کم . [ ک َ ] (ص ، ق ) اندک باشد که در مقابل بسیار است . (برهان ) (آنندراج ). اندک و قلیل . (ناظم الاطباء) (از فرهنگ فارسی معین ). قلیل . نذر. یسیر. اندک . نزیر. نزر. منزور. بخس . مقابل بسیار و کثیر و زیاد وبیش و افزون . با آمدن ، آوردن ، دادن ، زدن ، شدن ، کردن صرف شود. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: پریچهره فرزند دارد یکی
کزو شوخ تر کم بود کودکی .
ابوشکور.
برآمد خروش از دل زیروبم
فراوان شده شادی اندوه کم .
فردوسی .
بیامد بر شاه موبد چو گرد
به گنج آنچه کم بد درم یاد کرد.
فردوسی .
از فضلهای صاحب سید سخاکم است
هر چند برترین همه ٔ فضلها سخاست .
فرخی .
شادروان باد شاه شاددل و شادکام
گنجش هر روز بیش رنجش هر روز کم .
منوچهری .
ما آنچه کنیم با مال خویش کنیم اگر کم دهیم و اگر بیش . (قصص الانبیاء ص
94).
نشود کس به کنج خانه فقیه
کم بود مرغ خانگی را پیه .
سنائی .
اندر بزرگواری او نیست هیچ کم
وندر بزرگواری مانند او کم است .
سوزنی .
تو مرد نام نکو باش زانکه کم یابد
نشان نام نکومرد آبی و نانی .
اثیر اخسیکتی .
عذر داری بنال خاقانی
کاهل کم داری آشنا کمتر.
خاقانی .
دولتت بیش و دشمنت کم باد.
(سندبادنامه ص 11).
کم اندوه آن را که دنیا کم است
فراوان خزینه فراوان غم است
نظامی .
کم گریز از شیر و اژدرهای نر
ز آشنایان و ز خویشان کن حذر.
مولوی .
در بیان این سه کم جنبان لبت
از ذهاب و از ذهب وز مذهبت .
مولوی .
کم نشین ز امثال خود ایمن که باشد در رقم
مثل حنجر خنجر اما بهر قطع حنجر است .
(از تاریخ گیلان ).
یک قطعه لعل خوش رنگ آبدار به وزن هیجده مثقال که از آن نوع به آن وزن کم اتفاق افتد بیاوردند. (ظفرنامه ٔ یزدی از فرهنگ فارسی معین ).
-
بیش و کم ؛ کم وبیش . رجوع به ماده ٔ کم و بیش شود.
-
بی کم و زیاد ؛ بدون کاهش و افزایش .
-
بی کم و کاست ؛ بی کمی و نقصان . بدون کاهش : ماه (قمر) بی کم و کاست ؛ ماه تمام . بدر. (فرهنگ فارسی معین ). بدر که هرگز روی درنقصان و کاهش و کوچکی ننهد.
-
کم ِ... ؛ کمتر از. اقل از. (از فرهنگ فارسی معین )
: چار شهر است خراسان را در چار جهت
که وسطشان به مسافت کم ِصد در صد نیست .
فتوحی مروزی (از فرهنگ فارسی معین ).
- || که نباشد، بود و نبود او مساوی است . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: بر ناخن من گیا دمید از نم چشم
بی روی تو گر چشم نباشد کم چشم .
سنائی .
نه کلیمی تو در این طور که گویی کم ِ تیه
نه عزیزی تو در این مصر که گویی کم ِ چاه .
انوری (از آنندراج ).
-
کم آب ؛ (چاه ، میوه ، آش ، آبگوشت ، ولایت ...) که آب اندک داشته باشد. مقابل پر آب . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا): حوض مجزع ؛ حوض کم آب . (منتهی الارب ). شَحِم ؛ انگور کم آب . (منتهی الارب ). و رجوع به ترکیب کم آبی شود.
-
کم آبادانی ؛ جایی که بسیارآباد نباشد
: حبل ، شهرکی است کم آبادانی وبیشتر مردم او کردانند. (حدود العالم )
-
کم آبی ؛کم آب بودن . اندک آبی . کم بودن آب در جایی یا چیزی ،چون در ولایتی یا چاهی یا میوه ای . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: و هر گاه که در میانه ٔ ایشان کم آبی و تنگی پیدا می شد به وجود دانیال پیغمبر استسقا می کردند. (تاریخ قم ص
296). و به قم سبزه ... و انواع تره ها زراعت نکرده اند به سبب واسطه ٔ کم آبی . (تاریخ قم ص
48).
-
کم آز ؛ آنکه سخت طمع نداشته باشد. کم طمع. آنکه بسیار آزمند نباشد. کم حرص
: قلج طمغاج خان مسعود شاهنشاه مشرق را
وزیر مملکت آرای کم آز و کم آزارم .
سوزنی .
و رجوع به ترکیب کم حرص شود.
-
کم آزار ؛ بی اذیت و غیر ظالم و غیر ستمگار. (ناظم الاطباء). کسی که به دیگران آزار نرساند. بی اذیت . (فرهنگ فارسی معین )
: مزن بر کم آزار بانگ بلند
چو خواهی که بختت بود یارمند.
فردوسی .
کم آزار باشید وهم کم زیان
بدی را مبندید هرگز میان .
فردوسی .
هر که نازاردت میازارش
که بهین بهان کم آزار است .
ناصرخسرو.
از بداندیشان بترس و با کم آزاران نشین
رستگاری هر دو عالم در کم آزاری بود.
سنایی .
قلج طمغاج خان مسعود شاهنشاه مشرق را
وزیر مملکت آرای کم آز و کم آزارم .
سوزنی .
خارپشت است کم آزار و درشت
مار نرم است و سراپای سم است .
خاقانی (دیوان چ سجادی ص 820).
بس کم آزاری نپندارم که تو
مهربر چون من کم آزاری نهی .
خاقانی .
چون تو همایی شرف کار باش
کم خور و کم گوی و کم آزار باش .
نظامی .
کم آزار شو کز همه داغ و درد
کم آزار یابد کم آزار مرد.
نظامی .
مبین کز ظلم جباری کم آزاری ستم بیند
ستمگر نیز روزی کشته ٔ تیغ ستم گردد.
سعدی .
استاد معلم چو بود کم آزار
خرسک بازند کودکان در بازار.
(گلستان ).
-
کم آزاری ؛ نرمی و ملایمت و ملاطفت . (ناظم الاطباء). عدم اذیت . بی آزاری . (فرهنگ فارسی معین )
: همواره دوستارکم آزاری و کرم
خیره نیند خلق جهان دوستار او.
فرخی .
دوستی خدا را در کم آزاری شناس .
خواجه عبداﷲ انصاری (از امثال و حکم ج
2ص
838).
حق هر کس به کم آزاری بگزارم
که مسلمانی این است و مسلمانم .
ناصرخسرو.
کم آزاری و بردباریش خوست
دلش با وفا و کفش باسخاست .
ناصرخسرو.
جز کم آزاری نباشد مردمی گر مردمی
چون بیازاری مرا یا نیستی مردم مگر.
ناصرخسرو.
گر بخواهی کت نیازارد کسی
بر سرگنج کم آزاری نشین .
ناصرخسرو.
نام باقی طلبی گرد کم آزاری گرد
کز کم آزاری کم عمر نیامد کرکس .
سنائی .
از بد اندیشان بترس و با کم آزاران نشین
رستگاری هر دو عالم در کم آزاری بود.
سنائی .
از بهر آنکه در سیرت انبیاء علیهم السلام جز نکوکاری و کم آزاری صورت نبندد. (کلیله و دمنه ). و علم به کردار نیک جمال گیرد که میوه ٔ درخت دانش نیکوکاری و کم آزاری است . (کلیله و دمنه ). و هرگاه که متقی در کارهای این جهان فانی و نعیم گذرنده تأملی کند هراینه مقابح آن را به نظر بصیرت ببیند و همت بر کم آزاری و پیراستن راه عقبی مقصور شود. (کلیله و دمنه چ مینوی ص
52). کم آزاری اختیار کرد و تقوی و پرهیزگاری شعار و دثار گرفت . (سندبادنامه ص
163).
خانه برِ
۞ ملک ، ستمکاری است
دولت باقی ز کم آزاری است .
نظامی .
اعتمادی زیادت از حد بر حلال خواری و کم آزاری او کردند. (المضاف الی بدایع الازمان ص
19).
گردر خلد را کلیدی هست
بیش بخشیدن و کم آزاری است .
ابن یمین .
دلش به ناله میازار و ختم کن حافظ
که رستگاری جاوید در کم آزاری است .
حافظ.
و رجوع به ترکیب کم آزار شود.
-
کم آزردن ؛ آزار نرساندن به دیگران . در پی آزار و اذیت مردم نبودن
: حکمت آموز و کم آزار و نکو گوی و بدانک
روز حشر این همه را قیمت و بازارو بهاست .
ناصرخسرو.
-
کم آسای ؛ آنکه کم آساید. انسان و یا حیوانی که کم آساید. آنکه کمتر به آسایش بپردازد
: کم آسای و دمساز و هنجارجوی
سبک پای و آسان دو و تیزپوی .
اسدی .
-
کم آسیب ؛ که کم آسیب پذیرد. که اندک آفت پذیرد. کم آفت .
-
کم آفت ؛ کم آسیب . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم آفتی ؛ کم آسیبی . کم آسیب بودن . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم آمد ؛ کسر. کمبود. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم آمیزش ؛ آنکه کم آمیزد. آنکه کمتر معاشرت کند. آنکه با دیگران کمتر نشیند و برخیزد. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم آمیزشی ؛ حالت و چگونگی کم آمیزش . و رجوع به کم آمیزش شود.
-
کم آواز ؛ آنکه بانگ سخنان وی زیر باشد و پست سخن گوید. (ناظم الاطباء).
- || کم سخن . کم حرف . اندک سخن . اندک گوی
: کم آواز هرگز نبینی خجل
جوی مشک بهتر که یک توده گل .
سعدی (بوستان ).
کم آواز را باشد آوازه تیز
چو گفتی و رونق نماندت ، گریز.
(بوستان ).
-
کم اثر ؛ آنکه یا آنچه کمتر تأثیر دارد. آنکه یا آنچه اثرش بر کسی یا چیزی کم باشد.
-
کم اختلاطی ؛ کم صحبتی و کم معاشرتی . (ناظم الاطباء).
-
کم ارج ؛ کم بها. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم ارجی ؛ حالت و چگونگی کم ارج . رجوع به کم ارج شود.
-
کم ارز ؛ کم ارزش . کم بها. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). کم قیمت
: شاعران کم ارز و کم قیمت
از حد بصره تا حد کفقاچ .
سوزنی (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
گرچه کم ارز چو انگشتری پایم لیک
قدر تاج سر شاهان به خراسان یابم .
خاقانی .
-
کم ارزش . رجوع به ترکیب کم ارز شود.
-
کم ارزشی ؛ حالت و چگونگی کم ارزش .
-
کم ارزی ؛ حالت و چگونگی کم ارز. رجوع به ترکیب کم ارز شود.
-
کم از ؛ لااقل ، اقلاً. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: که دل بردی و دعوی کرده ای مر جان شیرین را
کم ازرویی که بنمایی من مهجور مسکین را.
فرخی .
ملک گفت ای شهریار روی زمین کم از نزلی نباشد که به لشکرگاه فرستم . شاه فرمود که البته رنج تو نخواهم . (اسکندرنامه ، یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
خر همه شب ذکر گویان کای اله
جو رها کردم کم از یک مشت کاه .
مولوی .
مخمور آن دو چشمم آیا کجاست جامی
بیمار آن دو لعلم آخر کم از جوابی .
حافظ.
و رجوع به ترکیب بعد شود.
-
کم از آن که ؛ لااقل . (فرهنگ فارسی معین )
: شیخ گفت این زر به استاد حمامی باید داد که چون شاگرد عروسی می کند کم از آن نباشد که نیز شیرینی سازد. (اسرارالتوحید ص
173، از فرهنگ فارسی معین ).
معشوقه که دیر دیر بینند
آخر کم از آنکه سیر بینند.
سعدی .
زان پیش که دست و پا فرو بندد مرگ
آخر کم از آنکه دست و پایی بزنیم .
و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم اسبابی ؛ قصور و نقصان اسباب و ادوات . (ناظم الاطباء).
- || تنگدستی و مفلسی . (ناظم الاطباء).
