نیست او مردی است که او را علی الازدری خوانند و آن علی که امام است او را فرزند نباشد که صانع است . (بیان ص 185) ۞ .
2- اسحاقیه : پیروان اسحاق بن زیدبن حارث از اصحاب عبداﷲبن معاویةبن عبداﷲبن جعفربن ابی طالب ، از فرق غلاة که علی بن ابی طالب را در نبوت با حضرت رسول شریک میدانستند و طرفدار اباحت و اسقاط تکالیف بودند. این فرقه گویا شریکیه باشند که بعداً ذکر میشود. (ابن ابی الحدید ج 2 صص 309 - 310، تلبیس ابلیس صص 23 - 24) ۞ ورجوع به شریکیة شود.
3- اسحاقیه : از غلاة و از فروع فرقه ٔ علیائیه ، اصحاب ابویعقوب اسحاق بن محمدبن ابان نخعی کوفی ملقب به احمر متوفی سال ۞ هَ . ق .
4- اصحاب الکسا: [ طرفداران ] از فرق علیائیه و معتقد بحلول و غلو که میگفتند اصحاب کسا یعنی پنج تن آل عبا یک چیز بیش نیستند و روح بالسویه در ایشان حلول کرده و احدی را بر دیگری فضلی نیست . و از روی همین عقیده فاطمه را هم بدون هاء تأنیث فاطم نام میبردند. (شهرستانی ص 134) (خطط ج 4 ص 178) ۞ .
5- امریة: از فرق غلاة که میگفتند علی در امر رسالت با حضرت رسول شریک است . (تلبیس ابلیس ص 23، خطط ج 4 ص 178) ۞ .
6- اهل افراط، یا غلو: فرقی از شیعه که بعضی از ائمه ٔ خود را بخداوند تعالی مانند میکنند. (شهرستانی ص 65). ۞ و رجوع به غالیه شود.
7- بُزَیغیَّه : از فرق غلاة و از فروع خطابیة، اصحاب بُزَیغبن موسی الحائک که بزیغ را رسول ابوالخطاب محمد می پنداشتند و امام جعفر صادق را خدا میدانستند ومیگفتند که آن حضرت در اختیار صورت فعلی به مردم تشبه کرده و معتقد بودند که در میان ایشان مردمانی وجود دارند که از جبرائیل و میکائیل و حضرت رسول افضلندو میگفتند که هیچ کس از ایشان نمی میرد. (مقالات اشعری ص 12، فرق صص 39-40، شهرستانی ص 137، ابن حزم ج 4 ص 186، خطط ج 4 ص 174، بیان ص 157، رجال ابوعلی ص 360) ۞ .
8- بشیریه : از فرق غلاة و از فروع مفوضه و واقفه اصحاب محمدبن بشیر اسدی معتقد به زنده و غایب بودن امام موسی بن جعفر و نمردن و حبس نشدن آن حضرت . این فرقه محمدبن بشیر و بعد از او پسرش سمیع را امام میشمردند. (فرق ص 70، کشی صص 297-300) ۞ .
9- بلالیه : از فرق غلاة، پیرو ابوطاهر محمدبن علی بن بلال از اصحاب امام یازدهم و از منکرین وکالت ابوجعفر عمری که خود را بجای ابوجعفر وکیل امام غایب میخوانده است . رجوع به کتاب الغیبه طوسی صص 260-261 و احتجاج ص 245 شود ۞ .
10- بیانیه : از فرق غلاة، پیروان بیان بن سمعان تمیمی نهدی که ادعای نبوت کرده و معتقد بتناسخ و رجعت بوده و او در ابتدا خود را جانشین ابوهاشم عبداﷲبن محمدبن حنفیه میدانسته ، بعد راه غلو رفته و امیرالمؤمنین علی را خدا شمرده است . بیان از معاصرین امام محمد باقر بوده و در سال 119 به قتل رسید. (مقالات اشعری صص 5-7، فرق ص 30، شهرستانی صص 113-114، الفرق ص 241، تبصرة ص 419، خطط ج 4صص 175-176 و انساب ورق 98 الف ، منهاج ج 1 ص 238 و تواریخ معتبر در وقایع سال 119) ۞ .
11- تمیمیه : یا زراریه از فرق غلاة و مشبهه شیعه اصحاب زرارةبن اَعْیَن که علم و قدرت حیات و سمع و بصر را برای خدای تعالی حادث میدانسته و در باب امامت نیز از واقفه بوده است . (مقالات اشعری ص 28 و 36،مفاتیح العلوم ص 20، کشی صص 88-107، کمال الدین ص 44، انساب ورق 273 ب ، خطط ج 4 ص 169 و 174 تبصره ص 420) ۞ .
12- جناحیه : از فرق غلاة اصحاب عبداﷲبن معاویةبن عبداﷲبن امام جعفر صادق که به لقب ذوالجناحین ملقب بوده . این فرقه معتقد بودند که علم در قلب عبداﷲمانند علف در صحرا می روید و بتناسخ نیز عقیده داشتند و عبداﷲ را خدا و رسول میدانستند و بفنای دنیا معتقد بودند و اکل میته و شرب شراب و بعضی محرمات دیگر را حلال میشمردند و میگفتند که روح خداوند در صلب انبیا وارد گردید تا به عبداﷲ رسیده و عبداﷲ زنده و همان مهدی قائم منتظر است . (مقالات اشعری ص 6، انساب ورق 136 الف ، تلبیس ابلیس ص 103، خطط ج 4 ص 176، شهرستانی ص 113، الفرق ص 235 و 242) ۞ .
13- حارثیه : از فرق کیسانیه و از غلاة اصحاب عبداﷲبن حارث مداینی ، معتقد به امامت ابوهاشم عبداﷲبن محمدبن حنفیه و امامت عبداﷲبن معاویةبن عبداﷲبن جعفربن ابی طالب بعد از ابوهاشم و ایشان میگفتند که هر کس امام را شناخت هر چه بخواهد میتواند بکند. (فرق ص 29). شهرستانی (ص 113). این فرقه را همان فرقه ٔ اسحاقیه منسوب به اسحاق بن زیدبن حارث انصاری میداند و میگوید که حارثیه میگفتند که روح عبداﷲبن معاویه در اسحاق حلول کرده است ۞ .
14- جلویه : از غلاة. (خطط ج 4 ص 177) ۞ .
15- خطابیه : از فرق غلاة و از فروع اسماعیلیه ، اصحاب ابوالخطاب محمدبن ابی زینب اجدع کوفی که معتقد به نبوت ابوالخطاب بوده اند و میگفتند که ائمه پس از رسیدن به مقام پیغمبری برتبه ٔ الوهیت نیز میرسند و حضرت صادق را خدا میشمردند. ابوالخطاب معاصر منصور خلیفه بود و به دست عمال او به قتل رسید. (مقالات اشعری صص 10-11) (فرق ص 37 و38 - 40 و 58 - 60 و 64) (رجال کشی ص 187-199) (الفرق ص 236 و 242) (شهرستانی ص 136-137) (ابن حزم ج 4 صص 186-187) (منهاج ج 1 ص 239) (خطط ج 4 ص 174) (کتب تواریخ و رجال معتبر) ۞ .
16- زمامیه : طایفه ای از غلاة شیعه که جبرئیل را مذمت میکردند در اینکه به جای آوردن وحی به حضرت علی بن ابی طالب آن را بر حضرت رسول نازل کرده . (تلبیس ابلیس ص 104) ۞ .
17- ذمیة: فرقه ای از غلاة شیعه مدعی الوهیت علی بن ابی طالب . این فرقه حضرت رسول را دشنام میداده و ذم میکرده و میگفته اند که حضرت علی حضرت محمدبن عبداﷲ را از جانب خود مأمور کرده و آن حضرت مقام فرستنده ٔ خود را جهت خویش ادعا نموده است و علی بن ابیطالب را به این شکل راضی ساخته که شوهر دختر و مولای او باشد. (انساب ورق 240 الف ) (الفرق ص 238) (خطط ج 4 ص 177) ۞ .
18- رجعیة: از فرق غلاة شیعه که میگفتند علی بن ابیطالب برخواهد گشت و انتقام خود را از دشمنان خویش خواهد کشید. (تلبیس ابلیس ص 24 خطط ج 4 ص 178) ۞ .
19- زُراریة: رجوع به تمیمیه شود.