-
کم اشتها ؛ آنکه اشتهای وی به خوراک اندک باشد. کسی که میل به غذا ندارد مقابل بااشتها و پراشتها.(فرهنگ فارسی معین ).
-
کم اشتهایی ؛ کمی ِ اشتها به خوردن غذا. (فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم اشتها. و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم اصل ؛ بدنژاد و کمینه . (آنندراج ). پست نژاد. (ناظم الاطباء).
-
کم اطلاع ؛ آنکه راجع به مطلبی آگاهی کمی داشته باشد. آنکه درباره ٔ امور و مسائل مختلف کمتر بداند.
-
کم اطلاعی ؛ حالت و چگونگی کم اطلاع . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم اعتبار ؛ که بسیار معتبر نباشد. که سخن یا عمل او مورد اعتماد نباشد.
-
کم اعتباری ؛ حالت و چگونگی کم اعتبار. و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم اعتقاد ؛ دیرباور. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). آنکه عقیده ٔ او راجع به چیزی یا کسی استوار نباشد. سست اعتقاد
: از مریدان بی مراد مباش
در توکل کم اعتقاد مباش .
نظامی .
مانندگی کردن ایشان با آل ساسان ... الاغایت ... بددینی ، کم اعتقادی نباشد. (کتاب النقض ص
447).
-
کم اعتقادی ؛ حالت و چگونگی کم اعتقاد. و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم التفات ؛ کسی که به دیگران توجهی نکند یا اندک توجه کند. (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم التفاتی ؛ کم توجهی یا عدم توجه به دیگران . (فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم التفات .و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم اندیش ؛ کم فکر. بی فکر. آنکه در کارها دقت و اندیشه نکند. آنکه در مراقبت از چیزی سستی و سهل انگاری کند
:شبانی کم اندیش و دشتی بزرگ
همی گوسفندی نماند ز گرگ .
فردوسی .
- || بی توجه . بی اعتنا
: چو روزی نخواهدکم و بیش گشت
نشاید به همت کم اندیش گشت .
امیرخسرو.
-
کم بار ؛ قلیل الثمر. مقابل پربار (درخت ). (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- || آنکه حمل و بردنی کم دارد. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- || (در نقره و زر) که فلز خارجی آن کم باشد. که میزان خلوص و عیار آن بالا باشد.
-
کم باری ؛ حالت و چگونگی کم بار. و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم بخت ؛ مدبر و بی دولت ، گویا که از طالع بد نقش کم می زند. (آنندراج ). بی طالع و بدبخت . (ناظم الاطباء). بدبخت . مدبر.بی دولت . (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم بختی ؛ بدبختی . حالت و چگونگی کم بخت
: کم بختی هنرور، عیب هنر نباشد
گر رشته کوته افتد عیب گهر نباشد.
(از امثال و حکم ج 3 ص 1233).
و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم بخردی ؛ کم عقلی . کم خردی . سفاهت
: نبودم به فرمان تو هوشمند
ز کم بخردی بر من آمد گزند.
فردوسی .
-
کم بده ؛ کم فروش . (فرهنگ لغات عامیانه ٔ جمال زاده ).
-
کم بر ؛ کم بار. (ناظم الاطباء). که بار کم آرد. مقابل پر بر. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).و رجوع به پربار و پر برشود.
- || کم ور. کم عرض . کم پهنا.(یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- || بی نصیب و بی بهره . (ناظم الاطباء).
-
کم برگی ؛ کم آذوقگی . زاد و توشه کم داشتن
: گر کم برگی به مرگ مالد گوشم
آزادی را به بندگی نفروشم .
(یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم بضاعت ؛ فقیر و مفلس و کسی که مکنت اندکی داشته باشد. (ناظم الاطباء).
-
کم بضاعتی . فقر و مسکنت . (ناظم الاطباء). و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم بغلی ؛ زبان فصحا نیست عوام می گویند که فلان کم بغل است یعنی مفلس و بی چیز است . (آنندراج )
:گاه گاهی به برم می آید
معنی کم بغلی ها این است .
میرزا عبدالغنی (از آنندراج ).
-
کم بقا؛ کوتاه عمر. کوتاه زندگی . کم عمر. که دیر نپاید
: شاخ امل بزن که چراغی است زودمیر
بیخ هوس بکن که درختی است کم بقا.
خاقانی .
صبح آخر دیده ٔ بختم چنان شد پرده در
صبح اول دیده ٔ عمرم چنان شد کم بقا.
خاقانی .
-
کم بقایی ؛ حالت و چگونگی کم بقا. کم عمری . کوتاه عمری
: خصمش ز کم بقایی ماند به کرم پیله
کو را ز کرده ٔ خود زندان تازه بینی .
خاقانی .
و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم بنیگی ؛ حالت و چگونگی کم بنیه . ضعف مزاج . کم قوتی . و رجوع به ترکیب بعد شود.
-
کم بنیه ؛ (آدمی ) ضعیف مزاج . ضعیف المزاج . ضعیف . کم قوت . سست . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم بو ؛ (گل و جز آن ) که بوی تند وتیز و شدید نداشته باشد. که بوی ملایم و معتدل داشته باشد. (از یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم بودگی ؛ در شمار نیاوردن خود را چنانکه گویند فلان چه آدم کم
۞ است یعنی ضعیف العقل است . (آنندراج ). کمی و نقصان دانش . حماقت . (ناظم الاطباء). کم مغزی . سست فکری . (حاشیه ٔ شرفنامه چ وحید ص
290)
: دگرباره گفت این چه کم بودگی ست
شفاعت در این پرده بیهودگی ست .
نظامی (شرفنامه ایضاً).
ندانم در این راه کم بودگی
۞ هلاکم دواند به آسودگی .
نظامی .
- || به معنی دست و پا گم کردن و سر رشته ٔ کارها از دست دادن نوشته اند و اغلب که بدین معنی گم بودگی است به ضم کاف فارسی [ گ ُ ] . (از آنندراج ). سرگردانی و آشفتگی و درماندگی . (ناظم الاطباء).
-
کم بوده ؛ دون . وضیع. مقابل شریف
: کسی نیست بدبخت و کم بوده تر
ز درویش نادان دل خیره سر.
اسدی .
مشو یاربدبخت و کم بوده چیز
که از شومیش بهره یابی تو نیز.
اسدی .
قیمت نژاد خویش بشناس و از جمله ٔ کم بودگان مباش . (قابوسنامه ).
-
کم بو و کم خاصیت ؛ در تداول عامه ، کسی یا چیزی که چندان سودمند نباشد و بدرد نخورد. که از آن فایده ای عاید نشود.
-
کم بوی ؛ مقابل پربوی . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). کم بو. و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم بها ؛ کم قیمت . (آنندراج ). پست قیمت . کم ارزش . (ناظم الاطباء). کم قیمت . کم ارزش . (فرهنگ فارسی معین ). کم ارزش . کم ارج . رخیص . ارزان . مقابل پربها و بیش بها. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: به دینار اسبی خرید ارجمند
یکی کم بها زین و گرز و کمند.
فردوسی .
زرّ مغشوش کم بهاست برنج
زعفران مزوّر است زریر.
ناصرخسرو.
مریم طبعم نکاح یوسف وصف تو بست
مریمی با حسن یوسف نی چو یوسف کم بها.
خاقانی .
هست به معیار عشق گوهر تو کم عیار
هست به بازار دل یوسف تو کم بها.
خاقانی .
نه نه می نگیرم که میگون سرشکم
که خود زین می کم بها می گریزم .
خاقانی .
غله چون شود کاسد و کم بها
کند برزگر کار کردن رها.
نظامی .
ما مرگ و شهادت از خدا خواسته ایم
وان هم به سه چیز کم بها خواسته ایم
گر دوست چنین کند که ما خواسته ایم
ما آتش و نفت و بوریا خواسته ایم .
عین القضات همدانی (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
خانه ای را که چون تو همسایه ست
ده درم سیم کم بها ارزد.
(گلستان ).
- || بی قدر و حقیر و فرومایه . (ناظم الاطباء)
: ز بهرام نه مغز باد و نه پوست
نه آن کم بها را که بهرام از اوست .
فردوسی .
ز بنفشه تاب دارم که ززلف او زند دم
تو سیاه کم بها بین که چه در دماغ دارد.
حافظ.
-
کم بهایی ؛ پست قیمتی . (ناظم الاطباء). و رجوع به ترکیب قبل شود.
- || حقارت و بی قدری وفرومایگی . (ناظم الاطباء). و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم بهر ؛ کم بهره . و رجوع به ترکیب کم بهره شود.
-
کم بهرگی ؛ حالت و چگونگی کم بهره . اندک بودن سود و نفع و ربح . و رجوع به ترکیب بعد شود.
-
کم بهره ؛ آنچه سود آن اندک باشد. آنچه نفع و ربح آن بسیار نباشد. اندک سود. اندک نفع. اندک فایده . قلیل الفایده .
-
کم بیش ؛ کم و بیش . کمابیش . کم و زیاد. (فرهنگ فارسی معین ). کم و زیاد. (ناظم الاطباء)
: زر چون به عیار آید کم بیش نگردد
کم بیش شود زری کان باغش وبار است .
ناصرخسرو.
کم بیش نباشد سخن حجت هرگز
زیراسخنش پاکتر از زرّ عیار است .
ناصرخسرو.
و رجوع به کم و بیش شود.
- || چگونگی . (ناظم الاطباء). کیفیت . وضع و حال از نیک بختی و نگون بختی ، غم و شادی ، تنزل و ترقی ، شکست و پیروزی و مانند اینها
: کنون شاه ایران به تن خویش تست
همان شاد و غمگین به کم بیش تست .
فردوسی .
کلید در گنجها پیش تست
دلم شاد و غمگین به کم بیش تست .
فردوسی .
تو دانی کنون هر دو ره پیش تست
سپه را دو دیده به کم بیش تست .
فردوسی .
تن و جان ما سربسر پیش تست
غم و شادمانی به کم بیش تست .
فردوسی .
و رجوع به کم و بیش شود.
- || کاهش و افزایش . نقصان و زیادت . کمی و بیشی . اختلاف درجه و مرتبه
: چو زین منزلگه کم بیشها بیرون شود زان پس
نیابد راه سوی او زیادتها و نقصانها.
ناصرخسرو.
- || تقریباً. درحدود. قریب . (فرهنگ فارسی معین )
: ز اوّل رفت خواهم چندگاهی
درنگ من بود کم بیش ماهی .
(ویس و رامین ).
به یک ماه کم بیش با او بساز
که بیگانه اینجا نماند دراز.
نظامی .
و رجوع به کمابیش و کم و بیش شود.
-
کم بیشی ؛ کاهش و افزایش . نقصان و زیادت
: ور درآید به دانه کم بیشی
من به سالی خبر دهم پیشی .
نظامی .
و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم بین ؛ کم سو (چشم آدمی ) (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). آنکه قوه ٔ بینایی او ضعیف است . آنکه چشمان او خوب نتواند دید
: رهی که دیو در او گم شدی به گاه زوال
چو مرد کم بین در تنگ بیشه وقت سحر.
فرخی .
نه شگفت است که از دیدن آن بار خدای
مرد کم بین را بفزاید در دیده بصر.
فرخی .
- || کوتاه بین . اندک بین . خرده نگرش . خردک نگرش . اندک نگرش . چُس خُور. سخت ممسک . لئیم . مقابل بلندنظر و بلندهمت . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم بین و لَلَه وین ؛ «وین » همان «بین » است و لله نمی دانم چیست . سخت کوتاه نظر. آنکه نعمتی اندک را که به دیگری دهد یا دیگری دارد عظیم بزرگ شمرد. اندک نگرش . آنکه حسابهای ناچیز و خرد را نگاه دارد. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم بینی ؛ عَمَش . ضعف بصر. ضعف باصره . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). حالت و چگونگی کم بین . و رجوع به ترکیب قبل شود.
- || تنگ چشمی . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).و رجوع به معنی دوم ترکیب کم بین شود.
-
کم پا ؛ فانی و ناپایدار و بی قرار. (ناظم الاطباء).
-
کم پایه ؛ سفیه دون مرتبه . (آنندراج ). پست و فرومایه و پست مرتبه . (ناظم الاطباء). کسی که رتبه و مقام او پست باشد. دون مرتبه . (فرهنگ فارسی معین )
: سخن گرچه باشد گرانمایه تر
فرومایه گردد ز کم پایه تر.
ابوشکور.
اذلال الناس ؛ مردم کم پایه . (منتهی الارب ).
-
کم پایی ؛ بی قراری و ناپایداری . (ناظم الاطباء).
- || غفلت و کاهلی . (ناظم الاطباء).
-
کم پر ؛ آنچه دارای پر اندک باشد. (فرهنگ فارسی معین )؛ مرغ کم پر. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- || گلی که دارای پنج پر بیشتر نباشد. ضد پُرپرو یا صد پر. (ناظم الاطباء). گلهایی که دارای گل برگهای کمی هستند و در مقابل نژادهایی از همانگونه ٔ گیاه خود قرار دارند که گلهایشان بر اثر تربیت دارای گلبرگهای بسیار شده اند. مقابل پُرپر. (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم پشت ؛ آنچه که با فاصله از افراد نوع خود روییده باشد. مقابل پرپشت ؛ موی کم پشت . (فرهنگ فارسی معین ) (موی ، سبزه ، کشت ) که دور از هم روییده باشد. که اندک روییده باشد. مقابل پرپشت : کم پشت کشتن غلات بهتر از پرپشت کاشتن است . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- || که اندک فروریزد و زود قطع شود؛ باران کم پشت . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- || (در اصطلاح نقاشی ) کم مایه . مقابل پرپشت . (فرهنگ فارسی معین ).
- || (در اصطلاح نقاشی ) قلم مویی که نوک آن بلند باشد. قلم نیزه ای . (فرهنگ فارسی معین ). و رجوع به کم مایه شود.
-
کم پول ؛ آنکه پول کم داشته باشد. اندک پول .
-
کم پولی ؛ حالت و چگونگی کم پول . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم پهنا ؛ کم وَر. کم عرض . مقابل پرپهنا. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم پهنایی ؛ کم وَری . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).کم عرضی . حالت و چگونگی کم پهنا. و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم پی ؛ کم کشش . که به یکدیگر نچسبد. مقابل پرپی ؛ گوشت کم پی کوفته اش وا می رود. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم پیما ؛ مُطَفِّف . کم فروش در پیمودنیها. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: خر خم شوی و دول کم پیما
می نابش ترش چو سرکه ٔ ناب .
سوزنی (یادداشت ایضاً).
و رجوع به ترکیب کم پیمودن شود.
-
کم پیمای ؛ کم پیما. رجوع به ترکیبهای کم پیما و کم پیمودن شود.
-
کم پیمایی ؛ حالت و چگونگی کم پیما. رجوع به دو ترکیب قبل شود.
-
کم پیمود ؛ کم پیمای . کم فروش . (فرهنگ نوادر لغات شمس چ فروزانفر)
: بادپیما بادپیمایان خود را آب ده
کوری آن حرص افزون جوی کم پیمود را.
مولوی .
و رجوع به ترکیب کم پیمای شود.
-
کم پیمودن ؛ پر کردن پیمانه را کمتر از حد معین : تطفیف ؛ کم پیمودن . (ترجمان القرآن ). کم پیمودن کیل . (تاج المصادر بیهقی ). کم پیمودن پیمانه را و آن تا لب پیمانه باشد نه با طفافه . (منتهی الارب ).
-
کم تاب (ریسمان ، نخ ، ابریشم ، رسن ) ؛ که پیچ آن کم است .که تاب بسیار ندارد. مقابل پُرتاب . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). کم دوام و سست و زودگسل .
- || کم توان . کم تحمل . آنکه قدرت توانایی او در برابر شداید اندک باشد. آنکه در مقابل سختیها و مصائب ایستادگی کمتر تواندکرد. آنکه تحمل ناملایمات نتواند کرد.
-
کم تابی ؛ حالت و چگونگی کم تاب .
و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم تابی کردن ؛ در برابر شداید و ناملایمات ، ناشکیبایی و ناتوانی نمودن . اندک بودن تحمل و مقاومت درمقابل سختیها. در برابر مصائب صبر و ایستادگی نتوانستن .
-
کم تجربت ؛ کم تجربه . رجوع به ترکیب کم تجربه شود.
-
کم تجربگی ؛ حالت و چگونگی کم تجربه . ناآزمودگی . ناپختگی . فقدان تجربه . و رجوع به ترکیب بعد شود.
-
کم تجربه ؛ کسی که فاقد تجربه ٔ کافی باشد. ناآزموده . ناپخته . مقابل مجرب . (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم تحمل ؛ کم تاب . رجوع به ترکیب کم تاب (معنی دوم ) شود.
-
کم توان ؛ کم قوه . کم نیرو.کم طاقت . کم تاب .
-
کم توجهی ؛ عدم توجه و تغافل و بی اعتنایی . (ناظم الاطباء).
-
کم توشه ؛ اندک زاد و برگ . بی چیز. فقیر
: چو کم توشه با او به رفتن یکی ست
همیدون بر او داغ و درد اندکی ست .
فردوسی .
-
کم ثروت ؛ آنکه دارای مال اندک است . مقابل پرثروت . (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم ثروتی ؛ دارای مالی اندک بودن . (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم جان ؛ که زود از هم گسلد؛ ریسمان کم جان . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). کم تاب . و رجوع به ترکیب کم تاب شود.
-
کم جثگی ؛ حالت و چگونگی کم جثه . کم جثه بودن . و رجوع به ترکیب بعد شود.
-
کم جثه ؛ کوچک و خرد. (ناظم الاطباء). که تنی کوچک دارد. (ازیادداشت به خط مرحوم دهخدا): حَبتَل ، حُباتِل ؛ مرد کم گوشت و کم جثه و غیرتناور. (منتهی الارب ).
-
کم جرأت ؛ بزدل . (آنندراج ). جبان و ترسو و کم دل . (ناظم الاطباء). آنکه جرأتی ندارد. بزدل . (فرهنگ فارسی معین ). کم زهره . کم دل . مقابل پرجرأت . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم جرأتی ؛ بزدلی . بی جرأتی . (فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم جرأت . کم جرأت بودن . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم جمعیت ؛ جایی که دارای سکنه ٔ اندک باشد. مقابل پرجمعیت . (فرهنگ فارسی معین ). کم مردم . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا): شهر کم جمعیت .
-
کم جمعیتی ؛ کم بودن سکنه ٔ محلی . (فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم جمعیت . کم جمعیت بودن . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم جواب ؛ آنکه کمتر جواب می دهد و یا هیچ نمی گوید. (ناظم الاطباء). کسی که کمتر پاسخ دیگران را دهد. (فرهنگ فارسی معین )
: کوک گردیده ست با هم خوش نی و طنبور ما
کم جواب است او و من هم کم سؤال افتاده ام .
ظهوری (از آنندراج ).
-
کم جوش ؛ در صفت برنج ، مقابل پرجوش . برنجی که چون جوشانند زود وا رود. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- || به مجاز؛ آنکه رغبتی به معاشرت با دیگران نداشته باشد.کناره گیر از جمع. کم معاشرت . گوشه گیر.
-
کم چارگی ؛ قلت تدبیر. (فرهنگ فارسی معین )
: دلیل کند برآشفتگی و سبکی و لهو و دوستی و کم چارگی و مختلف کاری . (التفهیم ص
353 از فرهنگ فارسی معین ).
-
کم چاره ؛ کسی که تدبیرش اندک باشد. کم تدبیر. (فرهنگ فارسی معین ).
- || امری که به سختی چاره پذیر باشد. (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم چربی ؛ غذا یا گوشتی که چربی آن اندک باشد.
-
کم چیز ؛ فقیر. نادار. اندک سرمایه . کم بضاعت : با مردم کم چیز و نوکیسه و... معامله مکن . (قابوسنامه ).
-
کم ِ چیزی بودن ؛ فرض عدم آن . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: از ستوران دیگر آید یاد
کم ِ خر باد و آن کاه و شعیر.
سوزنی .
-
کم ِ چیزی گرفتن ؛ ناشده و نابود انگاشتن بدان که لفظ کم در مقام معدوم و نفی مطلق استعمال کنند. (غیاث ) (آنندراج ). یا کم ِ کسی گرفتن ، آن را به شمار نیاوردن . پنداشتن که او نیست . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: چو دیوان بدی راه و آیین گرفت
ز یزدان برید و کم دین گرفت .
فردوسی .
زین پس نگذارمش به گرد غم تو
یا من کم او گیرم و یا او کم تو.
اثیر اخسیکتی .
هرگه که تو تازه روی باشی
گیتی کم نو بهار گیرد.
عمادی شهریاری .
با دست تو گر ابر نبارد کم او گیر
جایی که تو باشی که کند یاد چون اویی .
انوری .
نه دل کم عشق یار می گیرد
نه با دگری قرار می گیرد.
انوری .
هندوآسا همه هنگام شکر خنده ٔ صبح
با لب یار کم طوطی و شکّر گیرند.
مجیرالدین بیلقانی .
کم خود نخواهی کم کس مگیر
ممیران کسی را و هرگز ممیر.
نظامی .
با دم طاوس کم زاغ گیر
با دم بلبل طرف باغ گیر.
نظامی .
از بن دندان سر دندان گرفت
داد به شکرانه کم آن گرفت .
نظامی .
شما بساط نشاط گسترده اید و به عیش و طرب کم غم جهان گرفته . (جهانگشای جوینی ). در انتها ز فرصتی متشمر گشت و کم تخت خوارزم و آن کاخ گرفت . (جهانگشای جوینی ). بهین درویشان آنکه کم توانگران گیرد. (گلستان ).
سعدیا گر نتوانی که کم خودگیری
سر خود گیر که صاحب نظری کار تو نیست .
سعدی .
اگر مرد عشقی کم خویش گیر
وگرنه ره عافیت پیش گیر.
سعدی .
گله از فراق یاران و جفای روزگاران
نه طریق تست سعدی کم خویش گیر رستی .
سعدی .
گرچه کم ما گرفته ای توز شوخی
عشق تو افزون شده ست و مهر زیادت .
اوحدی .
و رجوع به کم گرفتن شود.
-
کم حاصل ؛ کم ثمر. کم بار. کم میوه . کم محصول .
-
کم حاصلی ؛ حالت و چگونگی کم حاصل . کم حاصل بودن . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم حافظگی ؛ حالت و چگونگی کم حافظه . کم حافظه بودن . ضعف قوه ٔ حافظه . زود فراموشی . فراموشکاری .
-
کم حافظه ؛ آنکه قوه ٔ حافظه ٔ او ضعیف است . آنکه مطلبی را زود فراموش کند یا دیر به حافظه سپارد. فراموشکار.
-
کم حال ؛ آنکه در کارها کاهل است : فلان آدم کم حالی است . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم حالی ؛ حالت و چگونگی کم حال . کم حال بودن . کاهلی و گرانی در کارها. و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم حجم ؛ آنچه گنجایش آن اندک است . ظرفی که حجم آن اندک باشد و مظروف کمتر در آن جای گیرد.
-
کم حجمی ؛ حالت و چگونگی کم حجم . کم حجم بودن . تنگی و کوچکی حجم چیزی . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم حرص ؛ کسی که طمع اندک داشته باشد. (فرهنگ فارسی معین ). کم آز. کم طمع
: یک رویه دوستم من و کم حرص مادحم
هم راست در خلاام و هم پاک در ملا.
مسعودسعد (از فرهنگ فارسی معین ).
و رجوع به ترکیب کم آز شود.
-
کم حرصی ؛ اندک طمعی . (فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم حرص . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم حرف ؛ آنکه کمتر سخن می گوید و آنکه خاموش است . (ناظم الاطباء). کسی که کم سخن گوید و بیش خاموش ماند. (فرهنگ فارسی معین ). کم گوی . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). کم سخن .
-
کم حرفی ؛ کم سخن گفتن . (فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم حرف . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم حرکت ؛ سست و کاهل و غافل . (ناظم الاطباء).
-
کم حرمتی ؛ بی احترامی . (ناظم الاطباء).
-
کم حرمتی نمودن ؛ اندک احترام و تکریم کردن و توقیر نکردن و گستاخی و بی ادبی کردن . (ناظم الاطباء).
-
کم حواس ؛ در تداول عامه ،فراموشکار. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). کم حافظه .
-
کم حواسی ؛ در تداول عامه ، نسیان . فراموشکاری . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). و رجوع به ترکيب قبل شود.