20- سبائیة: یا سبیة، اولین فرقه از فرق غلاة طرفداران عبداﷲبن سبا که پیش از هر کس به اظهار طعن ابوبکر و عمر و عثمان پرداخته و معتقد به حیات جاوید و رجعت حضرت علی و الوهیت او بوده اند، امیر المؤمنین علی عبداﷲبن سبا را بقتل رساند. فرقه ٔ نصیریه از بازماندگان سبائیه بوده اند. (کشی ص 71) (فرق ص 20) (مقالات اشعری ص 15) (تبصره ص 496) (کتاب الاوائل ابوهلال عسگری ص 192) (برگ الف ، بیان ص 158) (منهاج ج 1 ص 239) (شرح نهج البلاغه ج 1 ص 425) (الفرق صص 223-226) (شهرستانی صص 132-133) (ابن حزم ج 4 ص 180 و 188) (خطط ج 4 ص 175) (سمعانی برگ 288 الف ) ۞ .
21- سلمانیة: از غلاة معتقد بالوهیت سلمان فارسی . (مقالات اشعری ص 419) ۞ .
22- شاعیة: از فرق غلاة. (خطط ج 2 ص 170) ۞ .
23- شریعیة: از غلاة حلولیه اصحاب ابومحمد حسن شریعی . (تبصره ص 419) ۞ .
24- شریکیه : از غلاة شیعه که علی بن ابیطالب را شریک حضرت رسول میشمردند. (خطط ج 4 ص 177). و رجوع به امریه شود ۞ .
25- شلمغانیة: از غلاة حلولیه اصحاب ابوجعفر محمدبن علی بن ابی العزاقر شلمغانی . نام دیگر این فرقه عزاقریه است ۞ .
26- صائدیة: از غلاة اصحاب صائد نهدی از معاصرین حضرت صادق و این شخص و بیان نهدی از فرقه ٔ کربیه بوده و عقیده داشتند که محمدبن الحنفیه مهدی منتظر است . (فرق ص 25) (رجال کشی ص 195 و 197) ۞ .
27- طیاریة یا طیاره : از فرق غلاة منسوب به جعفر طیار. (مفاتیح العلوم ص 22) (کشی ص 208) ۞ .
28- علویه : عموم غلاتی که بحضرت علی بن ابی طالب مقام الوهیت میداده اند و یا رسالت را از آن ِ آن حضرت می پنداشتند در مقابل محمدیه . (مروج الذهب ج 2 ص 144) (تلبیس ابلیس ص 23) ۞ .
29- علیاویة یا علیائیة: از فرق غلاة اصحاب علیاء ابن ذراع دوسی یا اسدی که حضرت امیرالمؤمنین را خدا میدانستند و حضرت رسول را پیغمبری میشمردند که از جانب او به رسالت آمده و با غلاة دیگر مثل مخمسه و محمدیه در پاره ای از عقاید اشتراک داشتند و کسی که در انتشار این مقاله سعی بسیار داشت بشار شعیری از معاصرین حضرت صادق بود که خود را بنده ٔ علی بن ابیطالب و از جانب او رسولی میدانست که بر محمدیه مبعوث شده و با خطابیه یعنی اصحاب ابوالخطاب در چهار کس یعنی علی و فاطمه و حسن و حسین توافق داشت و میگفت که معنی فاطمه و حسن و حسین تلبیس است و غرض حقیقی در این اسامی علی است چه او در امامت بر این سه شخص تقدم دارد. علیاویه در اباحت و تناسخ و تعطیل با مخمسه تفاوتی نداشتند ولی نبوت پیغمبر اسلام و رسالت سلمان فارسی را از جانب او چنانکه محمدیه می گفتند قبول نمی کردند بلکه محمدبن عبداﷲ را بنده ٔ علی بن ابیطالب میشمردند محمدیه میگفتند که چون بشار شعیری رسالت سلمان و ربوبیت حضرت رسول را منکر گردید بصورت مرغی که علیاء نام داشت مسخ شد و فرقه ٔ طرفدار او بهمین جهت علیائیه خوانده شدند. مخمسه و علیاویه و محمدیه ٔ خطابیه میگفتند که هر کس خود را به آل محمد منتسب دارد در این ادعا دروغگو و نسبت بخدا مفتری است مثل یهود و نصاری در این آیه : «و قالت الیهود و النصاری نحن ُ ابناءُ اﷲ و اَحِبّاؤه قُل فلم یعذّبُکم بذنوبکم بل انتم بشرٌ ممن خلق » (قرآن 18/5).چه محمدبن عبداﷲ به عقیده ٔ محمدیه و علی بن ابیطالب به عقیده ٔ علیاویه پروردگارانی باشند که نه از کسی زاده اند و نه ایشان را فرزندی باشد. (رجال کشی ص 131،132، 253، 298، 324) (خطط ج 4 ص 177) (ابن حزم ج 4 ص 186) ۞ .