-
کم حوصلگی ؛ کم حوصله بودن . (فرهنگ فارسی معین ). زودخشمی . تنگدلی .(یادداشت به خط مرحوم دهخدا). و رجوع به ترکیب بعد شود.
-
کم حوصله ؛ بی صبر. (ناظم الاطباء). کم صبر. ناشکیبا. مقابل پرحوصله . (فرهنگ فارسی معین ). کم ظرفیت . ناشکیبا. که تحمل تطویل عمل یا گفتار ندارد؛ فلان مرد کم حوصله ای است . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: سایه ٔ طایر کم حوصله
۞ کاری نکند
طلب از سایه ٔ میمون همایی بکنیم .
حافظ.
مرغ کم حوصله را گو غم خود خور که بر او
رحم آن کس که نهد دام چه خواهد بودن .
حافظ.
- || دون همت . (آنندراج ) (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم حیا ؛ کم شرم . اندک شرم . جلوط؛ زن کم حیا.(منتهی الارب ).
-
کم حیاتی ؛ کوتاه عمری . کوتاه زندگانی بودن
: با صبح خوش درکش عنان برجه رکاب می ستان
کز کم حیاتی درجهان تنگ است میدان صبح را.
خاقانی .
-
کم حیایی ؛ حالت و چگونگی کم حیا. و رجوع به ترکیب کم حیا شود.
-
کم خرج ؛ کسی که هزینه اش کم باشد. (فرهنگ فارسی معین ). بخیل و ممسک و صرفه جو. (ناظم الاطباء).
- || تنگدست . (ناظم الاطباء).
-
کم خرج بالانشین ؛ مثل است . (از آنندراج ). هر چیز خوب و اعلایی که به قیمت کم و ارزان خریده شده باشد. (ناظم الاطباء).
-
کم خرجی ؛ امساک و تنگدستی و بخل . (ناظم الاطباء). کم خرج بودن . (فرهنگ فارسی معین ). و رجوع به ترکیب کم خرج شود.
-
کم خرد ؛ بی عقل و احمق . (آنندراج ). بی عقل . نادان . (ناظم الاطباء). کم عقل . نادان . ابله . (فرهنگ فارسی معین ). تافه العقل . ناقص العقل . معتوه . مستضعف . مقابل پرخرد. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: بدو گفت گیو ای سگ کم خرد
تو گفتی که این آب مردم برد.
فردوسی .
دگرباره پرسید از آن پیشکار
که چون راند آن کم خرد روزگار.
فردوسی .
چنین گفت گرسیوز کم خرد
ز تو این سخنها کی اندرخورد.
فردوسی .
نمی ترسی ای کودک کم خرد
که روزی پلنگیت ْ از هم درد.
(بوستان ).
میراث گیر کم خرد آید به جستجوی
بس گفتگوی بر سر باغ و دکان شود.
سعدی .
-
کم خردی ؛ نادانی و بی دانشی و بی عقلی . (ناظم الاطباء). کم عقلی . نادانی . ابلهی . (فرهنگ فارسی معین )
: شاه شوریده سران خوان من بی سامان را
زانکه در کم خردی از همه عالم بیشم .
حافظ.
و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم خطر ؛ کم اهمیت . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). بی ارزش . بی ارج
: خاطرم بکر و دهر نامرد است
نزد نامرد، بکر کم خطر است .
خاقانی .
- || آنچه بیم و خوف در آن اندک باشد. آنچه بیم آسیب و گزند در آن کمتر باشد: جاده ٔ کم خطر.
-
کم خطری ؛ حالت و چگونگی کم خطر. کم خطر بودن . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم خواب ؛ آنکه خواب وی اندک باشد. (ناظم الاطباء). آنکه کم خوابد. سُهُد. مقابل پرخواب . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- || جامه ای (مخمل و غیره ) که خمل کم دارد. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم خوابی ؛ بی خوابی و سهر. (ناظم الاطباء). قلت نوم . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). حالت و چگونگی کم خواب . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم خوار ؛ آنکه اندک خورد. (ناظم الاطباء). آنکه کم خورد. کم خور. کم خوراک . (فرهنگ فارسی معین ). مقابل پرخوار. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: جمازه ٔراهرو، کوه کوهان ، کم خوار، بسیاررو. (سمک عیار، از فرهنگ فارسی معین ). ضائن ؛ مرد نیکوتن کم خوار. (منتهی الارب ).
-
کم خوارگی ؛ قوت اندک خوردن . (ناظم الاطباء). کم خواری . اندک خوردن
: ز کم خوارگی کم شود رنج مرد
نه بسیار ماند آنکه بسیار خورد.
نظامی .
خومبر از خورد به یکبارگی
خورده نگه دار به کم خوارگی .
نظامی .
و رجوع به ترکیب قبل شود.
- || پرهیزگاری و ریاضت . (ناظم الاطباء).
-
کم خواری ؛ کم خوردن ، کم خوراکی . (فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم خوار. کم خوارگی . و رجوع به دو ترکیب قبل شود.
-
کم خواسته ؛ فقیر. بی چیز
: ایلاق ناحیتی است بزرگ ... و مردم بسیار و مردمانی کم خواسته . (حدود العالم ). مردمانی اند
۞ بددل و ضعیف و درویش و کم خواسته . (حدود العالم ). و این ناحیتی است
۞ آبادان و بسیارمردم و کم خواسته .
-
کم خور ؛ آنکه اندک خورد. (ناظم الاطباء). کم خوار. (فرهنگ فارسی معین ). اندک خوار. کم غذا. مقابل پرخور. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). و رجوع به ترکیب کم خوار شود.
- || پرهیزگار. (ناظم الاطباء).
-
کم خوراک ؛ اندک خورنده . (ناظم الاطباء). کم خوار. (فرهنگ فارسی معین ). مقابل پرخوراک . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). کم خور. و رجوع به ترکیبهای کم خوار و کم خور شود.
-
کم خوراکی ؛ اندک خوراکی . (ناظم الاطباء). کم خواری . (فرهنگ فارسی معین ). کم خوراک بودن . و رجوع به ترکیبهای کم خوراک و کم خواری شود.
-
کم خورد ؛ کم خوار. (فرهنگ فارسی معین ). و رجوع به ترکیب کم خوار شود.
- || ممسک . (فرهنگ فارسی معین )
: ... و گفت اگر دنیا همه زر کنند و مؤمن را سر آنجا دهند، همه در رضاء او صرف کند. و اگر یک دینار در دست کم خوردی کنی ، چاهی بکند و در آنجا کند. (تذکرة الاولیاء از فرهنگ فارسی معین ).
-
کم خوردن ؛ اندک خوردن . کم خوراک بودن . کم خوار بودن
: جهان زهر است و خوی تلخناکش
به کم خوردن توان رست از هلاکش .
نظامی .
مشو پرخواره چون کرمان در این گور
به کم خوردن کمر در بند چون مور.
نظامی .
ز کم خوردن کسی را تب نگیرد
ز پر خوردن به روزی صد بمیرد.
نظامی
به کم خوردن چو عادت شدکسی را
چو سختی پیشش آید سهل گیرد.
(گلستان ).
فرشته خوی شود آدمی ز کم خوردن .
(گلستان ).
-
کم خورشی ؛ کم خواری . کم خوراکی . کم غذایی
: نبینی که از چندین هزار تن که در شهری باشد هرگز دو تن را بالا و پهنا و توانایی وناتوانی و دل آوری و بددلی و کم خورشی و بسیارخورشی ... هیچ به هم نماند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).
-
کم خوری ؛ کم خواری . (فرهنگ فارسی معین ). اندک خوری . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). کم خورشی . کم خوراکی
: کم خوری ، ذهن و فطنت و تمییز
پرخوری ، تخم و خواب و آلت تیز.
سنائی .
و رجوع به کم خواری و کم خورشی شود.
- || ریاضت و پرهیزگاری . (ناظم الاطباء).
-
کم خون ۞ ؛ آنکه دارای خون اندک باشد. (فرهنگ فارسی معین ). اظمی [ اَ ما ] . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). کسی که خون در بدنش کم باشد. کسی که مبتلا به کم خونی باشد. و رجوع به ترکیب بعد شود.
-
کم خونی ؛ کمی خون در بدن . قلت دم . در اصطلاح پزشکی ، حالت مرضی
۞ مشخص به واسطه ٔ قلت گلبولهای قرمز یانارسایی و عدم تکافوی مقدار هموگلوبین موجود در گلبولهای قرمز که اصطلاحاً آن را پایین بودن ارزش هموگلوبینی گویند. کم خونی علل مختلف دارد و غالباً دنباله ٔ امراض عفونی یا خونریزی های زیاد یا به علت بارداری یا وجود انگلها در دستگاه گوارش و یا عفونتهای عمومی به واسطه ٔ استرپتوک عارض می شود. (فرهنگ فارسی معین ). فقردم . فقرالدم . ظمی ٔ. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم خویی ؛ کم حوصلگی . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا): قَزَم ؛ کم خویی و بدخلقی مردم . (منتهی الارب ، یادداشت ایضاً).
-
کم خیر ؛ آنکه احسان و نیکویی وی اندک و یا هیچ باشد. (ناظم الاطباء): عسوس ؛ مرد کم خیر. (منتهی الارب ).
- || ناچیز؛ (ناظم الاطباء). کم حاصل : قریة عتیبة؛ ده کم خیر. (منتهی الارب ).
-
کم خیری ؛ حالت و چگونگی کم خیر. کم خیر بودن : جَحَد؛ کم خیری . (منتهی الارب ). و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم دادن ؛ تطفیف . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).کم پیمودن . و رجوع به ترکیب کم پیمودن شود.
-
کم داشت ؛ نقص . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم دان ؛ کم داننده .آنکه اندک داند. کم دانش . کم علم
: و بسیاردان و کم گوی باش نه کم دان بسیارگوی . (قابوسنامه ).
-
کم دانش ؛ کم علم . آنکه دانش وی اندک باشد. کم دان
: منش پست و کم دانش آن کس که گفت
منم کم ز دانش کسی نیست جفت .
فردوسی .
-
کم دانشی ؛ کم علمی . کم داشتن دانش . حالت و چگونگی کم دانش . کم دانش بودن
: ز بهر کسان رنج بر تن نهی
ز کم دانشی باشد و ابلهی .
فردوسی .
و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم دخل ؛ کم درآمد. و رجوع به ترکیب بعد شود.
-
کم درآمد ؛ کسی که مداخل وی اندک است . (فرهنگ فارسی معین ). کم دخل .
-
کم درخت ؛ جایی که درخت اندک باشد
: [ و سیرگان ] جایی کم درخت است . (حدود العالم ).
-
کم درم ؛ کسی که درم وی اندک است . کم پول . کم ثروت
: اگر بزرگی و جاه و جلال در درم است
ز کردگار بر آن مرد کم درم ستم است .
ناصرخسرو.
-
کم دل ؛ بی جرأت و جبان و ترسو. (ناظم الاطباء). کم جرأت . (فرهنگ فارسی معین ). جبان . کم زهره . کم جرأت . مقابل پردل . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم دلی ؛جبن و ترس . (ناظم الاطباء). کم جرأتی . (فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم دل . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم دوام ؛ در تداول عامه ، که زود از میان بشود. که زود پاره یا مندرس گردد. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم دوامی ؛ حالت و چگونگی کم دوام . کم دوام بودن . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم دوست ؛ کسی که دوستان وی اندک باشند. (فرهنگ فارسی معین )
: خواهی که کم دوست نباشی کینه مدار. (قابوسنامه ، از فرهنگ فارسی معین ).
-
کم دوستی ؛ دوستان اندک داشتن . (فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم دوست . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم ده ؛ کم دهنده . آنکه کم دهد. آنکه پیمانه یا ترازو را کم پیماید. کم پیمای . مطفف
: دره ٔ محتسب که داغ نه است
از پی دوغ کم دهان ده است .
نظامی .
هیچ بسیارخوارپایه ندید
هیچ کم ده به پایگه نرسید.
نظامی .
ورجوع به ترکیبهای کم دادن و کم پیمودن شود.
-
کم دهی ؛ حالت و چگونگی کم ده .
کم پیمایی
: با تو نمایند نهانیت را
کم دهی و بیش ستانیت را.
نظامی .
و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم دید ؛ کم قوت در دیدن ؛ چشم من کم دید است . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). کم سو. کم نور؛ چشمم کم دید شده است . (فرهنگ لغات عامیانه ٔ جمالزاده ).
-
کم دید شدن چشم ؛ ضعف بصر پیدا کردن . ضعف باصره پیدا کردن . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم ذات ؛ پست نهاد از مردم و فرومایه . (ناظم الاطباء).
-
کم ذوق ؛ کسی که دارای ذوق اندک باشد. بی سلیقه . (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم ذوقی ؛ ذوق اندک داشتن . بی سلیقگی . (فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم ذوق . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم ذهن ؛ فراموشکار و بی ادراک . (ناظم الاطباء).
-
کم ذهنی ؛ بی ادراکی و فراموشی . (ناظم الاطباء). حالت و چگونگی کم ذهن . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم راه ؛ اسب آهسته رو و کاهل در حرکت . (ناظم الاطباء). اسب و استر و جز آن که زود واماند. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم راهی ؛ حالت و چگونگی کم راه . کم راه بودن . رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم رحمت ؛ اندک رحم . سنگدل
: و این [ خرخیزیان ] مردمانیند که طبع ددگان دارند و درشت صورتند و کم موی و بیدادکار و کم رحمت و مبارز و جنگ کن . (حدود العالم ).
-
کم رختی ؛ بی ساز و برگی . تنگی معیشت . قلت اسباب و سامان زندگی . تهیدستی .کم غذایی
: رخش سیمای کم رختی گرفته
مزاج نازکش سختی گرفته .
نظامی .
منمای از کمی و کم رختی
من سختی رسیده را سختی .
نظامی .
و رجوع به رخت شود.
-
کم رسی ؛ کوتاهی و کمی است در اندازه ای که باید از چیزی . (آنندراج ).
-
کم رنج ؛ کسی که اندک رنج بیند. آنکه کمتر آسیب و گزند بیند
: ابله از چشم زخم کم رنج است
اکمه از درد چشم کم ضرر است .
خاقانی .
-
کم رنگ ؛ هر چیزی که دارای رنگ خفیف و کمی باشد و رنگ آن آشکار و هویدا نباشد. (ناظم الاطباء). آنچه که دارای رنگی ضعیف و پریده باشد. مقابل پررنگ . (فرهنگ فارسی معین ). که رنگ روشن دارد. روشن مقابل پررنگ و سیر و تند: چای کم رنگ .مرکب کم رنگ . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم رنگی ؛ حالت و کیفیت کم رنگ . مقابل پررنگی . (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم رو ؛ مقابل تیزرو، مانند اسب و غیر آن . (آنندراج ). اسب آهسته رو و کاهل در رفتار. (ناظم الاطباء).
-
کم رو ؛ کسی که بسیار خجالت کشد. خجالتی . (فرهنگ فارسی معین ). در تداول عامه ، محجوب . خجول . شرمگین . سخت شرمناک . باحیا. مقابل پررو. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- || ساده و بی زینت . (ناظم الاطباء) (فرهنگ فارسی معین ).
- || زشت و بد صورت . (ناظم الاطباء). زشت . (فرهنگ فارسی معین ).
- || جبان و ترسو و کم جرأت و خوار و ذلیل . (ناظم الاطباء). کم جرأت . (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم روز ؛ خردسال . کودک . طفل . کوچک
: ایاپور کم روز اندک خرد
روانت ز اندیشه رامش برد.
فردوسی .
-
کم روزی ؛ مقابل پرروزی . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).کسی که رزق وی اندک باشد.
-
کم رویی ؛ حالت و کیفیت کم رو.(فرهنگ فارسی معین ). حجب . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).و رجوع به ترکیب رو شود.
- || اصطلاحی در روان شناسی ، هر کسی طبعاً مایل است به اینکه درباره ٔ او عقیده ٔ خوب داشته باشند و او را آدمی ارجمند و باارزش بشمارند. هرگاه این میل به درجه ٔ شدت برسد و با حس بی اعتمادی به خویشتن همراه گردد کم رویی ظهور می کند. پس کم رویی نتیجه ٔ بیمی است که آدمی دارد از اینکه مبادا او را دست کم بگیرند، یعنی برایش ارزشی کمتر از آنچه خود اوخواهان است قائل شوند. از این رو می توان کم رویی را متفرع از عاطفه ٔ ترس دانست . کم رویی یک حس اجتماعی است ، زیرا شخص را تنها در صورتی عارض می شود که با یک یاچند تن از همنوعان مصاحب و معاشر باشد. اشیاء ممکن است انسان را بترسانند و گاهی خشمگین سازند ولی نمی توانند سبب کم رویی او گردند. (از روانشناسی تربیتی سیاسی ص
111).
-
کم ره ؛ کم راه . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). رجوع به کم راه شود.
-
کم ریش ؛ آنکه بر رخسار و زنخ ، موی اندک داشته باشد. آنکه ریش تنک و کم پشت داشته باشد
: کوسه ٔ کم ریش دلی داشت تنگ
ریش کشان دید دو کس را به جنگ
گفت رخم گرچه زجاجی وش است
ایمنی از ریش کشان هم خوش است .
نظامی .
-
کم ریع ؛برنجی که پس از پخته شدن حجم آن افزایشی اندک یابد.
-
کم زا ؛ کم زاد. رجوع به ترکیب کم زاد شود.
-
کم زاد ؛ نزور. (فرهنگ فارسی معین ). زنی یا چارپایی که کم بزاید. کم فرزند. کم زا.
-
کم زادوولد ؛ کم زاد. رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم زادی ؛ حالت و صفت کم زاد. رجوع به دو ترکیب قبل شود.
-
کم زبان ؛ کم سخن . (فرهنگ فارسی معین ). خاموش و ساکت . (ناظم الاطباء).
- || کنایه از کسی که هر چه او را فرموده شود بجای آرد و در برابر آن زبان عذر نگشاید. کنایه از کسی که هر چه او را دستور دهند بجا آورد و در برابر آن عذر نیاورد. (فرهنگ فارسی معین )
: همانا که عشقم بر این کار داشت
چو من کم زبان
۞ عشق بسیار داشت .
نظامی (از آنندراج ).
- || کسی که مانند زبان او و گفتار او دیگری را کم باشد. (آنندراج ).
-
کم زبانی ؛ خاموشی و سکوت و کم حرفی . (ناظم الاطباء). کم زبان بودن . (فرهنگ فارسی معین ). و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم زندگانی ؛ کم عمر. کوتاه عمر. کوته زندگانی . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: شه نیک با کامرانی بود
چو بد گشت کم زندگانی بود.
اسدی .
بحکم آنکه آن کم زندگانی
چو گل بر باد شد روز جوانی .
نظامی .
درخت افکن ، بود کم زندگانی
به درویشی کشد نخجیربانی .
نظامی .
-
کم زور ؛ مقابل پر زور است . (آنندراج ). ضعیف و عاجز و ناتوان . (ناظم الاطباء). کسی که زور و نیروی او اندک است . (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم زوری ؛ ضعف و عجز و ناتوانی . (ناظم الاطباء). کم زور بودن . اندک نیرو بودن . (فرهنگ فارسی معین ). و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم زَهرگی ؛ حالت و صفت کم زهره . رجوع به ترکیب بعد شود.
-
کم زهره ؛ کم دل . کم جرأت . بی جرأت . جبان . بددل . بی دل ، مقابل پرزهره و شجاع . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم زیان ؛ آنکه یا آنچه کمتر زیان رساند. کم ضرر. کم آسیب . کم آزار
: کم آزار باشید و هم کم زیان
بدی را مبندید هرگز میان .
فردوسی .
- || آنکه کمتر زیان بیند. آنکه او را کمتر آسیب و ضرر رسد
: من ترا از این غم فرج آرم و کم زیان گردانم که مردی مصلح می نمایی . (سندبادنامه ص
302).
-
کم سابقه ؛ کسی که در کاری و شغلی سابقه ٔ زیاد ندارد. مبتدی . مقابل سابقه دار. (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم سال ؛ خردسال . (آنندراج ). جوان و خردسال و بچه . (ناظم الاطباء). خردسال . کم سن . مقابل کلان سال و سالخورده . (فرهنگ فارسی معین ).سخت جوان . که مسن نیست . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: جهاندیده و زیرک و پردلم
نه کم سال و نادان و بی حاصلم .
هاتفی (از آنندراج ).
-
کم سالی ؛ جوانی و خردسالی . (ناظم الاطباء). خردسالی . کم سنی . مقابل کلان سالی و سالخوردگی . (فرهنگ فارسی معین ). و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم سخن ؛ آنکه اندک سخن گوید. کم گوی . (فرهنگ فارسی معین ). مُقل ّ. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). کم حرف
: به زبان خاموش و کم سخن و خوب سخن . (ترجمه ٔ تاریخ طبری ، یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
بدو شاه گفت ای زن کم سخن
یکی داستان گوی با من کهن .
فردوسی .
همان کم سخن مرد خسروپرست
جز از پیشگاهش نباید نشست .
فردوسی .
زن کم سخن گفت آری نکوست
هم آغاز و فرجام هر کار اوست .
فردوسی .
سگالید هر کار و زان پس کنید
دل مردم کم سخن مشکنید.
فردوسی .
کم سخنی دید دهن دوخته
چشم و زبانی ادب آموخته .
نظامی .
- || ساکت و خاموش . (ناظم الاطباء) (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم سخنی ؛ اندک سخن گفتن . کم گویی . (فرهنگ فارسی معین ). قلت کلام . بَکاء. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: با کم سخنیش می توان ساخت
این است بلا که کم نگاه است .
ظهوری (از آنندراج ).
-
کم سعادت ؛ کسی که کمتر خوشبخت است . آنکه از سعادت کمتر بهره دارد.
-
کم سعادتی ؛ قلت سعادت . کمی خوشبختی . حالت و چگونگی کم سعادت . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم سفره ؛ آنکه سفره و خوان او پر و مملو از طعام نباشد. (آنندراج ). آنکه در سفره ٔ او غذای اندک باشد. (فرهنگ فارسی معین ).
- || نان مخور و ممسک که سفره ٔ وی به گدایان ماند. (ناظم الاطباء). نخور.
-
کم سن ؛ کم جمعیت . و رجوع به ترکیب کم جمعیت شود.
-
کم سن ؛ کم سال و خردسال و جوان و بچه . (ناظم الاطباء).
-
کم سنی ؛ کم سالی . (ناظم الاطباء). و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم سو ؛ در تداول عامه ، کم نور. (فرهنگ فارسی معین ). کم روشنایی . کم نور؛ چراغی کم سو. چشمی کم سو. ستاره ٔ کم سو. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). کم نور. کم دید. صفت چشم است . (فرهنگ لغات عامیانه ٔ جمالزاده ).
-
کم سواد ؛ آنکه خواندن و نوشتن اندک داند. آنکه دانش و اطلاعات علمی او اندک باشد.
-
کم سوادی ؛ حالت و چگونگی کم سواد. رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم سؤال ؛ آنکه کمتر پرسش کند. (ناظم الاطباء). کسی که اندک سؤال کند. کم پرسش . (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم سوءالی ؛ کم سؤال کردن . اندک پرسیدن . (فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم سؤال . رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم سو شدن چشم ؛ کم نور شدن چشم . ضعیف شدن بینایی چشم .
-
کم سوی ؛ کم سو. (فرهنگ فارسی معین ). و رجوع به کم سو شود.
-
کم سویی ؛ کم نوری (چشم ، چراغ ، ستاره و غیره ). (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). حالت و چگونگی کم سو. و رجوع به کم سو شود.
-
کم شان ؛ کم شأن . (ناظم الاطباء). رجوع به ترکیب بعد شود.
-
کم شأن ؛ کم شان . کمینه و دون و فروتن و بی تکلف . (ناظم الاطباء).
-
کم شر ؛ نیک طینت و بی فساد. (آنندراج ). نیک آراسته و خوش طبع و نیک نهاد. (ناظم الاطباء). کسی که از او شر و فساد کم آید. بی فساد. (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم شرح ؛ مواجب قلیل و اندک . (ناظم الاطباء) (از اشتینگاس ).
-
کم شرم ؛ بی شرم و بی حیا و بی حجاب . (ناظم الاطباء). کم حیا. کسی که شرم و حیا در او اندک باشد: نبر؛ مرد کم شرم . (منتهی الارب ).
-
کم شرمی ؛ بی حیایی و بی شرمی و بی حجابی . (ناظم الاطباء). قلت حیا. کمی شرم . حالت و چگونگی کم شرم . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم شری ؛ کمی شر. قلت فساد. (فرهنگ فارسی معین ).حالت و چگونگی کم شر. و رجوع به ترکیب کم شر شود.