30- عمیریه : از غلاة و از فروع خطابیه ، اصحاب عمیربن بیان عجلی که از حیث عقاید شبیه بفرقه ٔ بزیغیه بوده اند ولی به مرگ خود عقیده داشتند و مثل یعمریه امام جعفر صادق را خدا میدانستند. (مقالات اشعری صص 21-13) (شهرستانی ص 137) (الفرق ص 236) (خطط ج 4 ص 174) ۞ .
31- عینیه : از فرق غلاة که علی بن ابیطالب را در الوهیت بر محمد مقدم میداشتند. رجوع به میمیمه شود.
32- غُرابیة: از فرق غلاة و از فروع خطابیه که میگفتند حضرت علی به رسول اﷲ از غراب بغراب شبیه تر است و بهمین جهت جبرئیل بغلط پیش محمد رفته و فرمان رسالت را به او رسانده است . (مفاتیح العلوم ص 22) (تبصره ص 419) (تلبیس ابلیس ص 103) (الفرق ص 238) (مقالات اشعری ص 16، خطط ج 4 صص 176-177)(بیان ص 157، ابن حزم ج 4 ص 183) ۞ .
33- غمامیه : از غلاة که میگفتند خدا در هر بهاری بشکل ابر (غمام ) بزمین فرود می آید و دنیا را دور میزند. (مفاتیح العلوم ص 22) و گویا این فرقه از فروع سبائیه بوده اند، چه ایشان علی بن ابیطالب را خدا و در ابر مقیم میدانستند و میگفتند که رعد صورت و برق شلاق اوست و هر وقت بیاد علی می افتادند بر ابر صلوات میفرستادند. (انساب برگ 288 الف و ابن حزم ج 4 ص 180) ۞ .
34- قرامطه : از فرق اسماعیلی و از غلاة اصحاب شخصی بنام قرمطویه یا کرمتویه قائل به امامت محمدبن اسماعیل بن امام جعفر صادق و معتقد به زنده بودن و منتظر قیام او. این فرقه میگفتند که نبوت حضرت رسول بعد از غدیر خم از آن حضرت سلب و نصیب حضرت علی بن ابیطالب گردیده . (فرق ص 61) (تلبیس ابلیس ص 110) (مقالات اشعری ص 26 و دخویه ، یادداشتها در خصوص قرامطه ۞ و کتب ملل و نحل و تواریخ مشهور) ۞ .
35- کسفیه : همان فرقه ٔ منصوریه از فرق غلات اصحاب ابومنصور عجلی از مردم کوفه که خود را وصی امام پنجم شیعه امام ابوجعفر محمدبن علی باقر میدانسته و ائمه ٔ قبل از خود را پیغمبر میشمرده و خود نیز ادعای نبوت کرده . اصحاب او میگفتند که منصور عجلی به آسمان صعود کرده و خدا دست بر سراو مالیده و به فارسی با او تکلم کرده ، آنگاه به زمین آمده و عقیده ٔ ایشان این بود که آنچه خدا میفرماید که : «و ان یروا کسفاً من السماء ساقطاً یقولوا سحاب مرکوم » (قرآن 44/52) مراد ابومنصور عجلی است و به همین جهت این فرقه را کسفیه می خوانده اند. (تبصره ص 419) (تلبیس ابلیس ص 103) (ابن حزم ج 4 ص 185) (مقالات اشعری ص 9) (فرق ص 34 و 35) (شهرستانی ص 135 و 136)(کشی ص 196) (انساب برگ 543 ب ) (الفرق ص 224 و 235)(منهاج ج 1 ص 238) (بیان ص 158) (خطط ج 4 ص 176) ۞ .
36- کودیه : از اسامی غلاةکه در اصفهان به این فرقه میدادند. (شهرستانی ص 132) ۞ .
37- لاعنیه : از فرق غلاة که عثمان و طلحه و زبیر و معاویه و ابوموسی اشعری و عائشه رالعن میکردند. (خطط ج 4 ص 177) (تلبیس ابلیس ص 24) ۞ .
38- محمدیه : نام جماعتی از غلاة که حضرت رسول را خدا میدانستند ۞ .