-
کم شعر ؛ مُقِل ّ. شاعری که کم شعر بگوید. (از یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم شمردن ؛ کم به حساب آوردن . کم انگاشتن چیزی را و بدان اهمیت ندادن : ازدهاد؛ کم شمردن . یقال فلان یزدهد عطاء فلان ؛ ای یعده زهیداً ای قلیلاً. (منتهی الارب ).
-
کم شوق ؛ بی ذوق و بی اعتنا. (ناظم الاطباء). کسی که شوق و علاقه ٔ پرداختن به کاری را کمتر داشته باشد.
-
کم شوقی ؛ حالت و چگونگی کم شوق . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم شهوت ؛ مقابل پرشهوت . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). کسی که شهوت کم داشته باشد.
-
کم شیر ؛ هر حیوان ماده ای که اندک شیر دهد. (ناظم الاطباء). زن یا ستور ماده که شیر کم دارد. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا): خَروس ؛ زن کم شیر. (منتهی الارب ). ناقة دهین ؛ ناقه ٔ کم شیر. (منتهی الارب ).
-
کم شیر شدن ؛ قلت یافتن شیر زن یا حیوان ماده : جذبت الناقة جذباً؛ کم شیر شد. (منتهی الارب ).
-
کم شیر گردیدن ؛ کم شیر شدن : دَهانَة؛ کم شیر گردیدن ناقه . (از منتهی الارب ). و رجوع به ترکیب کم شیر شدن شود.
-
کم شیری ؛ غِراز. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).حالت و چگونگی کم شیر. و رجوع به ترکیب کم شیر شود.
-
کم صبر ؛ ضجور. جَوّاظ. ناشکیبا. مقابل پرصبر. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). آنکه شکیبایی وی اندک است .
-
کم صبری ؛ ضجر. جُواظ. ناشکیبایی . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). حالت و چگونگی کم صبر. و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم ضرر ؛ آنکه کمتر زیان بیند. کسی که بدو کمتر آسیب رسد. کسی که کمتر رنج و آزار دیده باشد
: ابله از چشم زخم کم رنج است
اکمه از درد چشم کم ضرر است .
خاقانی .
لیکن از هشتم و ششم خود را
کم ضرر دیده ام ز طالع خویش .
خاقانی .
- || آنکه یا آنچه کمتر ضرر رساند. آنکه یا آنچه کمتر رنج و آزار و آسیب رساند.
-
کم طاعت ؛ سرکش و نافرمان . (ناظم الاطباء).
-
کم طاقت ؛ آنکه تاب و توان و طاقتش اندک باشد. (فرهنگ فارسی معین ). کم قوت . مقابل پرطاقت . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- || کم شکیب . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم طاقتی ؛ کمی تاب و توان . (فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم طاقت . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم طالع ؛ کم بخت . (آنندراج ). بدبخت و بی طالع. کم بخت . (آنندراج ). بدبخت و بی طالع. (ناظم الاطباء). کم بخت . بدبخت . مدبر. (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم طالعی ؛ کم بختی . مدبری . (فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم طالع
: کم طالعی نگرکه من و یار چون دو چشم
همسایه ایم و خانه ٔ هم را ندیده ایم .
میرصیدی (از تاریخ ادبیات صفا ج 5 ص 543).
و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم طمع ؛ آنکه بسیار طماع نباشد. کسی که بسیار آزمند نباشد. اندک طمع.
-
کم طمعی ؛ قلت طمع. کمی حرص و آز. حالت و چگونگی کم طمع. و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم ظرف ؛ کمینه و سفیه و کم حوصله و احمق و نادان . (آنندراج ). گول و ابله و بی عقل . کم صبر و کم حوصله . (ناظم الاطباء). آنکه زود خشم گیرد. آنکه زود از جای بشود. آنکه تحمل او کم است . آنکه تحمل سختیها نتواند کرد. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).کم عمق و بی وقوف . کسی که حوصله و لیاقت شغل و مقامی را که بدو داده اند ندارد. (فرهنگ فارسی معین ).
- || دون و فرومایه و خوار. (ناظم الاطباء).
- || آنکه کارپیش از وقت بکند و از آن رو کار تباه شود. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- || کسی که هر چه شنود همه جا وا گوید. (ناظم الاطباء). آنکه راز نگاه نتواند داشت . آنکه زود سر بروز دهد. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- || آنکه زود با غنا کبر و عجب آرد. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم ظرفی ؛ کم عمقی و بی عقلی . (ناظم الاطباء). حالت و کیفیت ؛ کم ظرف . (فرهنگ فارسی معین ). و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم ظرفیت ؛ کم ظرف . رجوع به ترکیب کم ظرف شود.
-
کم ظرفیتی ؛ کم ظرفی . رجوع به ترکیب کم ظرفی شود.
-
کم عدد ؛ آنچه که شماره ٔ آن اندک باشد. قلیل العدد. (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم عددی ؛ کمی شماره . قلت عدد. (فرهنگ فارسی معین ). چگونگی و حالت کم عدد. و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم عرض ؛ باریک . (ناظم الاطباء). کم ور.کم پهنا. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم عرضی ؛ کمی پهنا. کم پهنایی . حالت و چگونگی کم عرض . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم عطا ؛ آنکه کرم و احسان و بخشش وی کم است : مُثرِب ؛ کم عطا. (منتهی الارب ).
-
کم عقل ؛ نادان و احمق و کودن و بی دانش . (ناظم الاطباء). نادان . احمق . کودن . (فرهنگ فارسی معین ). خَرَف . معتوه . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم عقل شدن ؛ عَتَه . عُته عُتاه . (منتهی الارب ).
-
کم عقلی ؛ حالت و چگونگی کم عقل :چهارهزار مرد به اسفیدهان بکشتند به سبب خفت و کم عقلی . (تاریخ قم ص
91). عتاهیه ، کم عقلی . (منتهی الارب ).و رجوع به ترکیب کم عقل شود.
-
کم عمر ؛ آنکه عمر کم داشته باشد. (آنندراج ). کم سال . (ناظم الاطباء). کم سن . کم سال . (فرهنگ فارسی معین ). کوتاه عمر. کوتاه زندگانی . آنکه دیر نزید
: نام باقی طلبی گرد کم آزاری گرد
کز کم آزاری کم عمر نیامد کرکس .
سنائی .
چو صبح است اول و چون گل به آخر
که این کم عمر و آن اندک قرار است .
خاقانی .
زود فروشد که عطسه دیر نماند
آه که کم عمر بود عطسه ٔ من آه .
خاقانی .
سه چیز است کان در سه آرامگاه
بود هر سه کم عمر و گردد تباه
به هندوستان اسب و در پارس پیل
به چین گربه زین سان نماید دلیل .
نظامی (از آنندراج ).
غنچه به خون بسته چو گردون کمر
لاله ٔ کم عمر ز خود بی خبر.
نظامی .
-
کم عمری ؛ کم سالی . (ناظم الاطباء). کمی عمر، قلت سن . کم سالی . (فرهنگ فارسی معین ). کوتاه عمری . حالت و چگونگی کم عمر
: خون دل لاله در دل لاله
افسرده شد از نهیب کم عمری .
منوچهری .
رها کن ستم را به یکبارگی
که کم عمری آرد ستمکارگی .
نظامی .
و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم عمق ؛ جایی که عمق آن اندک باشد. مقابل عمیق . (فرهنگ فارسی معین ). تُنُک . آبی تنک . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- || بی وقوف و بی عقل و گول . (ناظم الاطباء).
-
کم عمقی ؛ کم عمق بودن . قلت عمق . (فرهنگ فارسی معین ). ژرفای کم داشتن . حالت و چگونگی کم عمق . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم عیار ؛ مغشوش و قلب . (آنندراج ). ناقص عیار و پولی که از وزن مقرری کم باشد. (ناظم الاطباء). مسکوکی که عیارش از حد معمول اندکتر باشد. پول مغشوش . قلب . (فرهنگ فارسی معین ). سکه ٔ نزدیک به قلب . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). بی ارزش . کم ارزش
: حجرالاسود نقد همگان را محک است
کم عیارم من از آن کرد محک خوار مرا.
خاقانی .
هست به معیار عشق گوهر تو کم عیار
هست به بازار دل یوسف تو کم بها.
خاقانی .
کم ز هیچند جمله هیچکسان
وز همه کم عیارتر مائیم .
خاقانی .
جان یکی دارم ار هزار بود
هم در این کفّه کم عیار بود.
نظامی .
زانجا که پرده پوشی عفو کریم تست
بر قلب ما ببخش که نقدی است کم عیار.
حافظ.
-
کم عیاری ؛ اندک بودن عیار مسکوک . قلب بودن . (فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم عیار
: بد گفتن اندرآن کس کو مادح تو باشد
باشد ز زشت نامی باشد ز کم عیاری .
منوچهری .
و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم عیال ؛ خفیف الظهر. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). آنکه اهل و فرزندان و کسان تحت تکفل وی اندک و سبک باشند.
-
کم عیالی ؛ اندک بودن اهل و فرزندان وکسان تحت تکفل . حالت و چگونگی کم عیال
: کم عیالی دوم توانگری است . (قابوسنامه ). و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم غذا ؛ کم خور. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). کم خوراک . کم خوار. آنکه اندک خورد. و رجوع به ترکیبهای کم خوراک و کم خوار و کم خور شود.
-
کم غذایی ؛ کم خوراکی . کم خواری . حالت و چگونگی کم غذا. و رجوع به ترکیبهای کم خوراکی و کم خواری و کم غذا شود.
-
کم غم ؛ اندک غم . آنکه اندوه و غصه وی اندک است
: ترا غم کم نیاید تا بدین دنیا همی جویی
چو دنیا را بدین دادی همان ساعت شوی کم غم .
ناصرخسرو.
-
کم فایده ؛ آنکه یا آنچه نفع و سودآن اندک باشد. کم سود. کم منفعت .
-
کم فرزند ؛ آنکه فرزند اندک داشته باشد. کم زاد: نزرة، نزور، زن کم فرزند. (منتهی الارب ).
-
کم فرصت ؛ کم وقت و کسی که بیشتر اوقات شبانه روز مشغول کار باشد. (ناظم الاطباء). آنچه که مدتی اندک فرصت دارد. (فرهنگ فارسی معین ). در تداول عامه ، شتاب زده . آنکه در کار شتابد. که در هر کار و هر چیز سریع آن را خواهد. عجول ، کم صبر. ناشکیبا. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: لبت امروز و فردا می کند در بوسه دادنها
نمی داند ز خط چون دشمن کم فرصتی دارد.
صائب .
نگردد تا تلف عمر عزیزت
حساب وقت کم فرصت نگه دار.
تأثیر (از آنندراج ).
گردون ز خسّت است که مهلت نمی دهد
کم فرصت است چرخ که فرصت نمی دهد.
تأثیر (از آنندراج ).
چرخ کم فرصت ز من بسیار خواهد کرد یاد
در جهان بیندچو بی مونس غم آینده را.
ملاطغرا (از آنندراج ).
-
کم فرصتی ؛ کم وقتی . (ناظم الاطباء). فرصت اندک داشتن . (فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم فرصت . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم فروش ؛ فروشنده ٔ چیزی کم از وزن مقرر. (ناظم الاطباء). کاسبی که جنس را به وزنی کمتر از میزان خود به مشتری فروشد. (فرهنگ فارسی معین ). مُطَفَّف . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم فروشی ؛ عمل کم فروش . (ناظم الاطباء) (فرهنگ فارسی معین ). تطفیف . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم فهم ؛ کم عقل و نادان . (آنندراج ). کودن و نادان و بی هوش . (ناظم الاطباء). کسی که فهمش اندک باشد. کم هوش . کم ادراک .(فرهنگ فارسی معین ): هلبوث ؛ درمانده در سخن و کم فهم . (منتهی الارب ).
-
کم فهمی ؛ بی دانشی و کم عقلی و حماقت . (ناظم الاطباء). اندک فهم بودن . کم هوشی . کم ادراکی . (فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم فهم . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم قدر ؛ بی قدر. (آنندراج ). پست و فرومایه و حقیر. (ناظم الاطباء). کسی که قدر و اعتبار اندک داشته باشد. بی قدر و بی اعتبار. (فرهنگ فارسی معین )
: گرچه خاقانی از اصحاب فروتر بنشست
نتوان گفت که در صدر تو او کم قدر است .