39- محمدیه : از غلاة شیعه منتظر رجعت محمدبن عبداﷲبن حسن بن امام حسن . این فرقه میگفتند که امام محمد باقر جانشینی خود را به ابومنصور واگذاشته و این مقام بعد از ابومنصور به آل علی برمیگردد و انتظار رجعت محمدبن عبداﷲبن حسن را به عنوان قائم میکشیدند و از فروع مغیریه بودند. (مقالات اشعری صص 24-25، انساب برگ 512 ب ، الفرق صص 42-43 و 232) ۞ .
40- مخطئة: فرقه ای از غلاةکه می گفتند سلمان فارسی و مقداد و عمار و ابوذر غفاری و عمربن امیه صیمری از طرف خداوند مأمور اداره ٔ مصالح عالمند و به سلمان مقام رسالت میدادند. (کشی ص 253. رجال استرآبادی ص 225 از رجال ابن الغضایری ) ۞ .
41- معمریه : از فرق غلاة و از فروع خطابیه اصحاب معمربن خیثم که خود را جانشین ابوالخطاب رئیس فرقه ٔ خطابیه میدانسته و مدعی مقام نبوت بوده . این فرقه نیز مثل جناحیه بتحلیل محرمات و تناسخ عقیده داشتند و معمر را مثل ابوالخطاب می پرستیدندو نماز را نیز ترک گفته بودند. (مقالات اشعری ص 11) (فرق صص 39-40) (خطط ج 4 ص 174) (شهرستانی ص 137) ۞ .
42- مغیریه : از فرق غلاة اصحاب مغیرةبن سعید عجلی که بعد از امام زین العابدین و امام محمد باقر مغیرة را امام می پنداشتند و انتظار ظهور محمدبن عبداﷲبن حسن بن امام حسن را بعنوان مهدی داشتند. مغیرة در آخر کار ادعای نبوت کرد و خالدبن عبداﷲ قسری او را کشت . (مقالات اشعری صص 6- 7 و 23) (فرق ص 55) تلبیس ابلیس ص 92) (منهاج ج 1 ص 238) (الفرق صص 229-233) (شهرستانی ص 134 و ص 135) (خطط ج 4 ص 176) (و ابن ابی الحدید ج 2 ص 309) (انساب برگ 538 ب ) (ابن حزم ج 4 ص 18) (کشی ص 145، 148، 196، 197 و تواریخ معتبر) ۞ .
43- مفضلیه : از غلاة خطابیه اصحاب مفضل صیرفی معتقد به الوهیت امام جعفر صادق که چون امام از ابوالخطاب تبری جست ایشان نیز با خطابیه مخالف شدند. (مقالات اشعری ص 13) (الفرق ص 236) (شهرستانی ص 137) (خطط ج 4 ص 174 نوبختی ص 264) ۞ .
44- منصوریه : رجوع به کسفیه شود.
45- موسائیة یا موسویه : طرفداران امامت امام موسی بن جعفر کاظم و منتظر رجعت آن حضرت که از فرق غلاة واقفه محسوب میشوند. (انساب برگ 544 ب ) (الفرق ص 46) ۞ .
46- میمیه : از فرق غلاة که امیرالمؤمنین و حضرت رسول هر دو را نبی میدانستند ولی محمدبن عبداﷲ را در الوهیت مقدم میشمردند در مقابل عینیه که این حق تقدم را به علی نسبت میدادند. (شهرستانی ص 134) (خطط ج 4 ص 177). رجوع به محمدیه شود) ۞ .
47- نصیریه : از فروع فرقه ٔ سبائیه و اسحاقیه و نمیریه اصحاب شخصی بنام نصیر. (انساب برگ 562 ب ) (ابن حزم ج 4 ص 188) (منهاج ج 1 ص 238) (ابن ابی الحدید ج 2 ص 309) ۞ .
48- نمیریه : از غلاة اصحاب محمدبن نصیر نمیری ۞ .
49- یعقوبیه : از فرق غلاة شیعه اصحاب محمدبن یعقوب گویا همان فرقه ٔ غمامیه اند که میگفتند امیرالمؤمنین علی در میان ابر بدنیا می آید. (بیان ص 157) ۞ .
50- یعمریه : همان معمریه . (مقالات اشعری ص 11) (خاندان نوبختی ص 267). و رجوع به همان کتاب ص 50، 58، 70، 72، 82، 103، 117، 118، 119و صص 134 - 136، 140، 176، 246، 249، 250 - 252 - 254 - 257 - 263 غلاة شود.