خاقانی .
- || کم بهاء. (ناظم الاطباء).
-
کم قدری ؛ پستی و حقارت و ذلت و فرومایگی . (ناظم الاطباء). کم قدر و اعتبار بودن . بی قدری . بی اعتباری . (فرهنگ فارسی معین ). و رجوع به کم قدر شود.
-
کم قدم ؛ آهسته رو و تنبل در رفتار. (ناظم الاطباء). آهسته رو. (آنندراج ) (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم قدمی ؛ آهسته روی . (فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم قدم . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم قوّت ؛ ضعیف و سست و ناتوان و عاجز. (ناظم الاطباء). مقابل پرقوّت . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم قوت ؛ کم غذا.
-
کم قوّتی ؛ ضعف و عجز و ناتوانی . (ناظم الاطباء). حالت و چگونگی کم قوّت . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم قوتی ؛ فقر تغذیه . کمی غذا. اندک بودن مواد غذایی
: و به سبب گرانی و کم قوتی بجان رسیده اند. (تاریخ قم ص
300).
-
کم قوّه ؛ کم قوّت . رجوع به ترکیب کم قوّت شود.
-
کم قیمت ؛ کم بها. (ناظم الاطباء).
- || بی قدر و بی ارزش . (ناظم الاطباء).
- || فرومایه وپست . (ناظم الاطباء).
-
کم قیمتی ؛ کم بهایی . (ناظم الاطباء). و رجوع به ترکیب قبل شود.
- || حقارت و فرومایگی . (ناظم الاطباء). و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم کار ؛ کسی که کم کار کند. مقابل پرکار. (فرهنگ فارسی معین ).
- || (فرش ، پرده ٔ نقاشی ، قلمزنی )که در آن کار کم شده است . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). که در آن کمتر به ریزه کاری و ظریف کاری پرداخته باشند.
- || شخص ناتجربه .(آنندراج ). بی وقوف و نادان در کارها و بی تجربه و ناآزموده . (ناظم الاطباء). کم تجربه . ناشی . (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم کاری ؛ بی وقوفی در کار و نادانی و بی اطلاعی . (ناظم الاطباء). کم تجربگی . ناشیگری . (فرهنگ فارسی معین ). و رجوع به ترکیب قبل شود.
- || کاهلی . مقابل پرکاری . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم کاستی ؛ از اتباع ، نقصان . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). کمی و کاستی
: ثبات دولت و دین راستی دان
ز کذب این هر دو را کم کاستی دان .
ناصرخسرو (یادداشت ایضاً).
-
کم کاسگی . امساک . بخل . (فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم کاسه
: تهمت کم کاسگی از خبث کافر نعمتان
پیش من بهتر بود، دربند مهمانی مباش .
یحیی کاشی (از آنندراج ).
و رجوع به ترکیب بعد شود.
-
کم کاسه ؛ مردم بخیل و کم همت و ناقص و کم سفره و نان مخور باشد و کم کاسگان ، بخیلان و کم همتان . (برهان ). کنایه از ممسک و بخیل و فرومایه و تنگ ظرف . (از آنندراج ). بخیل و بی سفره . (فرهنگ رشیدی ). ممسک . بخیل . تنگ چشم . (فرهنگ فارسی معین )
: باده به کم کاسگان تا خط بغداد ده
بهر لب خاصگان یک دو خط افزون بیار.
خاقانی .
از در کم کاسگان لاف فزونی زدن
وز دم لایفلحان گوش نعم داشتن .
خاقانی .
مانده رنگ کاهیم باقی ، که چندان می نداد
ساقی کم کاسه امروزم که صفرا بشکند.
شفیع اثر (از بهار عجم ).
و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم کشیدن از کسی ؛ اندک اذیت دیدن از طرف وی . بیشتر به طریق استفهام انکاری استعمال شود: کم از دست او کشیده ام ؟ (فرهنگ فارسی معین ).
-
کَم کَم ؛ اندک اندک . خردک خردک . (فرهنگ فارسی معین ). اندک اندک . (ناظم الاطباء). قلیلاًقلیلاً. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- || آهسته آهسته . (آنندراج ). بتدریج . (فرهنگ فارسی معین ). تدریجاً. رفته رفته . متدرجاً. یواش یواش . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: همچو ماه نو که کم کم می شود ماه تمام
زخم ناخن دردل من داغ حسرت می دهد.
مفید بلخی .
-
کَم ِکَم ؛ بسیار کم . کمتر از کم
: بیش بیش آرزو که بود مرا
با کم ِکم بسر نمی آید.
خاقانی .
بدرقه چون عشق شد از پس پس تاختن
تفرقه چون جمع گشت با کم ِکم ساختن .
خاقانی .
-
کَم کَمَک ؛ اندک اندک . کم کم . (فرهنگ فارسی معین ). به همان معنی کم کم است ؛ منتهی در آن نوعی تفنن و غیرمحسوس بودن نهفته است . کم کم به طوری که احساس نشود. (فرهنگ لغات عامیانه ٔجمالزاده ).
- || بتدریج . (فرهنگ فارسی معین )
: کم کمک وضع زنان تغییر کرد
وان تطور در سخن تاثیر کرد.
بهار.
-
کَمَکی ؛ یک کم . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم گذاشتن ؛ کاستن و کاهیدن . (ناظم الاطباء ذیل کم ). کسر کردن . طلبی را با میل یا بر خلاف میل کسی وصول کردن و آن را در برابر مطالبات و حقوق وی مستهلک ساختن . (فرهنگ لغات عامیانه ٔ جمالزاده ).
-
کم گردانیدن ؛ کم کردن : انزار، کم گردانیدن . (منتهی الارب ). و رجوع به ماده ٔ کم کردن شود.
-
کم گردیدن ؛ کم شدن
: خر چو هست آید یقین پالان ترا
کم نگرددنان چو باشد جان ترا.
مولوی .
کم نگردد فضل استاد از علو
گر الف چیزی ندارد گوید او.
مولوی .
هفت دریا را درآشامد هنوز
کم نگردد سوزش آن خلق سوز.
مولوی .
چه کم گردد ای صدر فرخنده پی
ز قدر رفیعت به درگاه حی .
(بوستان ).
خداوندا گر افزایی بدین حکمت که بخشیدی
مرا افزون شود بی آنکه از ملک تو کم گردد.
سعدی .
قدر زر و سیم کم نگردد
و آهن نشود بزرگ مقدار.
سعدی .
از ترشرویی دشمن در جواب تلخ دوست
کم نگردد سوزش طبع سخن شیرین من .
سعدی .
و رجوع به ماده ٔ کم شدن شود.
-
کم گفتار ؛ کم حرف . (ناظم الاطباء). آنکه کم سخن گوید. (فرهنگ فارسی معین )
: و خزر
۞ ساکن بود اما کم گفتار بودی . (مجمل التواریخ والقصص ص
98).
- || ساکت و خاموش . (ناظم الاطباء) (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم گفتاری ؛ کم سخنی . کم گویی . (فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم گفتار. و رجوع به ترکیب قبل شود.
- || سکوت . خاموشی . (فرهنگ فارسی معین ). و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم گفتن ؛ اندک گفتن . رعایت ایجاز و اختصار در کلام کردن . اندک حرف زدن
: کم گوی و گزیده گوی چون دُر
تا ز اندک تو جهان شود پر.
نظامی .
و رجوع به ترکیبهای کم گو و کم گوی شود.
-
کم گو ؛ کم گوی . کسی که کمتر سخن گوید. (ناظم الاطباء). کم گفتار. (فرهنگ فارسی معین ). و رجوع به ترکیب کم گفتار شود.
- || خاموش و ساکت . (ناظم الاطباء). و رجوع به ترکیب کم گفتار شود.
-
کم گوشت ؛ لاغر. (ناظم الاطباء): عَش ّ؛ مرد کم گوشت درازقامت . (منتهی الارب ).
-
کم گوی ؛ کم گو. (ناظم الاطباء) (فرهنگ فارسی معین ). مقابل پرگوی . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: و بسیاردان و کم گوی باش ، نه کم دان بسیارگوی . (قابوسنامه ). و هرگاه که خداوند مالیخولیا... آهسته و کسلان و کم گوی باشد و بسیار خسبد... (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ، یادداشت به خط مرحوم دهخدا). و رجوع به ترکیب کم گو شود.
-
کم گویی ؛ کم گفتاری . (فرهنگ فارسی معین ). کم سخنی . قلت کلام . بَکاء. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). حالت و چگونگی کم گو. و رجوع به ترکیب کم گو شود.
- || سکوت و خاموشی . (ناظم الاطباء).
-
کم لطف ؛ کسی که نسبت به دیگری کمتر لطف و توجه ابراز دارد: شما مدتی است که نسبت به بنده کم لطف شده اید. (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم لطفی ؛ بی لطفی . کمتر لطف و توجه ابراز داشتن . (از فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم لطف . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم مانده بود که ... ؛ نزدیک بود که ... (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم مایگی ؛ قلت سرمایه . (ناظم الاطباء). کم مایه بودن . مقابل پرمایگی . (فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم مایه . و رجوع به ترکیب بعد شود.
- || بی قدری و فرومایگی .(ناظم الاطباء). و رجوع به ترکیب بعد شود.
-
کم مایه ؛ کسی که سرمایه اش اندک باشد. (فرهنگ فارسی معین ). قلیل سرمایه .(ناظم الاطباء).
- || آنچه که مواد اولیه اندک داشته باشد. مقابل پرمایه ؛ آبگوشت کم مایه است . (فرهنگ فارسی معین ). که سطبر و غلیظ نباشد. که تنک و رقیق باشد: آبگوشت کم مایه . چایی کم مایه . قهوه ٔ کم مایه . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- || آنچه که به هزینه ٔ اندک نیازمند باشد؛ این مهمانی کم مایه است . (فرهنگ فارسی معین ).
- || کم خرد. نادان . فرناس . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- || که معلومات بسیاری ندارد. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- || فرومایه . (ناظم الاطباء). پست مرتبه
: پیداست که از سعید صراف ومانند وی چاکر پیشکار خامل ذکر کم مایه چه آید. (تاریخ بیهقی چ فیاض ص
22).
- || کم مقدار. (ناظم الاطباء). بی قدر. کم ارزش
: گر آرایش نظم از او کم کنم
به کم مایه بیتش فراهم کنم .
نظامی .
- || قلم مویی که نوک مویین آن کم پشت و بلند باشد و برای قلم گیریهای یکنواخت و کشیدن خطوط بلند بکار رود. قلم نیزه ای . (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم محل ؛ کسی که دارای اعتبار و اهمیت اندک باشد. (فرهنگ فارسی معین ).
- || کم توجه (نسبت به دیگران ). کم لطف . (فرهنگ فارسی معین ). و رجوع به ترکیب بعد شود.
-
کم محلی ؛ دارای اعتبار و اهمیت اندک بودن . (فرهنگ فارسی معین ).
- || کم توجهی . کم لطفی . (فرهنگ فارسی معین ). در تداول عامه ، عدم اعتناء. بی اعتنایی . کم اعتنایی . بی التفاتی . تحقیر. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). بی اعتنایی کردن به کسی . محل نگذاشتن به او. (فرهنگ لغات عامیانه جمالزاده ).
-
کم محلی کردن ؛ کم اعتنایی کردن . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم مدد ؛ کسی که دارای مدد و کمک اندک باشد. (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم مددی ؛ دارای مدد و کمک اندک بودن .(فرهنگ فارسی معین ).
- || مدد نکردن با کسی . (آنندراج ) (فرهنگ فارسی معین ).
- || کم روان شدن سیاهی مرکب . (آنندراج ) (فرهنگ فارسی معین )
: چرخ در کم مددی جهل مرکب دارد
برنگردد ز ره رفته خیالش چو قلم .
محسن تأثیر (از آنندراج ).
-
کم مردم ؛ کم سکنه . کم جمعیت .قلیل السکنه . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: زینور شهرکی است با کشت و برز بسیار و کم مردم . (حدود العالم ). منصور و قورس دو شهرکند آبادان و کم مردم . (حدود العالم ). رقه شهرکی است خرم و کم مردم . (حدودالعالم ).
-
کم معاشرت ؛ کسی که کمتر با دیگران رفت و آمد و گفتگو کند. (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم معاشرتی ؛ کمتر با دیگران رفت و آمد و گفتگو داشتن . (فرهنگ فارسی معین ). حالت و چگونگی کم معاشرت . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم مغز ؛ نادان . جاهل . کم عقل . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- || بی معنی (سخن ) (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم مغزی ؛ حالت و چگونگی کم مغز و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم موی ؛ مقابل پرموی . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). آنکه بر رخسار و تن ، موی اندک داشته باشد
: و این [ خرخیزیان ] مردمانیند که طبع ددگان دارند درشت صورت اند و کم موی و بیدادکار. (حدود العالم ).
-
کم میدانی ؛ دارای حوزه و وسعت اندک بودن . (فرهنگ فارسی معین )
: نمکین شد لب شیرین تو از چسبانی
پر بهاتر شود این لعل ز کم میدانی .
اسماعیل ایما (از آنندراج ).
-
کم نام ؛ مجهول و نامعلوم و بی نام . (ناظم الاطباء).
- || کم احترام و بی آبرو. (ناظم الاطباء).
-
کم نامی ؛ بدنامی و عدم اشتهار و گمنامی و نامعروفی . (ناظم الاطباء). حالت و چگونگی کم نام . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم نظر ؛ تاریک چشم و ضعیف چشم . (ناظم الاطباء).
-
کم نظیر ؛ کم مانند. کم مثل . (فرهنگ فارسی معین ).
- || بی مانند. بی مثل . (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم نظیری ؛ کم مانندی . کم مثلی . (فرهنگ فارسی معین ).
- || بی مانندی . بی مثلی . (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم نعمت ؛ کم محصول . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: جرمنکان ... جایی است کم نعمت و اندک خواسته . (حدود العالم ). کسان ،شهری است از راه دور، جایی کم نعمت . (حدود العالم ). و [ تبت ] جایی کم نعمت است . (حدود العالم ).
-
کم نگاه ؛ تیره چشم و غافل و بی خبر. (ناظم الاطباء).
-
کم نگاهی ؛ غفلت و بی خبری وبی التفاتی و تغافل . (ناظم الاطباء). و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم نم ؛ مقابل پرنم . تنباکوی قلیان که کمتر نم داشته باشد: پرنم می کشید یا کم نم ؟ (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم نمک ؛ غذا یا پنیر و مانند آن که نمکش اندک باشد
- || کسی که ملاحت او اندک باشد.
-
کم نمودن ؛کم کردن ؛ مکس ؛ کم نمودن ثمن . (منتهی الارب ).
-
کم نور ؛ کم سو (چراغ و جز آن ) (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). بی روشنی . (ناظم الاطباء). و رجوع به ترکیب کم سو شود.
- || تیره چشم و نزدیک به کوری . (ناظم الاطباء).
-
کم وَر ؛ که عریض نیست . که عرض آن کم است . کم پهنا. کم عرض . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم وَز ؛ نسیمی که به آهستگی بوزد. (ناظم الاطباء).
-
کم وَزن ؛ که وزن آن اندک است . سبک وزن
: دستگاه تخش کنی ، که به میزان نظر، عباسی کم وزن را جدا نموده مجدداً می گذرانند. (تذکرةالملوک چ دبیرسیاقی ص
22).
-
کم وزنی ؛ حالت و چگونگی کم وزن . و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم و زیاد ؛ اندک و بسیار. کم و بیش
-
کم و زیاد کردن ؛ اندک و بسیار کردن .کاستن و افزودن .
-
کم و کاست ؛ کمی . نقصان . (فرهنگ فارسی معین ). نقصان . (ناظم الاطباء).
- || زیان . (ناظم الاطباء ذیل کم ).
- || عیب . (ناظم الاطباء ذیل کم ).
- || قصور وتقصیر و کوتاهی . (ناظم الاطباء ذیل کم ).
-
کم و کاست کردن ؛ اندک کردن . ناقص کردن . محو کردن . از بین بردن
: کردی ز جهان نظام عثمان کم و کاست
تا خود بنشینی اندرین ملکت راست .
(المضاف الی بدایع الازمان ص 9)
-
کم و کاست گردیدن ؛ کم شدن . نقصان یافتن . از شدت چیزی کاستن
: دوزخ است این نفس و دوزخ اژدهاست
کو به دریاها نگردد کم و کاست .
مولوی .
-
کم و کسر ؛ نقص . نقصان . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم و کسر داشتن یا نداشتن ؛ نقصان و کمی داشتن یا نداشتن . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
کم هش ؛ کم هوش
: شنیده ای که چه دیده ست رای زو و چه دید
شه مخالف بی رای کم هش گمراه .
فرخی .
و رجوع به ترکیب کم هوش شود.
-
کم همت ؛ پست همت و دون حوصله . (آنندراج ). بی هوس و بی همت و بدون مردانگی و پست طبع. (ناظم الاطباء). دون همت . پست همت . (فرهنگ فارسی معین ). مقابل بلندهمت . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: کم همت را نام برنیاید. (قابوسنامه ).
- || کسی که همت او اندک باشد. (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم همتی ؛ فرومایگی و دنائت . (ناظم الاطباء). حالت و کیفیت کم همت . (فرهنگ فارسی معین ). و رجوع به ترکیب قبل شود.
-
کم هوش ؛ کسی که هوش و فراست وی اندک باشد. کسی که سخت و دیر ادراک تواند کرد.
-
کمیاب ؛ نادرالوجود.(آنندراج ). نادر و عزیز و هر چه به اشکال بدست آید.(ناظم الاطباء). آنچه کم یافته شود. نادر. (فرهنگ فارسی معین ). دیریاب . دشواریاب . تنگ یاب . نادر. شاذ. عزیز. که کم یافت شود. مقابل فراوان . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: وصل خردربایت چون دولت است کمیاب
هجر جفانمایت چون محنت است ارزان .
پیغوملک (از لباب الالباب ).
آن یکی ریگی که جوشد آب از او
سخت کمیاب است رو آن را بجو.
مولوی .
هنر کمیاب باشد زر بسی هست
هنر چیزی است کو باکم کسی هست .
وحشی .
- || نایاب . (آنندراج ). آنچه که یافت نشود. نایاب . (فرهنگ فارسی معین ).
-
کمیاب شدن ؛ عزت . عزازت . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). نادرگشتن . کم یافته شدن . کم بدست آمدن .
-
کمیابی ؛ ندرت . (ناظم الاطباء). کمیاب بودن . ندرت . (فرهنگ فارسی معین ). شذوذ. ندرت . دیریابی . دشواریابی . عزت . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). و رجوع به ترکیب کمیاب شود.
- || نایابی . (فرهنگ فارسی معین ).
-
کم یار ؛ آنکه کمک و مددکار و دوست اندک داشته باشد. زَرِم ؛ مرد کم یار کم گروه . (منتهی الارب ، یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
-
امثال :
کم است غربیلش کن ؛ به مزاح در جواب کسی که گوید کم است گفته می شود، قائل از کم معنی اندک و قلیل اراده کرده و مجیب چنان می نماید که از کم مفهوم مرادف چنبر دانسته است . (امثال و حکم چ
2 ص
1233).
کم بخور همیشه بخور . نظیر: رب اکلة تمنع اکلات . (امثال و حکم چ
2 ص
1233).
کم بگو سنجیده بگو . نظیر: خیرالکلام ما قل و دل . (امثال و حکم چ
2 ص
1234 و
52).
کم بود جن و پری یکی هم از دیوار پرید . نظیر: سرناچی کم بود یکی هم از غوغه آمد. (امثال و حکم چ
2 ص
1234).
کم روی زیاد می رو د، نظیر: روغن روی روغن می رود بلغور خشک می ماند. المستحق محروم . (امثال و حکم چ
2 ص
1235 و
881).
|| (ص ) ناقص . (نصاب الصبیان ، یادداشت به خط مرحوم دهخدا). ناقص و ناتمام . (ناظم الاطباء).
|| به معنی نادر هم آمده است . (برهان ). نادر. (ناظم الاطباء). نادر. شاذ. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: به گیتی چو بهرام جنگی کم است
مرا چاکر است ارچه چون رستم است .
فردوسی .
گمانی برم من که او رستم است
که چون او نبرده به گیتی کم است .
فردوسی .
|| نابودشده .محوشده . نیست شده . ازبین رفته
: اگر طوس جنگی تر از رستم است
چنان دان که رستم به گیتی کم است .
فردوسی .
کزین نامداران یکی نیست کم
که اکنون شدستی دل ما دژم .
فردوسی .
نبد کشته از خیل گرشاسب کس
شمردند یک مرد کم بود و بس .
اسدی .
|| حقیر و فرومایه و دون . (ناظم الاطباء). حقیر. زبون . کوچک . خرد. ناچیز. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: با چنین کم دشمنان کی خواجه آغازد به جنگ
اژدها را جنگ ننگ آید که با حربا کند.
منوچهری .
|| (ص تفضیلی ) حقیرتر. کوچک تر. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). زبون تر. فرومایه تر. پست تر.خردتر.ناچیزتر. ناتوان تر
: به گیتی ندانم کم از طوس کس
که او ازدر بند و چاه است و بس .
فردوسی .
پرستنده را گفت کای کم ز زن
نه زن داشت این دلو و چرخ و رسن .
فردوسی .
چو از راستی بگذری خم بود
چه مردی بود از زنی کم بود.
عنصری .
کاهلی پیشه کردی ای کم زن
وای مردی که او کم است از زن .
سنائی .
به کم شاعری آن دهد کف رادت
که محمود غازی به مسعود رازی .
سوزنی .
به ار با کم زخود خود را نسنجی
کز افکندن وز افتادن برنجی .
نظامی .
نه کم زآیینه ای در عیبجوئی
به آیینه رها کن سخت رویی .
نظامی .
گفت آن خواهم که دائم شد بقاش
بشنو ای غافل کم از چوبی مباش .
مولوی .
کنونم که در پنجه اقبیل نیست
نمدپیش تیرم کم از بیل نیست .
سعدی .
مریدان به قوت ز طفلان کم اند
مشایخ چو دیوار مستحکم اند.
سعدی .
بلبلان وقت گل آمد که بنالند از شوق
نه کم از بلبل مستی تو بنال ای هشیار.
سعدی .
کم مباش از درخت سایه فکن
هر که سنگت زند ثمربخشش .
ابن یمین .
کم مباش از نرگسی هر گه که خیزی جام گیر
کم نیی از دانه ای هرجا که افتی خوش برآ.
سلمان ساوجی .
|| قلیل تر. (ناظم الاطباء). کمتر. اقل . (فرهنگ فارسی معین )
: گر کم از آن شد بنه و بار من
بهتر از آن است خریدار من .
نظامی .
کسی کو کم از عادت خویش خورد
به تدریج خود را ملک خوی کرد.
سعدی .
رسول اﷲ صلی اﷲ علیه و سلم می گفتی ، اللهم لاتکلنی الی نفسی طرفة عین و لا اقل من ذلک ، مرا یک چشم زدن با خود مگذار و کم از آن . (نفحات الانس ، ازفرهنگ فارسی معین ).
به هر که هر چه دهی نام آن مبرصائب
که چیز خود طلبیدن کم از گدایی نیست .
صائب .
|| (ق ) الا. منهای . (فرهنگ فارسی معین ). باستثنای . الا. (یادداشت به خطمرحوم دهخدا)
: گردش آفتاب اندرهمه ٔ فلک البروج تمام شود به سیصد و شصت و پنج روز و چهار یک روزی کم جزوی از صد و یازده جزو از روزی . (التفهیم ص
301، مقدمه ص قعد). ولایت او
۞ چهارده ماه بود کم شش روز. (تاریخ سیستان ). آورده اند که نوح (ع ) یک هزار کم پنجاه سال در دنیا بود. (قصص الانبیاء، ص
87). و در آن ایام پادشاهی بود، چون به خلق فرستاد هزار سال کم پنجاه سال خلق را به خدا دعوت می کرد. (قصص الانبیاء ص
37). درخم ، یک درم کم سه طسوج باشد. (ذخیره خوارزمشاهی ). پادشاهی ضحاک هزار سال بود، بعضی از مبالغت کم روزی و نیم گویند. (مجمل التواریخ ). علی بن عبداﷲبن شاذان مقری در یک روز چهار ختم کم ثمن به تلاوت مفهم خوانده است . (منتهی الارب ، یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
|| (اِ) نقصان . (برهان ) (آنندراج )
: ازو شادمانی ازویت غم است
ازویت فزونی ازویت کم است
فردوسی .